ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 13 Ιανουαρίου 1842: Η υποχώρηση από την Καμπούλ, τα αφγανικά βουνά “καταπίνουν” έναν βρετανικό στρατό

Ο William Brydon, βοηθός χειρούργου στην εκστρατευτική ομάδα του στρατηγού Έλφινστοουν της βρετανικής Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών φτάνει ζωντανό ράκος στις πύλες της φρουράς στο Τζαλαλαμπάντ του Αφγανιστάν μεταφέροντας το νέο της καταστροφής του εκστρατευτικού σώματος 4,500 στρατιωτών και 12,000 βοηθητικών μια εβδομάδα πριν σε ενέδρα Αφγανών φυλάρχων.

Η σύγκρουση ξεκίνησε από ενέργειες της Εταιρείας που νίκησε αρχικά τις δυνάμεις του εμίρη Ντοστ Μωχαμάντ Μπαρακσάι και κατέλαβε την πρωτεύουσα Καμπούλ εγκαθιστώντας τοπική φρουρά και ανεβάζοντας στο θρόνο τον ευνοούμενό της, πρώην Σάχη Σουζάχ Ζουρανί το 1839. Το επόμενο διάστημα, ωστόσο, η κατάσταση δεν εξελίχθηκε ομαλά. Οι Αφγανοί, ακολουθώντας μια παλιά τακτική, οργανώθηκαν στα γύρω ορεινά χωριά και καλλιέργησαν το αίσθημα της αγανάκτησης σε πυρκαγιά που εξελίχθηκε σε εξέγερση. Με ισχυρές ένοπλες δυνάμεις να περιζώνουν την πρωτεύουσα, ο πληθυσμός της πόλης εξεγέρθηκε κάνοντας την κατάσταση απελπιστική.

Ο διοικητής της φρουράς, υποστράτηγος σερ Γουίλιαμ Έλφινστοουν αποφάσισε να εγκαταλείψει την Καμούλ και να αναδιπλωθεί στο Τζαλαλαμπάντ μαζί με όσους πολίτες ήταν ακόμα πιστοί στο βρετανικό στέμμα. Ο Έλφινστόουν ήρθε σε συμφωνία με έναν από τους γιούς του Μπαρακσάι γνωστοποιώντας του τα σχέδιά του με αντάλλαγμα να μην τους επιτεθούν. Ο Αφγανός Γουαζίρ Ακμπάρ Χαν, που είχε ξεσηκώσει και την εξέγερση, έδειξε να συμφωνεί αλλά μόλις οι 16,000 περίπου Βρετανοί στρατιώτες, διπλωμάτες, Ινδοί υπάλληλοι και υπηρέτες και οι οικογένειές τους εγκατέλειψαν την πόλη και ξεκίνησαν την πορεία τους μέσα από τα αφγανικά περάσματα εντός του Χειμώνα, τους επιτέθηκαν και τους αποδεκάτισαν σε μια σειρά συμπλοκών που κράτησε για χιλιόμετρα.

Η τελευταία αντίσταση του στρατού λέγεται πως έγινε στο Γκανταμάκ, όπου και οι τελευταίοι Βρετανοί τυφεκιοφόροι έπεσαν μαχόμενοι. Δεν είναι γνωστό αν ο Brydon ήταν όντως ο μόνος επιζών του εκστρατευτικού σώματος (αναφέρονται και μερικοί Ινδοί σεπόις) αλλά το περιστατικό χαρακτηρίστηκε η χειρότερη στρατιωτική καταστροφή της Βρετανίας μέχρι την πτώση της Σιγκαπούρης έναν ακριβώς αιώνα αργότερα. Το ίδιο έτος, μόλις τα χιόνια έλιωσαν, ένας νέος βρετανικός στρατός θα προελάσει και θα πάρει εκδίκηση ανακαταλαμβάνοντας την πόλη και απελευθερώνοντας 80 περίπου στρατιωτικούς και 33 πολίτες από την αιχμαλωσία. Η είδηση, όμως, της καταστροφής αποτέλεσε ηχηρότατο ράπισμα στο βρετανικό γόητρο. Οι κινήσεις του υποστρατήγου Έλφινστοουν θεωρούνται -ως σήμερα- παράδειγμα λανθασμένης ηγεσίας αφού απέτυχε και το στράτευμά του να σώσει και να ασκήσει αποτελεσματική διοίκηση κατά τη διάρκεια της εμπλοκής ενώ με τις παρεμβάσεις του ακύρωσε και κάθε άλλον αξιωματικό που προσπάθησε να οργανώσει κάποια αντίσταση. Ο ίδιος ο νικητής, Ακμπάρ Χαν, έπεσε θύμα της μοναδικής του φήμης αφού θα πέθαινε πέντε περίπου χρόνια μετά, μερικοί λένε δολοφονημένος από τον πατέρα του, που φοβήθηκε την άνοδο της δημοτικότητάς του και τη φιλοδοξία του.