Στο φωτογραφικό θέμα της “Phantom Phriday” της 2/9/2022, όπου παρουσιάστηκαν Phantom του Αμερικανικού Ναυτικού από τις Μοίρες VF-21 και VF-154, o φίλος και αναγνώστης Nikolaos έκανε ένα πολύ ενδιαφέρον σχόλιο για την ιστορία αυτών των αεροσκαφών και μονάδων, το οποίο -ακόμη πιο εμπλουτισμένο- μοιραζόμαστε μαζί σας.
Ο μέγας φιλίστωρ και απρόσιτης σε μας τους λοιπούς αεροπορικής παιδείας Φαίδων Γ. Καραϊωσηφίδης δεν επιλέγει ποτέ τυχαία φωτογραφικό θέμα για τη Phantom Phriday, που είναι εμφανέστατα ένα από τα αγαπημένα του projects στον ιστότοπο. Τι ιστορία έχει να μας αφηγηθεί εδώ; Ήδη μια αναδρομή στην εποχή των θεσπεσίων χρωμάτων στα καταστρώματα θα ήταν πολύτιμη. Αλλά ποτέ αρκετή για κάποιον σαν τον Φ.Γ.Κ.
Οι εικονιζόμενες στη φωτογραφία που επέλεξε ο εκδότης του περιοδικού μοίρες μαχητικών του Ναυτικού των ΗΠΑ, VF-21 “Freelancers” & VF-154 “Black Knights”, κατά παράδοση “πάνε πακέτο” στο κατάστρωμα. Μπορεί να αλλάζουν αεροπλανοφόρο, πτέρυγα μάχης (CVW) ή και (σπανιότερα) ωκεανό, αλλά είναι ιστορικά αχώριστες. Μέχρι δηλαδή ο θάνατος της -21 (η πικρή μοίρα των περικοπών της δεκαετίας του ’90) να τις χωρίσει …
Η πρώτη εισήλθε στην εποχή του Phantom (στη αρχική έκδοση -Β) το έτος 1962, κατά φυσική διαδοχή του έως τότε εξοπλισμού της, του παντός καιρού – αλλά ανεπαρκέστατων επιδόσεων, λόγω ασθενικού κινητήρος – μαχητικού McDonnell F3H Demon. Ήδη το 1968 εξοπλίσθηκε με την ασύγκριτα ανώτερη έκδοση -J, όντας και στις δύο περιπτώσεις από τις πρώτες μοίρες μαχητικών του Ναυτικού των ΗΠΑ που μετέπεσαν στους νέους τύπους.
Πώς γίνεται λοιπόν και στη φωτογραφία του 1981 ευρίσκεται με τα F-4N, αεροσκάφη ανακατασκευασμένα μεν, αλλά τεχνολογικώς αισθητά χαμηλότερης στάθμης των F-4J;
Τι ήταν αυτή η άγνωστη στο ευρύ κοινό έκδοση, και πώς προέκυψε; Ο Φ.Γ.Κ. γνωρίζει καλά και εδώ να ιντριγκάρει το κοινό του, αλλά και να παραδίδει ανεκτίμητα μαθήματα για την αξία της εξελιξιμότητος των μέσων στο βάθος του χρόνου.
Κατά το πικρό τέλος του αιματηρότατου πολέμου της ΝΑ Ασίας, το Ναυτικό και το Σώμα Πεζοναυτών των ΗΠΑ διέθεταν συνολικά 21 μοίρες των νεότερων F-4J, και συνολικά 448 αεροσκάφη όλων των εκδόσεων του Phantom (F-4B, RF-4B, F-4J) που παρήχθησαν για τους κλάδους αυτούς. Υπενθυμίζεται εδώ ότι Ναυτικό και Πεζοναύτες υπάγονται στο Department of the Navy, κατά κανόνα προμηθεύονται κοινούς τύπους (μέχρι το F-35B, με ορισμένες όμως εξαιρέσεις όπως τα Corsair ΙΙ, Tomcat & Super Hornet, τα οποία οι Πεζοναύτες αρνήθηκαν, για να χρηματοδοτηθούν αντ’ αυτών projects ιδιαίτερου ενδιαφέροντός τους), και συχνότατα ανταλλάσσουν αεροσκάφη από τα αποθέματά τους κατά τις ανάγκες. Το αρχικό F-4Β είχε παραχθεί σε 649 μονάδες, το RF-4B (αποκλειστικά για το Σώμα Πεζοναυτών) σε 48 και το F-4J σε 522. Η τελευταία έκδοση (βάση και των βρετανικών -K/-M, που όμως διέθεταν στροβιλοκινητήρες παρακάμψεως Rolls-Royce Spey) ήταν αναμφισβήτητα η ανώτερη από τις μείζονες εκδόσεις παραγωγής, και υπερείχε εκείνων που προορίζονταν για την USAF και για εξαγωγές, λόγω του συστήματος ελέγχου πυρός AN/AWG-10, με πυρήνα το πρώτο παλμικό ντόπλερ ραντάρ παραγωγής των ΗΠΑ, το Westinghouse AN/APG-59. Βεβαίως, το F-4E της USAF (και κατά μείζονα λόγο η κατά 1,5 τόννο ελαφρύτερη εξαγωγική του έκδοση για τη Γερμανία, F-4F) ήταν λόγω slats χειλέων προσβολής και εσωτερικού πυροβόλου καταλληλότερο για αερομαχία. Ποια έκδοση ήταν ο πλέον επιτυχής συγκερασμός επιχειρησιακών απαιτήσεων θα ερίζεται για πάντα μεταξύ των νοσταλγών αυτού του θρύλου των αιθέρων.
Το τελευταίο -J παραδόθηκε στις 7 Ιανουαρίου 1972, λίγους μήνες πριν το μυθικό F-14A Tomcat – που είχε πρωτοπετάξει μόλις το Δεκέμβριο του 1970! – συγκροτήσει την πρώτη εκπαιδευτική μοίρα. Ένας απροκατάληπτος παρατηρητής θα σημείωνε ότι το Ναυτικό επειγόταν ιδιαίτερα να περάσει στην εποχή του “έσχατου μαχητικού – αναχαιτιστικού”, λόγω πίεσης από τη σοβιετική πρόοδο στους τομείς των υπερηχητικών αντιπλοϊκών βλημάτων και υπερηχητικών υποστρατηγικών βομβαρδιστικών. Ο Πόλεμος του Βιετνάμ, με τις βαρύτατες απώλειες σε υλικό και προσωπικό, δεν είχε τελειώσει ακόμη, και δεν υπήρχε δα και αφθονία σύγχρονων ναυτικών μαχητικών: Ενδεικτικά, το κλάσεως Essex – σχέδιο Β’ Π.Π. σε αναβάθμιση 27-Charlie – αεροπλανοφόρο USS Hancock επιχειρούσε ακόμη (και θα συνέχιζε ως το 1975) με μοναδικά μαχητικά τα τιμημένα F-8J Crusader. Ο κλασικός αυτός τύπος ήταν γνωστός – λόγω πτητικών χαρακτηριστικών προσέγγισης/προσνήωσης – και ως “ο φονέας του σημαιοφόρου”, τυπικός πρωταγωνιστής αναρίθμητων σεναρίων περί το “πώς να την αφήσεις χήρα στα 23 της”, τελευταίο πάντως καθαρόαιμο μαχητικό αερομαχίας, φόβητρο των επιτελών της ΕΣΣΔ για δεκαετίες, και με πραγματικό σκορ 18-3 έναντι των Μιγκ στο Βιετνάμ.
Ασφαλώς, το πρότζεκτ F-14, ακριβότερο μαχητικό της ιστορίας έως τότε (μόνο από το F-22 Raptor ξεπεράστηκε σε μοναδιαίο κόστος κτήσεως), ήταν ευθέως ανταγωνιστικό της συνέχισης προμήθειας των F-4J από το Ναυτικό και το Σώμα Πεζοναυτών: Η τιμή αγοράς ενός F-14A ήταν ίση με τεσσάρων (!) F-4J Phantom II. Το γεγονός προβλήθηκε ως επιχείρημα κατά της προμηθείας του τύπου ενώπιον του Κογκρέσσου (“Με τα χρήματα των 24 Tomcat που απαιτούνται για τον εξοπλισμό ενός αεροπλανοφόρου αγοράζονται 96 F-4J!”), και αποκρούσθηκε με το μάλλον αναντίλεκτο επιχείρημα ότι μόνο 24 μαχητικά χωρεί, ούτως ή άλλως, η τυπική σύνθεση της πτέρυγος μάχης αεροπλανοφόρου, και γι’ αυτό καλό θα είναι να αποτελούν τη βέλτιστη δυνατή ασπίδα για το Στόλο. Πάντως, ο στόλος μαχητικών του Ναυτικού έφθινε, οι αριθμοί ήταν αμείλικτοι: Στο Βιετνάμ το Ναυτικό είχε απωλέσει 128 Φάντομ, και άλλα 102 το Σώμα Πεζοναυτών. Αριθμοί που δεν τρομάζουν βέβαια όσο τα 445 F-4C/D/E και 83 RF-4C που απώλεσε η USAF στο ίδιο θέατρο επιχειρήσεων, αλλ’ αντικειμενικώς υψηλότατοι.
Πάρα πολλές δεκάδες άλλα Phantom είχαν απωλεσθεί σε ατυχήματα από την είσοδο του τύπου σε υπηρεσία στη χαραυγή της δεκαετίας του ’60. Και δεκάδες ή εκατοντάδες ήταν ανά πάσα στιγμή σε εργοστάσια βάσης, για συντήρηση τετάρτου κλιμακίου, επιδιόρθωση ζημιών μάχης, ή και με ανάγκη μείζονος ανακατασκευής μετά από ατύχημα, φόρτιση με περισσότερα -G από τα επιτρεπόμενα, βαριές προνηώσεις κλπ.
Η καθολική αντικατάσταση αυτού του τεράστιου στόλου από το νεότατο Tomcat ήταν απλά ουτοπική: Το πρώτο (και για πολλούς έσχατο) υπερμαχητικό μαστιζόταν από μείζονα προβλήματα αξιοπιστίας των υπερευαίσθητων στη διατάραξη της ροής αέρος κινητήρων TF30 (που πήρε χρόνια να ελεγχθούν, χωρίς πάντως να εξαλειφθούν) με συνέπεια πολλές απώλειες, αρχικά αξιοθρήνητη διαθεσιμότητα και μια αμφιθυμία του Κογκρέσσου σε σχέση με τη συνέχιση της προμήθειας του τύπου. Το κόστος είχε εκφύγει κάθε πρόβλεψης. Η κατασκευάστρια του ευρίσκετο στα πρόθυρα της χρεωκοπίας (ένα τεράστιο δάνειο της Bank Melli Iran την έσωσε, όταν ο Σάχης διάλεξε το χαρισματικό μαχητικό για την αεροπορία της χώρας του …). Οι Πεζοναύτες αρνούντο πεισματικά να το προμηθευτούν, κρατώντας το κονδύλιο “καβάτζα” για το υπό εξέλιξη AV-8B, τύπο απολύτως ζωτικό για το δόγμα τους, ο οποίος θα υπερέβαινε τους περιορισμούς των 110 AV-8Α (Harrier GR Mk. 1 με αμερικανικά ηλεκτρονικά) που ήδη διέθεταν. Και το Κογκρέσσο περιέκοψε τη σχεδιαζόμενη προμήθεια Tomcat από τα σχεδιαζόμενα 772 σε μόλις 301, απολύτως ανεπαρκή για τις κατά το οργανόγραμμα 2 μοίρες των 12 α/φ ανά αεροπλανοφόρο (τελικώς παρήχθησαν 712 ως το 1992, μετά τον εξοπλιστικό πυρετό των Reagan/Lehman από το 1981).
Η μόνη εντός οικονομικών δυνατοτήτων λύση ήταν η μαζική ανακατασκευή των Phantom, πιστών και φιλότιμων στρατιωτών, με αποδεδειγμένη αξία και τεράστιο pool χειριστών διαθέσιμων στον τύπο. Σίγουρα μια ορθολογική επιλογή: Ουδείς σώφρων απαξιώνει έναν στόλο εκατοντάδων μέσων που ευρίσκονται ήδη στην κυριότητά του, μια διαπίστωση ιδιαίτερα επίκαιρη και παρ’ ημίν. Ασφαλώς τα αεροσκάφη αυτά, αν και μεγάλων δυνατοτήτων μαχητικά πολλαπλών ρόλων, δεν είχαν κάτι πολύ δραστικό να αντιπαραθέσουν στα αναρίθμητα συντάγματα Tu-16 Badger, Tu-22 Blinder & Tu-22M Backfire της Σοβιετικής Ναυτικής Αεροπορίας (AV-MF) με τα τριηχητικά βλήματα AS-4 “Kitchen” & AS-6 “Kingfish”, που θα επιχειρούσαν τον κορεσμό της αεράμυνας της ομάδος μάχης αεροπλανοφόρου. Προφανώς, ένα μόνο στα δύο αεροπλανοφόρα θα διέθετε προς τούτο τα Tomcat/AWG-9/AIM-54 Phoenix, τουλάχιστον σε πρώτο χρόνο, μέχρι να περάσει ο απόηχος του Βιετνάμ (γενικευμένη καχυποψία έναντι της Προεδρίας, των ενόπλων δυνάμεων και των υπηρεσιών πληροφοριών) και οι ΗΠΑ παύσουν να “το ρισκάρουν” … Άλλωστε, το Tomcat είχε μια περιπετειώδη γέννηση δια της ματαίωσης του F-111B, και αποτελούσε τιτάνια προσπάθεια συγκερασμού της αποστολής της αεροπορικής υπεροχής με την αδιαπραγμάτευτη απαίτηση για δραστικότατη αεράμυνα του στόλου από επιθέσεις κορεσμού, ζήτημα το οποίο το ptisidiastima.com έχει πραγματευθεί εκτενώς σε ειδική αρθρογραφία.
F-14 Tomcat: Πως γεννήθηκε μέσα από μια «εξέγερση των Ναυάρχων», μέρος Α’
F-14 Tomcat: Πως γεννήθηκε μέσα από μια «εξέγερση των Ναυάρχων», μέρος Β’
Με το Project Bee Line, 228 κατάκοπα F-4B δεκαετίας αναβαθμίστηκαν σε F-4N. Οι εργασίες έγιναν αποκλειστικά σε εργοστάσια βάσης του Ναυτικού, και ειδικότερα στο Naval Air Rework Facility North Island (a.k.a. NARF NORIS) του San Diego, CA., και στο Ναύσταθμο του Norfolk της Virginia. Το πρωτότυπο πέταξε στις 14.06.1972, στο κορύφωμα της β΄ φάσεως του Πολέμου του Βιετνάμ, ενώ οι παραδόσεις στο Στόλο άρχισαν το Φεβρουάριο του 1973, μετά το τέλος του Πολέμου.
Το πρόγραμμα προέβλεπε μηδενισμό των ωρών πτήσεως, ήτοι μια δεύτερη ζωή 4.000-5.000 ωρών ανά αεροσκάφος. Τα αεροσκάφη αποχρώσθηκαν, δοκιμάσθηκαν επισταμένως ως προς την κόπωση της μοριακής δομής των φερόντων στοιχείων (ήτοι και των επικαλύψεων), επιθεωρήθηκαν και επισκευάσθηκαν κατά τις ανάγκες (IRAN = Inspect and Repair As Necessary). Φέροντα στοιχεία αντικαταστάθηκαν ή ενισχύθηκαν με πριτσίνωμα εξωτερικών ενισχύσεων (κατά τα γνωστά στα μεταγενέστερα F-16). Οι καλωδιώσεις του ηλεκτρικού συστήματος αντικαταστάθηκαν πλήρως. Τα έσω πτερύγια καμπυλότητος των χειλέων προσβολής αδρανοποιήθηκαν (έμειναν δηλαδή δύο σε κάθε ημιπτέρυγα, ένα στο σταθερό και ένα στο πτυσσόμενο τμήμα). Τα αεροσκάφη έλαβαν το οριζόντιο κινητό ουραίο πτέρωμα με σχισμές στο χείλος προσβολής, που διέθετε το F-4J και όχι το -Β. Προστέθηκαν παρεμβολείς συνεχούς κύματος Sanders AN/ALQ-126/126Β DECM (Deceptive Electronic Counter Measures) σε περιλήπτες επί των αεραγωγών ομοίους με του συστήματος ECM “ΔΙΑΣ” των ελληνικών F-4E. To αρχικό πρωτόγονο (αλλά όχι ευκαταφρόνητης εμβέλειας) ραντάρ AN/APQ-72 διατηρήθηκε, όπως και οι αρχικοί κινητήρες J79-GE-8B των 16.000 λιβρών ώσεως. Εξωτερικώς, το αεροσκάφος διετήρησε τον αδρανή πλέον περιλήπτη IRST κάτω από τον κώνο του ραντάρ, και διακρινόταν από το -Β μόνο χάρις στους περιλήπτες του AN/ALQ-126 επί των αεραγωγών. Το μόνο -Ν που έχει θεαθεί αναβαθμισμένο, αλλά χωρίς τους περιλήπτες αυτούς, είναι το παραπάνω εικονιζόμενο, εκθαμβωτικά απαστράπτον, BuAer No. 150642, Modex 102, της εφεδρικής μοίρας VF-201 σε στάθμευση (τα α/φ Ναυτικού και Πεζοναυτών εξατομικεύονται με το US Navy Bureau of Aerospace Number, σε συνεχή αρίθμηση από καταβολής κόσμου, σε αντίθεση με τα α/φ της USAF, που εξατομικεύονται με τα γνωστά Fiscal Year numbers, στα οποία ανά οικονομικό έτος η αρίθμηση αρχίζει εξαρχής).
Μεγάλες αναβαθμίσεις σε επίπεδο οπλοσυστήματος ήταν:
– Το λεγόμενο Sidewinder Expanded Acquisition Mode, ήτοι η συμβατότητα του συστήματος ελέγχου πυρός του αεροσκάφους με τον ΑΙΜ-9G/H, εξαιρετικά προηγμένη έκδοση του κλασικού βλήματος με ικανότητα βολής off-boresight (αν και όχι ακόμη all-aspect), έκδοση που αγοράστηκε από USN, USMC, RAF & Royal Navy, πάντα για τα Phantom των χρηστών, στην περίπτωση του RN και για τα Sea Harrier FRS Mk. 1.
– Το σκοπευτικό κράνους Honeywell AN/AVG-8 visual target acquisition system (VTAS), βασισμένο στην πρωτοποριακή δουλειά της ιδίας εταιρίας για το έσχατο μαχητικό ελικόπτερο Lockheed AH-56A Cheyenne του Στρατού των ΗΠΑ, του οποίου η παραγωγή τελικώς ματαιώθηκε. Το σύστημα ήταν εντυπωσιακό για την εποχή, αλλά έτυχε περισσότερης προσοχής από τη σοβιετική κατασκοπεία (που το υπέκλεψε, ώστε να χρησιμοποιηθεί, πολύ βελτιωμένο, στο MiG-29 μετά από χρόνια) παρά από το Αμερικανικό Ναυτικό και τους “χεράδες” του TOPGUN. Βάση του (εκκεντρικού, με τα σημερινά δεδομένα) συστήματος ήταν προβολείς υπερύθρου ακτινοβολίας στις ράγες της καλύπτρας του Φάντομ, που “αντιλαμβάνονταν” τις κινήσεις του κράνους και έστρεφαν την κεραία του ραντάρ προς την κατεύθυνση του βλέμματος του χειριστή προς επίτευξη εγκλωβισμού για βολή ΑΙΜ-7. Κάποιοι εξοικειώσιμοι με την τεχνολογία χειριστές ορκίζονταν στο όνομα του συστήματος, αλλά οι μαρτυρίες από τις περισσότερες μοίρες συγκλίνουν στο ότι η χρήση του βαθμηδόν εγκαταλείφθηκε …
– Η μονής κατεύθυνσης (μόνο upload δεδομένων από ραντάρ πλοίων ή από το ΑΣΕΠΕ Grumman Ε-2B/C Hawkeye του Στόλου προς το μαχητικό) ζεύξη δεδομένων AN/ASW-25B Link 4, που πάντως δεν έπεισε σε επιχειρησιακό επίπεδο.
– νέος υπολογιστής αποστολής.
– AN/APX-76 ή -80 “Combat Tree” IFF transponder/interrogator.
Πολύ ανώτερων προδιαγραφών ήταν η αναβάθμιση 248 (265, κατ’ άλλες πηγές, αντί αρχικού σχεδιασμού για 302) F-4J σε F-4S, στο πλαίσιο του ιδίου προγράμματος (Bee Line), με πτήση του πρωτοτύπου στις 22.07.1977.
Το -S ήταν το έσχατο ναυτικό Φάντομ, ένα ανακατασκευασμένο σε μηδέν ώρες -J, με δομική ανακατασκευή στα πρότυπα του -Ν και ακόμη εκτενέστερη:
– Αντικαταστάθηκαν πλήρως όχι μόνο οι καλωδιώσεις του ηλεκτρικού συστήματος, αλλά και όλο το (διαβόητο για τις διαρροές) υδραυλικό σύστημα του αεροσκάφους με νέο, με σωληνώσεις από ανοξείδωτο χάλυβα.
– Το ήδη παγκοσμίως κορυφαίο (στην προ teen-series εποχή) σύστημα ελέγχου πυρός AN/AWG-10, με “καρδιά” το look-down / shoot-down ραντάρ AN/APG-59 της Westinghouse, αντικαταστάθηκε από την ψηφιακή έκδοση AN/AWG-10B, που προσέφερε άλμα αξιοπιστίας και αυτόματη άφεση όπλων σε αποστολές αέρος – εδάφους επί τη βάσει ραδιοαποστασιομέτρησης ακριβείας και συνεχούς επίλυσης των σχετικών εξισώσεων βολής και αφέσεως από νέο ψηφιακό υπολογιστή. Βεβαίως, λόγω της αφθονίας μέσων ελαφράς και μέσης κρούσεως στο Ναυτικό (στη μορφή του αθάνατου διδύμου A-7E Corsair II / A-6E Intruder) οι ηυξημένες σχετικές δυνατότητες δεν ήταν ζωτικές για το Ναυτικό, αλλά εκτιμήθηκαν δεόντως από τους Πεζοναύτες, που χρησιμοποίησαν τον τύπο ως το 1992.
– Υιοθετήθηκαν α) το Sidewinder Expanded Acquisition Mode, β) το σκοπευτικό κράνους VTAS και γ) ο παρεμβολέας παραπλάνησης Sanders AN/ALQ-126/126Α Deceptive Electronic Counter Measures (DECM) σε όσα αεροσκάφη δεν τα είχαν αποκτήσει ήδη ως -J, στο πλαίσιο “κυλιόμενων” αναβαθμίσεων εν υπηρεσία. AN/APX-80 “Combat Tree” IFF transponder/interrogator και AN/APR-32 RWR διατηρήθηκαν από τα -J.
– Το α/φ έλαβε άκαπνους κινητήρες J79-GE-10B, 17.900 λιβρών ώσεως, επιτέλους! Σημειωτέον ότι, και προ των εν θέματι ανακατασκευών/αναβαθμίσεων, ένα τυπικό εξωτερικό διακριτικό γνώρισμα του -J σε σχέση με το -Β ήταν οι εξαγωγές των J79-GE-10, οι οποίες είχαν πολύ μεγαλύτερα σε μήκος “πέταλα” (αντίστοιχα εκείνων του J79-GE-17/17A/17B των F-4E των USAF και ΠΑ) από των J79-GE-8/8B των F-4B/N. Βεβαίως, για τους περισσότερους παρατηρητές η απουσία του τυπικού για τα -Β/Ν περιλήπτη IRST κάτω από τον κώνο του ραντάρ στα -J/S ήταν το χαρακτηριστικότερο διακριτικό γνώρισμα.
– Προπάντων: Εγκαταστάθηκαν slats χειλέων προσβολής (με κατάργηση των πτερυγίων καμπυλότητας χειλέων προσβολής) σαν των -Ε της Αεροπορίας, τα οποία οδήγησαν σε δραματική μείωση της ακτίνας στροφής (έως και 50%!), με κάποιο ανεκτό κόστος σε μέγιστη ταχύτητα, και μείωσαν την ταχύτητα προσνήωσης του -J κατά 12 κόμβους. Το αεροπλάνο έκανε άλμα στην εναέρια μάχη!
Τα πρώτα 47 F-4S παραδόθηκαν, αρχής γενομένης τον Ιούνιο του 1978, ανακατασκευασμένα και αναβαθμισμένα, αλλά χωρίς τα slats, τα οποία όμως έλαβαν σε δεύτερο χρόνο (από Νοέμβριο του 1979), ώστε τελικώς να μην υπάρχουν -S χωρίς slats.
Εξωτερικώς, τα slats είναι το μόνο χαρακτηριστικό γνώρισμα που διαφοροποιεί οπτικώς τα -S από τα όψιμα -J που είχαν ήδη λάβει το AN/ALQ-126 DECM με τους χαρακτηριστικούς, βραχύτερους του -Ν περιλήπτες επί των αεραγωγών. Τα slats συμπληρώνονται από fences μεγάλης χορδής (πολύ μεγαλύτερης εκείνης των F-4E) στην επάνω επιφάνεια της κάθε ημιπτέρυγας και στο ύψος του σημείου αναδίπλωσης αυτής.
Χαρακτηριστικό αναγνώρισης είναι αυτονόητα, όπως και στα F-4E της USAF και της ΠΑ, και οι αεροδυναμικοί περιλήπτες (τρεις σε κάθε έσω ημιπτέρυγα) των υδραυλικών κυλίνδρων κίνησης των slats, στην κάτω επιφάνεια των ημιπτερύγων και πλησίον του χείλους προσβολής.
Εξυπακούεται ότι και οι δύο αναβαθμισμένες εκδόσεις έλαβαν το επαναστατικό all-aspect βλήμα αερομαχίας AIM-9L Sidewinder μόλις κατέστη διαθέσιμο το 1980.
Επιστρέφοντας στη φωτογραφική “ιστορία” που μοιράστηκε μαζί μας ο Φ.Γ.Κ.: Στα τέλη του 1980, η VF-21 μετέπεσε στο F-4S, λογική εξέλιξη καθώς τα -J της μάζευαν χρονάκια και ερχόταν η σειρά τους να περάσουν αναβάθμιση στο NARF NORIS.
Εκείνη την εποχή, το γηραιό USS Coral Sea, ένα από τα δύο εν ενεργεία σκάφη της κλάσεως Midway, τελευταίας κλάσεως αεροπλανοφόρων του Β’ ΠΠ (το USS Franklin D. Roosevelt είχε ήδη αποσυρθεί το 1977), επέστρεφε από μια μάλλον “ανήσυχη” πολύμηνη περιπολία στον Περσικό.
Η πτέρυγα μάχης του είχε, μεταξύ άλλων, συμμετοχή και στην Επιχείρηση Eagle Claw, την αποτυχημένη προσπάθεια απελευθέρωσης των αμερικανών ομήρων της Τεχεράνης από τη Delta Force, για την οποία από μαχητικά διέθετε δύο μοίρες F-4N των Πεζοναυτών. Είναι άλλωστε γνωστό ότι μοίρες των Πεζοναυτών “μπαρκάρουν” σε αεροπλανοφόρα όχι μόνο όταν επίκειται κάποια… απόβαση, αλλά όποτε το Ναυτικό αντιμετωπίζει έλλειψη μαχητικών, δηλαδή πολύ συχνά, μέχρι και την εποχή μας. Ιδίως εκτιμάτο από το Ναυτικό, πέραν της παροιμιώδους ασκητικής φύσεως των Πεζοναυτών, η επί δεκαετίες επιμονή τους στην αξιοποίηση του διαβόητου AIM-7 Sparrow και η επιμελέστατη ανάπτυξη τακτικών για τη χρήση του, όπως και η εκ μέρους τους χωρίς φειδώ χρόνου και κόπου σχολαστικότατη ρύθμιση των πρωτόγονων ραντάρ προς μεγιστοποίηση της διακριτικής ικανότητος. Λογικό βέβαια, οι άνθρωποι επί δεκαετίες είχαν μόνο το Phantom ως μαχητικό, και πάντοτε ελάμβαναν τελευταίοι – ήτοι μετά το Ναυτικό – τις νεότατες εκδόσεις του, ανέπτυξαν ως εκ τούτου το ένστικτο της αυτοσυντήρησης…
Οι VF-21 & -154 επρόκειτο να “μπαρκάρουν” με τα νέα τους F-4S στο Coral Sea ως “σκάντζα” των Πεζοναυτών, προσδίδοντας ασφαλώς στο αεροπλανοφόρο υπέρτερες επιχειρησιακές δυνατότητες. Για τις μοίρες, η γηραιά κυρία του στόλου θα ήταν ασφαλώς ένα λιγότερο βολικό “σπίτι” σε σχέση με το USS Ranger, supercarrier κλάσεως Forrestal, που κατά παράδοση τις φιλοξενούσε. Αλλά…
Το F-4S, όπως και το -J, είχε απόβαρο κατά 1,3 τόννους υψηλότερο των F-4B/N. Ειδικότερα, 13.942 κιλά (-J) έναντι 12.637 κιλών του -Β (και, λίγο-πολύ, του -Ν).
Το USS Coral Sea, με το βραχύ κατάστρωμα, τους ασθενικούς καταπέλτες και το καταπονημένο σύστημα ανάσχεσης δια συρματοσχοίνων δεν στάθηκε δυνατό να επιχειρήσει με το έσχατο ναυτικό Phantom! Ήδη και με το -Ν, η απονήωση με άπνοια απαιτούσε επιτάχυνση του γηραιού πλοίου στους 30 κόμβους (= οι 8 ηλικιωμένοι λέβητες σε πιέσεις που περιγράφονται άριστα από την παροιμιώδη φράση “Όχι άλλο κάρβουνο!”), μόνο μία κεντρική δεξαμενή και 4 ΑΙΜ-9, με λίγο κόντρα άνεμο άντε και δύο ΑΙΜ-7. Με το -S απεδείχθη παρακινδυνευμένη ή αδύνατη.
Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι το ομοίας κλάσεως USS Midway επιχειρούσε για χρόνια στον Δυτικό Ειρηνικό με τα F-4S, πράγμα που υποδηλοί ότι το πρόβλημα δεν ήταν διαστάσεων καταστρώματος, αλλά ελκτικής ισχύος των καταπελτών, πιθανώς και προβλημάτων με το σύστημα ανάσχεσης με τα τέσσερα συρματόσχοινα. Όπως συμβαίνει και με τους ανθρώπους, μερικά πλοία έχουν χειρότερα γεράματα από άλλα …
Τους ασθενέστερους καταπέλτες των τριών αεροπλανοφόρων της κλάσεως διέθετε το Roosevelt, και γι’ αυτό αποσύρθηκε πρώτο ήδη το 1977 (η αντικατάσταση καταπελτών σε τόσο παλαιά πλοία είναι ασύμφορη, και ίσως τεχνικώς ανέφικτη).
Όμως ο επιχειρησιακός σχεδιασμός απαιτούσε το USS Coral Sea σε ανάπτυξη! Τι να κάνουν λοιπόν οι άνθρωποι των VF-21 & VF-154, μετέπεσαν πίσω στο -Ν, δηλαδή ένα αεροσκάφος με τα πτητικά χαρακτηριστικά του -Β, που είχαν αφήσει πίσω τους το μακρινό 1968. Η διαφορά σε σχέση με το -S και την ευχέρεια που του προσέδιδαν τα slats στην εναέριο μάχη πρέπει να έγινε οδυνηρά αντιληπτή από τα πληρώματα, αποτελώντας εν ταυτώ σοβαρή οπισθοδρόμηση στην ασφάλεια πτήσεων.
Αυτή είναι και η ερμηνεία της φωτογραφίας που επιμελώς επέλεξε ο Φ.Γ.Κ.: Η ιστορία πίσω της διδάσκει ότι οι επιχειρήσεις από αεροπλανοφόρο έχουν απαιτήσεις αδιανόητες για επιχειρήσεις ξηράς, και θέτουν προκλήσεις, στις οποίες ακόμη και μείζονες ναυτικές δυνάμεις, με συσσωρευμένη εμπειρία δεκαετιών, δυσχερώς ανταποκρίνονται. Οι δε “νέες στο άθλημα” δυνάμεις έχουν ακόμη δεκαετίες μπροστά τους για να έλθουν εις θέση να διεξάγουν αεροπορικές επιχειρήσεις από τη θάλασσα με πραγματικό αντίκτυπο στην πορεία μιας σύγκρουσης.
Στον καταιγισμό των πληροφοριών της αεροπορικής επικαιρότητας και στα καλλιστεία αεροσκαφών και πυραύλων επί τη βάσει προδιαγραφών, χάνεται συχνά η ουσία των αεροπορικών επιχειρήσεων, οι συνθήκες πλαισίου και οι περιορισμοί τους.
Τα “βιβλία” γράφουν ότι το Phantom σηκώνει 24 βόμβες των 500 λιβρών. Και τα έχουμε δει, πράγματι, ιδίως σε στατικές εκθέσεις της ΠΑ, κατάφορτα με αυτό το μέγιστο φορτίο. Αλλά και σε πραγματικές επιχειρήσεις των Πεζοναυτών στο Βιετνάμ, κατά στόχων εγγύτατα στη βάση τους. Κι όμως, μόλις γνωρίσαμε μια κατάσταση στην οποία το θηρίο αυτό δεν μπορεί να σηκώσει ούτε 4 ΑΙΜ-9 με μια δεξαμενή, στην πραγματικότητα ούτε το ίδιο το τομάρι του! Και βεβαίως δεν πρέπει να αγνοηθεί στο παρόν πλαίσιο εκφοράς και το λεγόμενο bring-back load, ουσιωδέστατη παράμετρος στο σχεδιασμό αεροπορικών επιχειρήσεων από αεροπλανοφόρα: Το μαχητικό αεροπλανοφόρων πρέπει να έχει κατά την προσνήωση αρκετό καύσιμο για τουλάχιστον δύο ακόμη προσπάθειες αν δεν καταφέρει να πιάσει συρματόσχοινο, αλλά και να μην υπερβαίνει το μέγιστο βάρος προσνήωσης! Που σημαίνει συχνά ανάγκη απόρριψης όπλων,τα οποία – ακόμη και αν είναι κοινές βόμβες – δεν ευρίσκονται σε αφθονία στο αεροπλανοφόρο! Κάτι αδιανόητο πλέον στην εποχή των πανάκριβων κατευθυνομένων όπλων…
Η ιστορία όμως πίσω από τη φωτογραφία διδάσκει και κάτι άλλο: Ο πόλεμος είναι το απόλυτο come-as-you-are party. Αν χρειάζεται αεροπλανοφόρο σε περιπολία, η περιπολία θα γίνει, είτε με F-14A, είτε με F-4S, είτε με τα ταπεινά F-4N. Και εφόσον δεν υπάρχει τρόπος όλο το υλικό να είναι σύγχρονο, πρέπει να είναι τουλάχιστον αναβαθμισμένο στα νεότατα στάνταρντ, και ικανό να σταθεί έναντι της απειλής, ή πάντως να μην είναι απλώς “κρέας για τα κανόνια”. Μια διαπίστωση απολύτως επίκαιρη και για τα καθ’ ημάς …
Το ψυχόδραμα της VF-21 τελείωσε το 1983 με τη μετάπτωση της μοίρας στο Tomcat, με το οποίο αυτή επιχείρησε το έτος 1987 στον Περσικό ανεπιτυχή βολή κατά… ιρανικού Tomcat με (τι άλλο) ΑΙΜ-7. Διαλύθηκε το 1996.
Ο βίος της VF-154 είναι παρόμοιος, αν και έλαβε το F-4Β μόλις το 1965. Ως τότε επιχειρούσε με το “αντρικό” F8U Crusader, αντί του αναιμικού F3H Demon της VF-21.
Η μοίρα συμπλήρωσε και αυτή, μετά το Φάντομ, μακρά και ευδόκιμη υπηρεσία με το F-14A Tomcat, προφανώς αρχικά στους ρόλους της αναχαίτισης παντός καιρού και αεροπορικής υπεροχής.
Διακρίθηκε όμως ιδίως στον Β’ Πόλεμο του Ιράκ (2003), σε ρόλο … ένοπλης αναγνώρισης και υποστήριξης ειδικών δυνάμεων των ΗΠΑ.
Υφίσταται ακόμη (ως VFA-154), εξοπλισμένη πλέον με το Super Hornet.
Κι ένα flashback στα κλασικά -J της VF-21:
Στην φωτογραφία, που έχει ληφθεί δύο χρόνια πριν τα ιστορούμενα γεγονότα, το 1979, η VF-21 πετά στη ζώνη ευθύνης του 7ου Στόλου στο Δυτικό Ειρηνικό από το supercarrier USS Ranger, αναχαιτίζοντας σοβιετικό Tu-95 Bear που πλησίασε για μια αδιάκριτη ματιά στο αεροπλανοφόρο.
Εξοπλισμός της μοίρας ήταν το πολύ ανώτερο του -Ν, F-4J, και μάλιστα αναβαθμισμένο στο έσχατο στάνταρντ. Πράγματι, είναι εσφαλμένη η ιδέα ότι ένα F-4J που παραδόθηκε το 1968 παραμένει ίδιο δέκα έτη μετά, και αναβαθμίζεται μόνο όταν και αν επιλεγεί για να γίνει -S: Τα αεροσκάφη των ΕΔ των ΗΠΑ αναβαθμίζονται συνεχώς εν υπηρεσία, σε αντίθεση με άλλων… Εν προκειμένω, αυτά τα -J έχουν λάβει Sidewinder Expanded Acquisition Mode (SEAM), σκοπευτικό κράνους VTAS (απαιτεί μια υποδομή στις ράγες της καλύπτρας του χειριστή, μόλις ορατή εδώ), υπολογιστή αερομαχίας AN/AYK-14, AN/APX-80 “Combat Tree” IFF transponder/interrogator, AN/APR-32 RWR, παρεμβολέα παραπλάνησης συνεχούς κύματος Sanders AN/ALQ-126/126Α DECM (κατάλληλο για αυτοπροστασία από συστήματα αεράμυνας του είδους των SA-6 και ΜΙΜ-23Β I-HAWK) σε βραχύτερους περιλήπτες στις εισαγωγές αέρος σε σχέση με των -Ν (και των ελληνικών -Ε/ΔΙΑΣ), πλέον όλων των συστημάτων αιχμής που το -J είχε εκ γενετής, προπάντων του παλμικού ντόπλερ ραντάρ της Westinghouse. Πρακτικά, τα αεροσκάφη αυτά δεν υστερούσαν των -S, πέραν των σλατς αερομαχίας και των ακάπνων κινητήρων.
Ήταν τελικώς μια καλή ιδέα αυτή η σχετικώς χαμηλού κόστους ανακατασκευή και αναβάθμιση των Phantom του Ναυτικού σε -Ν και -S;
Τα αεροσκάφη, ιδίως τα -S, είχαν σχετικώς ολιγοετή παρουσία στα καταστρώματα, καθώς η έλευση της Προεδρίας Reagan και η δραματική εντατικοποίηση των ναυτικών εξοπλισμών έφερε ως το 1983 το Tomcat στα καταστρώματα όλων πρακτικώς των supercarriers, ενώ ως το 1986 και τα USS Midway & Coral Sea είχαν επανεξοπλισθεί με το – αισθητά χαμηλοτέρου αποβάρου από το Phantom – F/A-18A Hornet (το αποβάρου 19 τόννων Tomcat ήταν εξαρχής αδύνατο να επιχειρήσει από αυτά). Στο χρονικό εκείνο σημείο, ο εξοπλιστικός οίστρος του Προέδρου Reagan και του Υπουργού Ναυτικών Lehman είχε κατορθώσει να εκτοπίσει τα F-4S ακόμη και από τις (πάντοτε επανδρωμένες με μπαρουτοκαπνισμένους γερόλυκους) μοίρες εφεδρειών του Ναυτικού (VF-201 & -202 στην Ανατολική Ακτή, VF-301 & -302 στη Δυτική Ακτή). Έτσι οι μοίρες αυτές, επί δεκαετίες εξοπλισμένες με υλικό λίαν καταπονημένο και οριακής αξιοπιστίας, βρέθηκαν εντός λιγότερων των 10 ετών από τα F-8 Crusader και τα σε μόνιμη εμπλοκή ευρισκόμενα 20άρια Colt τους να κάνουν πλέον βολές με AIM-54 Phoenix από F-14A, μετά τη σύντομη μεσοβασιλεία των F-4N/S!
Την εξοπλιστική “άνοιξη” των Reagan / Lehman, η οποία μετέβαλε άρδην το διεθνή συσχετισμό των δυνάμεων, έχει σκιαγραφήσει σε έκταση το ptisidiastima.com στο γ’ μέρος της τριλογίας του για την ιστορία των ναυτικών βλημάτων cruise.
Ναυτικά βλήματα cruise κατά χερσαίων στόχων, δόγμα και ανάπτυξη τους (μέρος Γ’)
Σε υπηρεσία με τους Πεζοναύτες, τα F-4S είδαν άλλα έξι χρόνια ευδόκιμης υπηρεσίας, προεχόντως ως bomb trucks, χωρίς όμως να λησμονείται και η εναέριος μάχη. Σε τελική ανάγνωση, η σχετικώς περιορισμένη δαπάνη των δύο αναβαθμίσεων στάθηκε αποδοτική και αποσβέσθηκε με το παραπάνω. Μια επένδυση που πάντως ήταν χωρίς εναλλακτική στις σκοτεινές για τις ΗΠΑ μέρες της δεκαετίας του ’70, καθώς το σφαγείο του Βιετνάμ είχε πρακτικώς αναλώσει τη δομική ζωή των υπηρετούντων αεροσκαφών που επιβίωσαν, και η σε βάση 1 προς 1 αντικατάστασή τους από το Tomcat ήταν απολύτως ανέφικτη, τόσο οικονομικώς όσο και εξ επόψεως παραγωγικού δυναμικού.
Και πώς στέκονταν αυτά τα αναβαθμισμένα Phantom έναντι του αντιπάλου; Ως το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, το πιο αξιόμαχο σοβιετικό μαχητικό που συνάντησε πάνω από τους ωκεανούς του κόσμου το Ναυτικό των ΗΠΑ ήταν το MiG-23MLD “Flogger-K”, σε μια σειρά αξιομνημόνευτων επαφών (από τις οποίες και η φωτογραφία που ακολουθεί) στη δεκαετία του ’80, τις οποίες το ptisidistima.com έχει τεκμηριώσει σε άρθρο του Α. Θεολόγου προ τριετίας.
Ορμητήριο του Flogger, κατά μεγάλη ειρωνεία, ήταν το φαραωνικό σύμπλεγμα ναυστάθμου / αεροπορικής βάσεως που οι ΗΠΑ είχαν κατασκευάσει στο Cam Ranh Bay του Ν. Βιετνάμ, λάφυρο πλέον της νικήτριας ΕΣΣΔ και βάση για MiG-23 και ΑΦΝΣ Il-38 “May” & Tu-142 “Bear”, ένα πραγματικό πετράδι στο κόκκινο στέμμα, ένας ναύσταθμος στις θερμές θάλασσες που ξεπερνούσε και τα πλέον τολμηρά προαιώνια όνειρα των τσάρων.
Επρόκειτο για ένα σοβιετικό αεροσκάφος ανώτερο μεν των ναυτικών Phantom σε ταχύτητα, επιτάχυνση και ρυθμό ανόδου, αλλά υποδεέστερο σε ευελιξία (έναντι του F-4S τουλάχιστον) ακόμη και με τον χαρακτηριστικό στροβιλογόνο κυνόδοντα στις ρίζες των ημιπτερύγων, με βλήματα αερομαχίας R-60 (“AA-8 Aphid”) ουσιωδώς κατώτερα των AIM-9L (τα μέσης εμβελείας R-23/24 ή “AA-7 Apex” δεν πρέπει να υστερούσαν έναντι των AIM-7Ε4), και με αντίστοιχο ή οριακώς κατώτερο ραντάρ.
Σοβιετικά αεροσκάφη τρίτης γενιάς δεν αποτελούσαν απειλή: Το ικανότατο στην εναέρια μάχη MiG-29, σε υπηρεσία από το 1983, είχε βραχύτατη εμβέλεια (απαγορευτική για ναυτική χρήση), και άλλωστε υπηρετούσε αποκλειστικά στην Ανατολική Ευρώπη και δυτική ΕΣΣΔ. Το γνήσιο superfighter Su-27, πρώτη και υπέρλαμπρη προσπάθεια της ΕΣΣΔ στη “βασιλική λίγκα”, εισήλθε σε υπηρεσία μόλις το 1989, όταν όλα είχαν πλέον τελειώσει. Συνεπώς, τα όψιμα, αναβαθμισμένα ναυτικά Phantom ήταν απολύτως στη στάθμη της σοβιετικής αεροπορικής απειλής ως το τέλος, και μόνο στην αναχαίτιση τεραστίου αριθμού εισερχομένων πολυηχητικών αντιπλοϊκών πυραύλων αδυνατούσαν, για προφανείς λόγους, να ανταπεξέλθουν.
Κλείνουμε την αναδρομή όπως αρμόζει, και όπως θα απελάμβανε και ο Φ.Γ.Κ., στον οποίο προσήκουν ευχαριστίες για τον πλούτο των ερεθισμάτων που μας προσέφερε. Με την παραπάνω φωτογραφία και τον επίγονο του Φάντομ στα καταστρώματα, τον μύθο των αιώνων, το Tomcat, πάντα με τον υπερήφανο μαύρο πάνθηρα της VF-21! Δυτικός Ειρηνικός, 1/12/1990, USS Independence. Ενώ οι λαϊκές τάξεις (Hornet) υποχρεούνται στην καταθλιπτική ομοιομορφία του γκρι, οι άρχοντες (Tomcat) φέρουν υπερήφανα τα διακριτικά της κοινωνικής των τάξεως σε λαμπρά χρώματα! Προσοχή, στη φωτό είναι το “202”, όχι το αεροσκάφος διοικητού, όλη η μοίρα είχε διατηρήσει το προνόμιο. Διότι, τελικά, και το αεροπλανοφόρο είναι μια βαθύτατα ταξική κοινωνία.
