ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 23 Μαΐου 1945: Kλείνει οριστικά το ζήτημα των Τσάμηδων στην Ελλάδα

Το Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων Ιωαννίνων καταδικάζει ερήμην σε θάνατο 1.930 Τσάμηδες, που βαρύνονταν με εγκλήματα πολέμου και συνεργασία με τον εχθρό κατά τη διάρκεια της Κατοχής (Υπ’ αριθμ. 344 απόφαση).
 
Οι Τσάμηδες είναι μια φυλετική ομάδα που κατοικούσε στην περιοχή της ευρύτερης Θεσπρωτίας, στη δυτική Ήπειρο. Αποτελούν μία από τις φυλές που συγκροτούν το έθνος των Αλβανών. Πρώην Χριστιανοί, μεταστράφησαν μαζικά στο Ισλάμ κατά την Οθωμανική κατάκτηση στον 14ο αιώνα και η σχέση τους με τους Έλληνες περνούσε περιόδους σύγκρουσης και συνύπαρξης. Το 1923 με την ελληνο-τουρκική συμφωνία ανταλλαγής των πληθυσμών ζήτησαν και πέτυχαν να εξαιρεθούν στη βάση ότι αν και μουσουλμάνοι, δεν ήταν εθνικά Τούρκοι αλλά δεμένοι με την παράδοση και ιστορία του τόπου τους.
 
Οι εντάσεις μεταξύ Ελλήνων και Τσάμηδων εντάθηκαν τα επόμενα χρόνια, εποχές μεγάλων ανακατατάξεων στην Ελλάδα (ανταλλαγή πληθυσμών, γλωσσικό ζήτημα, πολιτειακό ζήτημα, διχασμός) αλλά και την δημιουργία και δράση του Αλβανικού κράτους και τον ιταλικό επεκτατισμό, που ενθάρρυνε οποιαδήποτε τάση αναστάτωσης και ανατροπής της τάξης στην Ελλάδα. Οι εντάσεις οδήγησαν σε κάποια κατασταλτικά μέτρα από ελληνικής πλευράς, όχι αδικαιολόγητα δεδομένης της σχέσης κάποιων Τσάμηδων με την νομική τάξη στην Ελλάδα.
 
Καταλυτική ήταν η κατάκτηση της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα. Αντίθετα με την εικόνα που έχει αποκομίσει ο μέσος άνθρωπος για την Κατοχή στις Ελλάδα και Γιουγκοσλαβία, η συντριπτική πλειοψηφία των δυνάμεων Κατοχής δεν ήταν οι Γερμανοί αλλά οι Ιταλοί, που εγκαθιστάμενοι στις περιοχές με σαφές σχέδιο μόνιμης κυριαρχίας ενθάρρυναν κάθε προσπάθεια συνεργασίας και αφελληνισμού. Οι Τσάμηδες και οι Κουτσόβλαχοι δεν ήταν εξαιρέσεις σε αυτόν τον κανόνα. Εντάχθηκαν μαζικά στις συνεργαζόμενες με τους Ιταλούς περιοχές συγκροτώντας σώματα ένοπλης πολιτοφυλακής και προβαίνοντας σε διώξεις του ελληνικού στοιχείου συχνά με υπερβάλλοντα ζήλο.
 
Το 1943, με την αλλαγή στρατοπέδου της Ιταλίας και την επέκταση της γερμανικής παρουσίας, οι Γερμανοί στηρίχθηκαν στους προϋπάρχοντες σχηματισμούς Τσάμηδων για ένοπλη παρουσία και ενίσχυσαν τα σώματα αυτά. Οι Τσάμηδες εντάχθηκαν πρόθυμα στις τάξεις του νέου επικυριάρχου και μετείχαν ενεργά σε εκκαθαριστικές, αντιανταρτικές επιχειρήσεις κατά ελληνικών χωριών. Ως αποτέλεσμα, σημαντικό τμήμα των ελληνικών πληθυσμών που επλήγησαν εντάχθηκαν στις οργανώσεις του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ για να αντισταθούν.

Μεταξύ 1943 και 1944 ο ΕΔΕΣ, με την υποστήριξη του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, πολέμησε συστηματικά και συνέτριψε τις δυνάμεις των ενόπλων Τσάμηδων. Μια τελευταία πρόταση συνθηκολόγησης που επεξεργάστηκαν οι Βρετανοί και προτάθηκε προς τους Τσάμηδες, απορρίφθηκε από τους τελευταίους. Το ζήτημα λύθηκε στη μάχη της Μενίνας στα μέσα Αυγούστου 1944. Η ήττα των Τσάμηδων οδήγησε στη διαφυγή τους στην Αλβανία μαζί με τις οικογένειές τους. Όσοι συνελήφθησαν, φυλακίστηκαν και εκτελέστηκαν. Τμήματα του ΕΔΕΣ εκδίωξαν βίαια τον πληθυσμό αρκετών χωριών αλλά η πλειοψηφία αποχώρησε μόνη της, αμετανόητη και αποφασισμένη. Μάλιστα, άνδρες της μειονότητας στρατολογήθηκαν στην Αλβανία στις τελευταίες οργανωμένες μονάδες των Γερμανών και πολέμησαν στο πλευρό τους.
 
Η απόφαση του Δικαστηρίου Δοσιλόγων του 1945 αποτελεί το οριστικό τέλος του ζητήματος από Ελληνικής πλευράς. Υπακούοντας σε μια παλιά και ξεπερασμένη παράδοση συλλογικής-φυλετικής σχεδόν ενότητας, οι Αλβανοί Τσάμηδες συνεργάστηκαν με ξένες αρχές Κατοχής, οπλίστηκαν, στράφηκαν κατά των συμπολιτών τους και πραγματοποίησαν πράξεις που δεν δικαιολογούνται με κανένα δίκαιο πολέμου αλλά εντάσσονται στο επίπεδο εγκληματικών πράξεων και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, για τη σκληρότητά τους. Η λέξη προδοσία είναι η μόνη που περιγράφει το πλαίσιο των πράξεων αυτών. Η διαρκής στήριξη που παρείχαν στους κατακτητές ακύρωσε πρακτικά την δυνατότητα να αντιμετωπιστούν μεμονωμένα και μετατράπηκαν στην πρώτη ομάδα που καταδικάστηκε συλλογικά για προδοσία. Σήμερα, δεν υφίσταται ούτε περιουσιακό ούτε ζήτημα αποζημιώσεων.
 
Η ειρωνεία είναι πως οι Τσάμηδες, που σήμερα αποτελούν σημαία του αλβανικού αλυτρωτισμού, αντιμετωπίστηκαν με καχυποψία και εχθρότητα από το αλβανικό κράτος καθόλη τη διάρκεια του κομμουνιστικού καθεστώτος στη χώρα. Σήμερα, πρόκειται για ένα τμήμα του πληθυσμού της Αλβανίας και έτσι θα παραμείνει. Στην Ελλάδα δεν βρίσκονται ούτε 100 Τσάμηδες και οι αιτιάσεις των λίγων οργανωμένων στην Αλβανία τυγχάνει εκμετάλευσης από τις σημερινές κυβερνήσεις διεκδικώντας τις ψήφους των εθνικιστικών φωνών.