ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 24 Μαρτίου 1944: Η “Μεγάλη Απόδραση”

76 Σύμμαχοι αιχμάλωτοι πολέμου δραπετεύουν ταυτόχρονα από το στρατόπεδο Stalag Luft III σε ένα γεγονός που έγινε βιβλίο και κινηματογραφική ταινία. Εξ αυτών οι 73 θα συλληφθούν και οι 50 θα εκτελεστούν με συνοπτικές διαδικασίες μετά από προσωπική εντολή του Χίτλερ. Μεταξύ τους κι ο ανθυποσμηναγός Σωτήριος “Nick” Σκάτζικας της 336 Μοίρας Δίωξης.
Το Stammlager (Luftwaffe) Nummer III ήταν στρατόπεδο κράτηση αιχμαλώτων πολέμου που ιδρύθηκε από την γερμανική αεροπορία στην περιοχή της Κάτω Σιλεσίας, κοντά στην πόλη Sagan (σημερινό Żagań της Πολωνίας) τον Μάρτιο του 1942. Ο χώρος του στρατοπέδου στέγαζε μέχρι το 1944 10,949 αιχμαλώτους αξιωματικούς της Αμερικανικής, Βρετανικής κι άλλων συμμαχικών αεροποριών που βρίσκονταν υπό τη διοίκηση της Luftwaffe. H περιοχή που κατασκευάστηκε το προσωρινό αυτό στρατόπεδο επελέγη για το αμμώδες και σαθρό του εδάφους του που θα απέτρεπε την κατασκευή υπονόμων διαφυγής, ή έτσι νόμιζαν.

Τον Οκτώβριο του 1943, τρεις κρατούμενοι (υποσμηναγοί Michael Codner,  Eric Williams και Oliver Philpot) κατόρθωσαν να σκάψουν με μυστικότητα ένα τούνελ και να διαφύγουν, φτάνοντας σε λιμάνια στο βορρά κι από εκεί να επιβιβαστούν σε πλοία ουδετέρων χωρών και να φτάσουν στην Αγγλία. Τα μέτρα ασφαλείας έγιναν πολύ πιο αυστηρά μετά από αυτό αλλά εξίσου ανέβηκε η διάθεση των κρατουμένων να δραπετεύσουν.
Ήδη πριν την απόδραση των 3, ο σμηναγός Roger Bushell ξεκίνησε να επεξεργάζεται ένα σχέδιο μαζικής απόδρασης που θα τίθετο σε εφαρμογή ένα έτος μετά. Το σχέδιο καλούσε για την κατασκευή τριών τούνελ διαφυγής στα οποία δόθηκαν οι ονομασίες Tom, Dick και Harry. Στόχος ήταν η ταυτόχρονη διαφυγή 200 συνολικά ατόμων. Κανένα σχέδιο διαφυγής τέτοιου μεγέθους δεν είχε αποτολμηθεί ξανά. Η κατασκευή τριών τούνελ θα αποτελούσε στρατηγικό πλεονέκτημα, καθώς ανυπέρβλητες τεχνικές δυσκολίες στη διαδρομή ενός τούνελ θα επέτρεπε τη συνέχιση των προσπαθειών σε ένα άλλο χωρίς να ξεκινά η δουλειά από την αρχή. Το ίδιο ίσχυε και στην περίπτωση ανακάλυψης ενός τούνελ από τους Γερμανούς φύλακες. Κανείς δεν θα σκεφτόταν πως θα υπήρχε κάποιο άλλο ήδη σε εξέλιξη και τα μέτρα θα χαλάρωναν μετά από την ανακάλυψη.

Οι εργασίες ξεκίνησαν με τη συνεργασία 600 συνολικά κρατουμένων, σε ένα απίστευτης πολυπλοκότητας σχέδιο οργάνωσης. Ο κύριος φόβος, φυσικά, ήταν η ασφάλεια με αποτέλεσμα ένα ιδιαίτερα απαιτητικό σύστημα αντικατασκοπίας να λειτουργεί σε όλο το στρατόπεδο. Κανένας νέος κρατούμενος δεν γινόταν δεκτός αν δεν έπαιρνε προσωπική διαβεβαίωση από δύο τουλάχιστον παλιούς κρατουμένους ότι τον είχαν δει και τον ήξεραν προσωπικά. Με τον τρόπο αυτό οι κρατούμενοι προσπαθούσαν να ανακαλύψουν πράκτορες των Γερμανών που “τοποθετούνταν” μεταξύ τους για να συλλέγουν πληροφορίες. Σε περίπτωση που κάποιος δεν πληρούσε τα “διαπιστευτήρια” που αναφέρθηκαν παραπάνω, δεν έμπαινε ποτέ σε εμπιστευτικές συζητήσεις και βρισκόταν υπό διαρκή παρακολούθηση και συνοδεία δύο τουλάχιστον κρατουμένων.
Η εργασία κατασκευής ήταν όπως παρουσιάζεται και στην ομώνυμη ταινία του 1963: το χώμα από τις εκσκαφές φερόταν σε σακίδια μέσα από τα παντελόνια των κρατουμένων που τα έκρυβαν κάτω από μακρυές χλαίνες. Περπατώντας δήθεν ανέμελα στο προαύλιο, σκόρπιζαν το χώμα στο έδαφος μέσα από τα πατζάκια και το πατούσαν για να μην φαίνεται. Οι επιφορτισμένοι με αυτό το καθήκον λέγονταν “πιγκουίνοι” από τον τρόπο που βάδιζαν και εκτελούσαν τη δουλειά τους. Οι κρατούμενοι ξήλωσαν τάβλες από κρεβάτια και ό,τι άλλο υλικό μπορούσαν να βρουν για να συγκρατήσουν τα σαθρά τοιχώματα των τούνελ (στο τέλος, τα περισσότερα κρεβάτια δεν είχαν πάνω από 8 τάβλες) και έκρυβαν τις εισόδους ενώ μερίμνησαν για αντλίες που θα τροφοδοτούσαν με αέρα τα τούνελ και ειδικά εργαστήρια για υλικά. Η σήραγγα σκαβόταν σε βάθος 8-9 μέτρων και είχε άνοιγμα μόλις 60 εκατοστών.

 
Παράλληλα κατασκευάζονταν τα υλικά που θα επέτρεπαν στους δραπέτες να διαφύγουν. Πολιτικά ρούχα δημιουργήθηκαν με μεταποιήσεις στολών σε αυτοσχέδια ραφεία ή προμηθεύονταν από φρουρούς με ανταλλάγματα σε είδος (σοκολάτες, μπέικον, κονσέρβες, χρήματα) τα περισσότερα προέρχονταν από τον Ερυθρό Σταυρό για τους κρατουμένους. Οι φρουροί προμήθευσαν και πληροφορίες για δρομολόγια τραίνων και πλοίων κι άλλες πληροφορίες. Η εγγύηση της εχεμύθειάς τους ήταν τα αντίποινα που θα δέχονταν αν αποκαλυπτόταν η συνεργασία τους. Συγχρόνως τμήματα παραχαρακτών κατασκεύασαν σχετικές άδειες, ταυτότητες, χαρτιά και άλλο συναφές υλικό για να μπορέσουν οι γερμανόφωνοι κρατούμενοι να κυκλοφορήσουν μεταξύ των σημείων ελέγχου.

Στην πορεία των εργασιών, το σχέδιο των τριών ξεχωριστών τούνελ απέδωσε: το τούνελ “Tom” ανακαλύφθηκε και δυναμιτίστηκε από τους Γερμανούς. Το “Dick” έφτασε κοντά στην ολοκλήρωση αλλά η συνέχισή του ακυρώθηκε όταν αποφασίστηκε αιφνιδιαστικά η επέκταση του στρατοπέδου για επιπλέον κρατουμένους και η περιοχή που θα ήταν η έξοδος αποψιλώθηκε από δένδρα για εργασίες. Ο “Harry” όμως τελείωσε και τη νύχτα της 24ης Μαρτίου, που δεν υπήρχε Φεγγάρι, το σχέδιο τέθηκε σε εφαρμογή.

Η έξοδος του τούνελ παρείχε μικρή κάλυψη καθώς ήταν σε σημείο στην αρχή του δάσους, με λίγα δένδρα και κοντά σε ένα πύργο παρατήρησης. Παρόλα αυτά και παρά το γεγονός πως υπήρχε ελαφρά χιονόπτωση που αποκάλυπτε το μονοπάτι που οι κρατούμενοι σέρνονταν για να καλυφθούν, το σχέδιο ξεκίνησε λίγο μετά τις 22:30. Μια αεροπορική επιδρομή προκάλεσε συσκότιση (βλετιώνοντας τη νυχτερινή όραση των σκοπών) και μια κατάρρευση του τούνελ στη 01:00 επέβαλε την ανακατασκευή του αλλά μέχρι την αποκάλυψη της απόδρασης 76 από τους 200 συνολικά που είχαν προγραμματιστεί, διέφυγαν.
Από τους 76 διαφυγόντες, οι 73 συνελήφθησαν. Οι 50 εκτελέστηκαν με προσωπική εντολή του Χίτλερ, ο οποίος αρχικά ήθελε να τους εκτελέσει όλους αλλά συγκρατήθηκε από τον Χέρμαν Γκέρινγκ και άλλους αξιωματικούς της αεροπορίας για τον φόβο αντιποίνων σε Γερμανούς αιχμαλώτους. Η αποστολή ανατέθηκε στα SS που εκτέλεσε τους 50 κατά μόνας ή κατά ζεύγη σε απομονωμένες τοποθεσίες. Από τους 23, οι 17 επέστρεψαν στο Stalag Luft III και άλλοι 6 σε άλλα στρατόπεδα. Οι 3 που διέφυγαν, οι Νορβηγοί Per Bergsland και Jens Müller, φυγαδεύτηκαν με σουηδικό πλοίο με τη βοήθεια ψαράδων και ο Δανός Bram van der Stok, χάρη στις γνώσεις γερμανικών του κατάφερε να ταξιδέψει στο μεγαλύτερο μέρος της κατεχόμενης Ευρώπης και να περάσει στην Ισπανία μέσα από τα Πυρηναία με τη βοήθεια της γαλλικής αντίστασης.