H στήλη αλλά και το περιοδικό πολύ πρόσφατα έχει ασχοληθεί με το θέμα των τουρκικών S-400, και προφανώς το θέμα θα συνεχίσει να μας απασχολεί. Οι S-400 είναι ένα εξαιρετικά προηγμένο αντιαεροπορικό (και αντιβαλλιστικό) σύστημα, το οποίο θα απασχολήσει την Πολεμική Αεροπορία στο μέλλον ίσως τόσο όσο και τα F-35A της THK.
Ας δούμε λίγο προσεκτικότερα την όλη κατάσταση, όπως αυτή τείνει να διαμορφωθεί. Η Τουρκία, χώρα μέλος του ΝΑΤΟ, στον “στενό” πυρήνα της Συμμαχίας, αποκτά το κορυφαίο αντιαεροπορικό σύστημα του “μεγάλου αντιπάλου”, της Ρωσίας. Είναι σαν να αγόραζε το 1965 η Γερμανία SA-2 από την Σοβιετική Ένωση, και όλα να πήγαιναν μια χαρά με την Συμμαχία.
Εδώ πρέπει να πούμε ότι η ελληνική περίπτωση με τους S-300 (που εσφαλμένα επικαλείται ο Ερντογάν για να δικαιολογήσει την αγορά των S-400, αλλά και κάποιοι στην Ελλάδα για να “προτείνουν” αγορές από Ρωσία) είναι κάτι το τελείως διαφορετικό. Οι S-300 αγοράστηκαν από την Κυπριακή Δημοκρατία, και τελικά υπό την αφόρητη πίεση και με απειλή πολέμου από την Τουρκία, με ταυτόχρονη παρέμβαση ΗΠΑ και Ρωσίας, τα συστήματα τοποθετήθηκαν (ή σωστότερα αποθηκεύτηκαν) στην Κρήτη, χωρίς ποτέ να διασυνδεθούν με το ελληνικό σύστημα αεράμυνας. Στην κατάσταση αυτή παραμένουν μέχρι και σήμερα.
Ας επιστρέψουμε όμως στην Τουρκία. Μετά το πραξικόπημα του περασμένου καλοκαιριού, έχει γίνει σαφές στην Διεθνή Κοινότητα πως η Τουρκία έχει αρχίσει να φλερτάρει -για να μην πούμε κάτι χειρότερο- με τον ολοκληρωτισμό. Οι διώξεις στον δημόσιο τομέα έχουν απομακρύνει δεκάδες χιλιάδες υπαλλήλους, ενώ χιλιάδες άλλοι έχουν προφυλακιστεί. Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις έχουν “χάσει” έναν εξαιρετικά υψηλό αριθμό υψηλόβαθμων αξιωματικών, οι περισσότεροι των οποίων ήταν έμπειροι, με εκπαίδευση στις ΗΠΑ και σε σχολεία του ΝΑΤΟ. Αυτοί έχουν αντικατασταθεί από άλλους, που προήχθησαν με αμφιλεγόμενες κρίσεις. Αξιωματικοί που υπηρετούσαν στα Νατοϊκά Στρατηγεία και σε διεθνείς θέσεις επέλεξαν να μείνουν στο εξωτερικό και να ζητήσουν πολιτικό άσυλο σε Γερμανία ή Ολλανδία. Πολλοί άλλοι εγκαταλείπουν τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις, αντικαθιστούμενοι από άλλους, πιστούς στο κυβερνών κόμμα. Το θέμα είναι πως οι περισσότεροι αξιωματικοί που είχαν εκπαιδευτεί από το ΝΑΤΟ βρίσκονται πλέον εκτός στρατεύματος.
Ταυτόχρονα η Τουρκία άρχισε να εφαρμόζει -επιεικώς- αντιδυτική ρητορική. Κατηγορεί τα κράτη της ΕΕ για υπόθαλψη τρομοκρατών και εγκληματιών, ενώ, προσεκτικά μεν, αλλά αρκετά ανοιχτά δε, βάζει και τις ΗΠΑ στο “κάδρο” των κατηγοριών, καθώς οι Αμερικανοί δεν παραδίδουν τον Γκιουλέν. Ο τελευταίος έχει βρεθεί να κατηγορείται για κάθε κακό που έχει συμβεί στο τουρκικό κράτος μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Σε αυτό δεν μπορούμε να πάρουμε θέση, απλά πάντα σε κάποιο απολυταρχικό καθεστώς χρειάζεται ένας δημόσιος εχθρός, εσωτερικός ή εξωτερικός.
Το τι συμβαίνει με τους Συμμάχους στο ΝΑΤΟ και της ΕΕ μπορούμε να το δούμε σχεδόν καθημερινά. Οι Γερμανοί μετέφεραν τις δυνάμεις τους που πολεμούν το ISIS στην Ιορδανία, μετά τις επανειλλημένες αρνήσεις των Τούρκων να επιτρέψουν σε Γερμανούς βουλευτές να επισκεφτούν τους γερμανούς στρατιώτες στην Τουρκία. Επέβαλαν ένα άτυπο στρατιωτικό εμπάργκο, ενώ άρχισαν να ψελλίζουν αυτό που περιμέναμε να γίνει αργά ή γρήγορα, και είναι ίσως το μόνο που φοβούνται οι Τούρκοι. Το “σπάσιμο” της εμπορικής συμφωνίας Τουρκίας-ΕΕ, της συμφωνίας που επέτρεψε στην Τουρκία να γίνει μια ισχυρή βιομηχανική δύναμη και να πουλάει τα προϊόντα της στην ΕΕ. Φανταστείτε τι θα γίνει σε περίπτωση που η ΕΕ βάλει την Τουρκία στο ίδιο καθεστώς με χώρες εκτός ΕΕ. Στις εγκαταστάσεις της Hyundai μόνο απασχολούνται άμεσα τουλάχιστον 75.000 εργαζόμενοι, αντίστοιχους στις εγκαταστάσεις της Toyota, πόσο προσιτά θα είναι τα τουρκικής κατασκευής αυτοκίνητά στην ΕΕ με δασμούς και φόρους; ή τα φτηνά τουρκικά αγροτικά προϊόντα θα έχουν τύχη στις ευρωπαϊκές αγορές στο μέλλον; όλα αυτά θα τα δούμε μετά τις γερμανικές εκλογές, που ο Ερντογάν ήδη προσπάθηκε να επηρρεάσει καλώντας τους τούρκους ψηφοφόρους να μην ψηφίσουν τα κόμματα που κατά την άποψή του είναι εναντίον του (!).
Φυσικά οι Ευρωπαίοι δεν σκοπεύουν να τραβήξουν το σκοινί τόσο, καθώς η Τουρκία είναι σημαντικός οικονομικός εταίρος, και οι ευρωπαϊκές τράπεζες και επιχειρήσεις είναι αρκετά εκτεθειμένες σε άμεσες και έμμεσες επενδύσεις στην Τουρκία. Υπενθυμίζουμε πως μετά το 2000 και την έλευση του ΔΝΤ, η γειτονική μας χώρα έγινε ένας επενδυτικός παράδεισος, μια χώρα εξαιρετικά φιλική σε επενδύσεις που χάρη στα διεθνή κεφάλαια γνώρισε ιλιγγιώδεις ρυθμούς ανάπτυξης. Συνεπώς μην περιμένουν κάποιοι να αρχίσει εμπορικός πόλεμος Τουρκίας-ΕΕ τουλάχιστον άμεσα.
Οι σχέσεις με τις ΗΠΑ ίσως δεν είναι κι αυτές στην καλύτερη φάση τους. Οι Τούρκοι βομβαρδίζουν τους Κούρδους της Συρίας, ενώ αυτοί πολεμούν το Ισλαμικό Κράτος, και προκαλούν προβλήματα στα μετώπισθεν του μετώπου για την κατάληψη της Ράκκα. Οι ΗΠΑ εισπράτουν συνεχώς αντιαμερικανικές προκλητικές δηλώσεις, ενώ παρακολουθούν και την τουρκική επιθετικότητα εναντίον του Ισραήλ, του στενότερου συμμάχου των ΗΠΑ στην περιοχή. Και μέσα σε όλα αυτά, η Τουρκία έχει αρχίσει να προσεγγίζει το Ιράν, σε μια προσπάθεια προσέλκυσης νέων συμμάχων προκειμένου να δημιουργήσουν μια δυναμική κατάσταση εναντίον των Κούρδων της Συρίας (και όχι μόνο).
Μετά από όλα αυτά, η Τουρκία “φλερτάρει” ανοιχτά με τους Ρώσους, και τελικά ο ίδιος ο Ερντογάν δηλώνει πως οι τουρκικές ΕΔ θα ενισχυθούν με τους S-400. Αυτό δεν είναι κάτι ν νέο, αλλά μέχρι την στιγμή που το ανακοίνωσε ο ίδιος ο Ερντογάν, το θέμα ήταν σχεδόν “αόρατο” για την Δύση. Όλοι ήξεραν πως γίνονται συζητήσεις, και μάλιστα προχωρημένες, αλλά κανείς δεν έδινε την δέουσα σημασία, ίσως πιστεύοντας οι περισσότεροι πως οι Τούρκοι “μπλοφάρουν”, σε μια προσπάθεια να πετύχει την αγορά ενός δυτικού συστήματος με ταυτόχρονη μεταφορά τεχνογνωσίας. Όταν όμως δηλώνει ο ίδιος ο Ερντογάν πως η Τουρκία αγοράζει S-400, τότε η Δύση άρχισε να το παίρνει στα σοβαρά. Η είδηση από τον περασμένο μήνα επανέρχεται συνεχώς στην τουρκική ειδησιογραφία, αλλά το παράδοξο είναι πως δεν το επιβεβαιώνει ο πωλητής (που συνήθως σπεύδει να το ανακοινώσει!).
Κανείς δυτικός δεν μπορεί να φανταστεί την αγορά ενός ρωσικού συστήματος υψηλής τεχνολογίας από μια χώρα που ανήκει στον “πυρήνα” του ΝΑΤΟ. Θα έκανε λιγότερη εντύπωση η πώληση F-16 στην Λευκορωσία από την πώληση S-400 στην Τουρκία. Σε παλαιότερο άρθρο-άποψη, είχαμε τονίσει το γεγονός ότι η Τουρκία θα έχει πιθανά προβλήματα στην παράδοση των F-35A που έχει παραγγείλει (το άρθρο μας εδώ).
Θα ήταν όμως κάτι τέτοιο δυνατό;
Στο παρελθόν οι ΗΠΑ έχουν καθυστερήσει την παράδοση αεροσκαφών σε χώρες (βλέπε Πακιστάν, Αίγυπτος αλλά και Ισραήλ) με πολιτική απόφαση. Σε πολύ λίγες περιπτώσεις οι παραδόσεις ακυρώθηκαν, και μάλλον δεν συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες αυτό το σενάριο, τουλάχιστον με τα σημερινά δεδομένα. Αν και θεωρητικά τα τουρκικά F-35A θα μπορούσαν να διοχετευτούν στην USAF ή άλλους πελάτες (όπως είχε συμβεί με τα F-16 του Ιράν), το πιθανότερο -αν και εφόσον αποφασίσουν να (αντι)δράσουν- είναι οι ΗΠΑ να καθυστερήσουν την παράδοση των αεροσκαφών για κάποιους μήνες ή έτη. Πάντα με την ελπίδα ότι ο “σύμμαχος” θα συνετιστεί.
Ακύρωση της παράδοσης των F-35A στην Τουρκία θα ήταν μια πρώτης τάξεως αιτία ανοιχτού “πολέμου” μεταξύ του Ερντογάν και της Δύσης. Τα δυτικά κράτη, όσο κι αν έχουν εκνευριστεί από την ρητορική του, συνεχίζουν να χρειάζονται την Τουρκία. Ίσως όχι τόσο όσο στο παρελθόν, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως δεν θα ήθελαν να δουν την Τουρκία να διολισθαίνει σε κάποιο ακραίο ισλαμιστικό μονοπάτι. Αυτό είναι ακριβώς και το χαρτί που παίζει ο Ερντογάν. Η εικόνα που περνάει είναι η εξής. Μπορεί να κινδυνεύει να γίνει η Τουρκία μια Λιβύη του Καντάφι ή ένα Ιράκ του Σαντάμ, αλλά σαν Δύση είδες τι συμβαίνει όταν πέφτει ένας κακός ηγέτης και στην θέση του έρχεται η ακυβερνησία…
Ας γυρίσουμε όμως σε αυτό που μας ενδιαφέρει όχι μόνο εμάς, αλλά μάλλον όλους στην περιοχή. Το θέμα λοιπόν είναι πως μια δύναμη 100 F-35A θα κάνουν την Τουρκία την ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη της περιοχής. Μιας περιοχής που τέσσερις χώρες, Ισραήλ, Αίγυπτος, Κύπρος, και οσονούπω Ελλάδα έχουν ανακαλύψει σημαντικά κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Θεωρεί κανείς από αυτούς πως η Τουρκία θα κάθεται απλά και θα τους κοιτάζει να αντλούν τα αποθέματα φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο; ή θα κάνει χρήση των F-35 και του υπολοίπου -διόλου ευκαταφρόνητου- οπλοστασίου της για να επιβάλει τις τυχοδιοκτικές επιδιώξεις της;
Το Ισραήλ πλέον δεν έχει να φοβηθεί πολλά από τους γείτονές του και παλιούς εχθρούς. Η Αίγυπτος είναι μάλλον περισσότερο σύμμαχος και εμπορικός εταίρος παρά εχθρός, η Ιορδανία το ίδιο, η Συρία θα κάνει πολλά χρόνια να συνέλθει από έναν εμφύλιο που την κατέστρεψε, το ίδιο και η Χεζμπολάχ (λόγω των απωλειών στην Συρία). Το Ιράν έχει έναν οδικό χάρτη να ακολουθήσει προκειμένου να έρθει πιο κοντά στην Δύση, ενώ το Ιράκ του 2017 δεν έχει να χωρίσει κάτι με το Ισραήλ.
Ξαφνικά όμως εμφανίζεται μια Τουρκία, που ενώ πριν 20 χρόνια ήταν στενή σύμμαχος, τώρα αποκτά βλέψεις στην περιοχή και δημιουργεί δεσμούς με την Γάζα και τους Παλαιστίνιους. Δημιουργεί βάση στο Κατάρ, στην Σομαλία, και στέλνει στρατεύματα στο Κατάρ, εκνευρίζοντας τους υπόλοιπους Άραβες της περιοχής. Είναι σαφές πως η Τουρκία έχει αρχίσει να εκπέμπει το μήνυμα “η Παλαιστίνη και η Αραβική Χερσόνησος ήταν κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, προσωρινά έχουμε φύγει, θα ξανάρθουμε όποτε χρειαστεί”. Και μέσα σε όλα αυτά εμφανίζεται κάπου και μια “ιδέα” για μια τουρκική πυρηνική βόμβα!
Πέρα από το Ισραήλ, είναι πολλοί αυτοί που δεν θα ήθελαν να βλέπουν stealth τουρκικά μαχητικά πάνω από την Ανατολική Μεσόγειο. Οι επενδύσεις που θα γίνουν εκεί είναι τεράστιες, για να βασίζονται στις εκάστοτε επεκτατικές διαθέσεις της Τουρκίας. Μιας Τουρκίας που πριν λίγες εβδομάδες δυναμίτισε τις συνομιλίες για το Κυπριακό στο Κραν Μοντανά με την άρνησή της να αποσύρει τα στρατεύματά της από το νησί. Η Κυπριακή Κυβέρνηση φρόντισε να εκθέσει την στάση των Τούρκων με αρκετά αποτελεσματικό τρόπο. Πλέον έγινε σε όλους σαφές πως η Τουρκία δρα καθαρά επεκτατικά, και τελείως αποσταθεροποιητικά για την περιοχή.
Όλα αυτά δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν θα οδηγήσουν σε προβλήματα στις παραδόσεις των F-35A στην ΤΗΚ. To σίγουρο είναι πως οι Τούρκοι παίζουν κάποιο παιχνίδι, επικίνδυνο ίσως, αλλά παιχνίδι. Πολλοί θεωρούν πως απώτερός σκοπός τους είναι μια καλή τιμή στους Patriot PAC-3 (με παράλληλη συμπαραγωγή σε τουρκικό έδαφος και μεταφορά τεχνολογίας). Τουρκικές πηγές αναφέρουν πως οι S-400 θα αγοραστούν ότι κι αν γίνει, με δυο συστήματα να καλύπτουν το “μέτωπο του Αιγαίου” και την ελληνική “απειλή” και δυο να προορίζονται για την Ανατολή. Θεωρείται δε σίγουρο πως ένα σύστημα θα προστατεύει την Άγκυρα και το προεδρικό μέγαρο.
Όπως μπορούμε να δούμε και σε “χάρτες” που κυκλοφόρησαν, οι S-400, αν τοποθετηθούν πλησίον των ακτών του Αιγαίου, μπορούν να επιβάλουν μέχρι και απαγόρευση πτήσης πάνω από όλο το Αιγαίο. Θεωρητικά πάντα, γιατί η πράξη συνήθως διαφέρει. Το σίγουρο είναι πως οι S-400 μπορούν να επιβάλουν no fly zone πάνω από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, με ότι σημαίνει αυτό για την ικανότητα της ΠΑ να υποστηρίζει τις φρουρές των ελληνικών νησιών με τα μαχητικά της.
Τώρα, αν ο Ερντογάν έχει κάποιο σχέδιο για την έξοδο από την κρίση που ο ίδιος δημιούργησε ή όχι επίσης δεν το γνωρίζουμε. Το σίγουρο είναι πως οι ανοχές της Δύσης μειώνονται διαρκώς. Οι Γερμανοί θα ξεχάσουν κάποια στιγμή τα κόστη της μεταφοράς των Tornado ECR στην Ιορδανία, αλλά δεν θα αφήσουν να ξεχαστεί ο χαρακτηρισμός “ναζί”, οι προσβολές στους βουλευτές τους, ούτε και οι φυλακίσεις γερμανών πολιτών από την Τουρκία. Αλλά και οι Γερμανοί πολιτικοί θα ξεχάσουν την ευθεία ανάμιξη του Ερντογάν στον προεκλογικό αγώνα.
Οι ΗΠΑ με την σειρά τους δεν σηκώνουν τους τόνους στην όποια αντιπαράθεση, καθώς έχουν συμφέροντα στην περιοχή και χρειάζονται την τουρκική βοήθεια. Σύντομα όμως η συριακή περιπέτεια θα λήξει, και οι βάσεις στην Τουρκία θα χάσουν την σημερινή τους αξία. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το Ιράκ φιλοξενεί μεγάλες αμερικανικές βάσεις και στρατεύματα, και μάλιστα χωρίς περιορισμούς. Το ίδιο συμβαίνει με την Ιορδανία, Κουβέιτ, ΗΑΕ, Σαουδική Αραβία, ακόμη και Συρία! Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το Ιράν, παρά την “εχθρική” στάση της νέας αμερικανικής προεδρίας, έχει έρθει τον τελευταίο καιρό πιο κοντά στην Δύση.
Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά πως οι σχέσεις Δύσης -και ειδικά ΗΠΑ- και Τουρκίας θα συνεχίσουν ως έχουν. Το μεγάλο ερώτημα που μας απασχολεί όλους είναι τι θα γίνει με τα F-35, τα αεροσκάφη αυτά παραδίδονται μόνο στους στενούς συμμάχους των ΗΠΑ. Συμμάχους που ούτε κατά διάνοια δεν θα αγόραζαν S-400 αντί Patriot ή κάποιου άλλου συστήματος. Αν θα του βγει στο τέλος του Ερντογάν, όπως του “βγήκε” του αείμνηστου Λάμπρου Κωνσταντάρα στην ταινία “Ο τρελός τα’χει 400” δεν το ξέρουμε. Άλλο όμως η υποκριτική στις ταινίες και στο θέατρο και άλλο η υποκριτική στις διεθνείς σχέσεις.
