ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 10/23 Μαρτίου 1905: Ξεσπά η επανάσταση του Θερίσσου (Κρητικό Ζήτημα)

Οι Ελευθέριος Βενιζέλος, Κωνσταντίνος Φούμης και Κωνσταντίνος Μάνος στη συνέλευση στο Θέρισσο Χανίων κηρύσσουν την «Πολιτικήν ένωσιν της Κρήτης μετά της Ελλάδος εις εν μονον ελεύθερον συνταγματικόν κράτος». Παραδίδουν μάλιστα και ψήφισμα στις Μεγάλες Δυνάμεις υποστηρίζοντας ότι το νόθο μεταβατικό καθεστώς (η «Κρητική Πολιτεία») εμπόδιζε την οικονομική ανάπτυξη του νησιού και μόνη φυσική λύση του κρητικού ζητήματος ήταν η ένωση με την Ελλάδα.

Το “Κρητικό Ζήτημα” σαν θέμα περιφερειακής και διεθνούς έντασσης υφίστατο ήδη από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους το 1829 καθώς η Κρήτη, όντας μεγάλο νησί με φύσει στρατηγική θέση στη Μεσόγειο, αποφασίστηκε να μην συμπεριληφθεί στην ελληνική επικράτεια. Η απόφαση αυτή που ελήφθη στις διαβουλεύσεις των ανακτοβουλίων της Ευρώπης για το “ελληνικό ζήτημα” στεναχώρησε πολύ τους Έλληνες, ιδίως της Κρήτης που είχαν προσφέρει πολλά στον αγώνα. Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, οι Κρήτες επαναστάτησαν πολλές φορές με τα ίδια αποτελέσματα: επικρατούσαν γρήγορα στο μεγαλύτερο μέρος του νησιού, στις αγροτικές περιοχές, αποτύγχαναν να ελέγξουν τις πόλεις και κατέληγαν, χωρίς διεθνή υποστήριξη να καταρρεύσουν για να ακολουθήσει βίαιη και βάναυση καταστολή από τις τουρκικές αρχές.

Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, το κρητικό ζήτημα είχε καταντήσει πυορροούσα πληγή. Είχε ήδη απορροφήσει σε μεγάλο μέρος την ελληνική εξωτερική πολιτική, με σώματα εθελοντών να συγκροτούνται και να ενεργοποιούν ή να στηρίζουν εξεγέρσεις, πυροδοτώντας μάλιστα και τον Ελληνο-Τουρκικό πόλεμο του 1897. Η Τουρκία έδειχνε όλο και μεγαλύτερη αδυναμία να ελέγξει την κατάσταση και η εφαρμογή αιματηρών, σαδιστικών μεθόδων κατά του κρητικού πληθυσμού, την εξέθετε ολοένα στην κοινή γνώμη στην Ευρώπη.
Οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις, που δεν επιθυμούσαν την αλλαγή του status quo, απέστειλαν δυνάμεις του ναυτικού στην περιοχή το 1897 αναλαμβάνοντας ουσιαστικά τη διοίκηση του νησιού. Το επόμενο έτος η Κρήτη ανακηρύχθηκε αυτόνομη υπό Οθωμανική υψηλή κυριαρχία (suzeraineté). Τον Σεπτέμβριο, μια εξέγερση των Οθωμανών κατοίκων των Χανιών που οδήγησε σε σφαγές Χριστιανών, 14 Βρετανών στρατιωτών και του Βρετανού υποπροξένου με όλη του την οικογένεια, άλλαξε την κατάσταση. Η εξέγερση κατεστάλη, οι μουσουλμάνοι εκδιώχθηκαν από το νησί και ύπατος αρμοστής ορίστηκε ο πρίγκηπας Γεώργιος της Ελλάδας και της Δανίας (δευτερότοκος γιός του βασιλέως Γεωργίου του Α΄των Ελλήνων). Μέχρι τον Δεκέμβριο, η Κρήτη αποσχίστηκε επίσημα από την οθωμανική κυριαρχία και έγινε αυτόνομη Πολιτεία.

Η αποστασιοποίηση του Βενιζέλου και άλλων συνοδοιπόρων ξεκίνησε από το 1900, με διαφωνίες μεταξύ τους και του Γεωργίου για την πορεία της Κρητικής Πολιτείας. Άποψη του Βενιζέλου ήταν πως με τη λήξη της θητείας του Γεωργίου, η Κρήτη θα έπρεπε να εκλέξει τοπικό άρχοντα και να επιδιώξει την Ένωση με την Ελλάδα απομακρύνοντας τα ξένα “εγγυητικά” στρατεύματα. Κακοί χειρισμοί, από τη μεριά του Γεωργίου, των συνεργατών του και του ίδιου του Βενιζέλου, οδήγησαν στην διάλυση -ουσιαστικά- του Συμβουλίου του Ηγεμόνα, την κακοδιοίκηση και αναρχία μεταξύ 1902 και 1905 και τελικά, το ξέσπασμα της επανάστασης στο Θέρισσο.