[Κρητική επανάσταση του 1866] – Ζωντανό μέλος του ελληνισμού, η Κρήτη είχε δώσει το «παρών» σε κάθε εθνεγερσία αλλά η γεωστρατηγική της θέση την είχε προδώσει. Καμία Μεγάλη Δύναμη δεν θα δεχόταν να περιληφθεί η νήσος στη δικαιοδοσία ενός νεαρού και αδύναμου –για να μην πούμε ατίθασου- κράτους όπως η Ελλάδα αλλά και στην κυριαρχία μιας φιλόδοξης νέας δύναμης. Έτσι, η Κρήτη παρέμεινε υπό τη σουλτανική κυριαρχία με ένα μικρό διάλειμμα μεταξύ 1828 και 1840, όταν παραχωρήθηκε στον Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου σαν αποζημίωση για τις «υπηρεσίες» του στην Πελοπόννησο.
Το 1840 με την στάση του Αλή κατά του σουλτάνου, η Κρήτη του αφαιρέθηκε και πάλι για να μην θρέφει τις φιλοδοξίες του. Το 1841 και το 1856 η Κρήτη επαναστάτησε ξανά διεκδικώντας προνόμια ισοπολιτείας τουλάχιστον έναντι του μουσουλμανικού στοιχείου τα οποία πέτυχε εν μέρει βάσει της συμφωνίας του Χάττ-ι Χουμαγιούν (1856). Ωστόσο, ο σουλτάνος αθέτησε την υπόσχεσή του και το 1866 (21 Αυγούστου/2 Σεπτεμβρίου) η Κρήτη ήταν ξανά στα όπλα. Η είδηση της επαναστάσεως βρήκε συμπάθεια από Ελλάδα και Ευρώπη αλλά οι συνθήκες δεν ήταν τόσο ευνοϊκές. Οι Δυνάμεις ήταν ανέκαθεν υπέρ της συντήρησης και μόνον ο νέος τσάρος Αλέξανδρος ο 2ος τάχθηκε με το μέρος της κυρίως επειδή ήταν ενάντια στους Αγγλο-Γάλλους που τον περιόρισαν στον Κριμαϊκό πόλεμο 10 χρόνια πριν.
Οι επαναστάτες κυριάρχησαν γρήγορα στην ύπαιθρο αλλά δεν κατόρθωσαν και πολλά στις οχυρωμένες πόλεις. Οι δυνάμεις των επαναστατών οργανώθηκαν στο μοναστήρι του Αρκαδίου έξω από το Ρέθυμνο υπό τον ηγούμενο Γαβριήλ Μαρινάκη και τον οπλαρχηγό Χατζημιχάλη Γιάνναρη. Περί τα τέλη Σεπτεμβρίου (αρχές Οκτωβρίου) θα αποβιβαστεί στην Κρήτη ο συνταγματάρχης Πάνος Κορωναίος με τμήμα εθελοντών από την Ελλάδα και θα αναλάβει την αρχιστρατηγία. Διαβλέποντας ότι το μοναστήρι δεν προσφέρεται για άμυνα, διέταξε την εγκατάλειψή του αλλά η επαναστατική επιτροπή διαφωνούσε. Με 650 περίπου γυναικόπαιδα να έχουν συγκεντρωθεί στο μοναστήρι και την ισχυρή προσωπικότητα του ηγουμένου η πρότασή του (δεν θα ήταν ακριβώς πρόταση αλλά οι επιτυχημένες εκστρατείες διοικούνται από έναν ανώτατο επικεφαλής κι όχι από επιτροπές) απορρίπτεται. Ο Κορωναίος κι ο Γιάνναρης θα φύγουν για να οργανώσουν τον αγώνα και να συγκεντρώσουν εθελοντές, όταν τουρκικό σώμα 6,000 πεζών, 200 ιππέων και ισχυρού πυροβολικού αποβιβάστηκαν στην Κρήτη και κινήθηκαν κατά της μονής Αρκαδίου.
Μετά από κανονιοβολισμό που κονιορτοποίησε το περιτείχισμα και άνιση μάχη με τους 259 ενόπλους της μονής, οι Τούρκοι πλημμύρισαν το μοναστήρι ξεκινώντας ένα όργιο σφαγής. Την κρίσιμη εκείνη στιγμή, ο Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης ή κατ’άλλους ο Εμμανουήλ Σκουλάς συγκέντρωσαν τα γυναικόπαιδα στην παρακείμενη πυριτιδαποθήκη και ανατινάχθηκαν. Μαζί τους κάηκαν και πολλοί Τούρκοι. Ο ηγούμενος Γαβριήλ είχε πέσει την προηγουμένη πολεμώντας στους προμαχώνες. Η καταστροφή του Αρκαδίου σήμανε το τακτικό τέλος της επανάστασης και την επικράτηση του σουλτάνου αλλά η αυτοθυσία 1,000 περίπου χριστιανών και οι ωμότητες στην υπόλοιπη επαρχία εξέθεσαν την Τουρκία τόσο που προσέδωσαν μια στρατηγική νίκη στους Κρήτες. Το 1867 με τις εστίες αντίστασης να μην έχουν σβήσει και τη διαρκή πίεση από την Ευρώπη ο σουλτάνος απέστειλε τον Μεγάλο Βεζύρη Αλή πασά με παραχωρήσεις δικαιωμάτων σε καθεστώς ημι-αυτονομίας που σφραγίστηκαν στον «Οργανικό Νόμο» του 1868.
