Κατάρριψη F-117: Πως οι Σέρβοι πέτυχαν το "ακατόρθωτο"

Στις 24 Μαρτίου 1999, ξεκινούν οι βομβαρδισμοί του NATO κατά της Σερβία στα πλαίσια της επιχείρησης Operation Allied Force για να υποχρεωθεί το Βελιγράδι να αποχωρήσει από το Κόσοβο και να σταματήσει την εθνοκάθαρση κατά του αλβανικού στοιχείου. Το βράδυ της 27 Μαρτίου 1999, ένα F-117 με χαρακτηριστικό κλήσης Vega-31, επιστρέφει από αποστολή κρούσης στα περίχωρα του Βελιγραδίου. Στιγμές αργότερα, ένας παλιός σοβιετικής προελεύσεως πύραυλος, θα καταρρίψει το stealth αεροσκάφος που πετούσε ο αντισμήναρχος Dale Zelko.
12 αεροσκάφη F-117 είχαν αναπτυχθεί από τις 21 Φεβρουαρίου στο αεροδρόμιο του Αβιάνο στην Ιταλία, εν αναμονή της επιχείρησης Operation Allied Force. Τα F-117 επιχειρούσαν συνήθως με τη συνοδεία EA-6B Prowler που είχαν ως αποστολή τη παρεμβολή των σερβικών ραντάρ. Την 27η Μαρτίου όμως, κακές καιρικές συνθήκες δεν επέτρεψαν την απογείωσή τους. Η αποστολή όμως που περιλάμβανε συνολικά 4 F-117, εκτελέστηκε κανονικά διότι οι επιτελείς θεώρησαν πως τα stealth χαρακτηριστικά του αεροσκάφους, επαρκούσαν για να το προφυλάξουν.

Ο Σερβικός Στρατός διέθετε σοβιετικής προελεύσεως πυραύλους εδάφους αέρος (SAM) S-75 Dvina και S-125 Neva. Οι πρώτοι είχαν εισέλθει σε υπηρεσία το 1957 και οι δεύτεροι το 1961. Σε κάθε περίπτωση, θεωρούνταν ξεπερασμένοι αλλά δυνητικά επικίνδυνοι. Οι Σέρβοι διέθεταν και λιγοστά 2K12 Kub που επειδή ήταν σχετικά πιο σύγχρονος, θεωρούταν αρκετά επικίνδυνος. Για αυτό το λόγο, τα αεροσκάφη της Συμμαχίας πετούσαν σε μεγαλύτερα υψόμετρα και συνοδεύονταν από Prowlers.
Έχοντας πάρει το δρόμο της επιστροφής μετά την άφεση των 2 βομβών Paveway, ο αντισμήναρχος Dale Zelko εντόπισε οπτικά 2 λαμπερές κουκκίδες να σηκώνονται από το έδαφος και να κατευθύνονται προς τα σύννεφα με ταχύτητα 3,5 Μαχ. Εκείνη τη στιγμή δεν το γνώριζε, αλλά οι 2 “κουκκίδες” ήταν βλήματα V-601M που προέρχονταν από τετραπλό εκτοξευτή συστήματος S-125M Neva. Ο ένας από τους 2 μήκους 6 μέτρων πύραυλος πέρασε ξυστά από το F-117 του Zelko, ταρακουνώντας το αεροσκάφος του. Ο δεύτερος V-601M (που διέθετε πυροκροτητή προσέγγισης) εξερράγη σε κοντινή απόσταση και σκόρπισε ένα νέφος 4.500 μεταλλικών “σφαιριδίων” προς όλες τις κατευθύνσεις. Το Vega-31 του Zelko θα διασταυρώσει τη πορεία του με το εκρηκτικό νέφος και το αεροσκάφος του θα καταρριφθεί. Ο ίδιος, ίσα που πρόλαβε να χρησιμοποιήσει το εκτινασσόμενο κάθισμά του.

Πως το κατάφεραν οι Σέρβοι;
Ο αντίπαλος του Zelko εκείνο το βράδυ, ήταν ο Σέρβος συνταγματάρχης Zoltán Dani, διοικητής της 250ης Ταξιαρχίας Βλημάτων. Ο Dani είχε μελετήσει στο παρελθόν τις αεροπορικές τακτικές του NATO, καθώς και τις τακτικές καταστολής αεράμυνας. Γνωρίζοντας την απειλή που συνιστούσαν τα βλήματα αντιραντάρ όπως ο AGM-88 Harm για τα αντιαεροπορικά συστήματα που βασίζονταν σε ραντάρ για τον εγκλωβισμό του στόχου, μετακινούσε συνεχώς τα συστήματα που είχε στη διάθεσή του, για να ελαχιστοποιήσει τις πιθανότητες εντοπισμού τους. Επέτρεπε στα πλήρωματά του να ενεργοποιούν τα ραντάρ στόχευσης για μόλις 17-20 δευτερόλεπτα, και κατόπιν διέτασσε την αλλαγή θέσης, πριν προλάβουν να εντοπιστούν από βλήμα αντιραντάρ.

Τα S-125 ουδέποτε σχεδιάστηκαν ως κινητά αντιαεροπορικά συστήματα, αλλά ο Dani εκπαίδευσε το προσωπικό του να είναι σε θέση να μετακινηθούν σε 90 λεπτά, αντί για 150 λεπτά που ήταν ο προβλεπόμενος χρόνος. Για να μπερδέψει ακόμη περισσότερο τα συμμαχικά αεροσκάφη που είχαν επιφορτιστεί με την καταστολή της σερβικής αεράμυνας, ο Dani χρησιμοποίησε ραντάρ από παλαιά αεροσκάφη MiG τα οποία χρησίμευσαν ως δολώματα για τους νατοϊκούς HARM. Με αυτές τις τακτικές, ο Dani πέτυχε να μην χάσει ούτε ένα από τα συστήματα που διέθετε, παρά το γεγονός πως 23 HARM εκτοξεύτηκαν εναντίον τους.
Ο Dani είχε προσέξει πως το ραντάρ μακράς εμβέλεια P-18 της πυροβολαρχίας του (εμβέλεια 250 χλμ) είχε την ικανότητα να εντοπίσει χονδρικά τα F-117 σε μια ακτίνα 15 μιλίων όταν εξέπεμπε στο χαμηλότερο δυνατό μήκος κύματος. Δουλεύοντας σε αυτό το εύρος όμως, τα ραντάρ δεν διαθέτουν ικανοποιητική ακρίβεια και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να εγκλωβίσουν στόχο.

Το NATO από τη πλευρά του έκανε το λάθος να στέλνει τα αεροσκάφη προς τους στόχους τους από συγκεκριμένες εναέριες οδούς, ενώ οι Σέρβοι είχαν πετύχει να “σπάσουν” τις επικοινωνίες των συμμαχικών αεροσκαφών και ιπτάμενων ραντάρ που τα κατεύθυναν στο στόχο τους. Κατά αυτό το τρόπο, το “μονοπάτι” των νατοϊκών αεροσκαφών πάνω από τη Σερβία, ήταν πλέον προβλέψιμο. Ο Σέρβος αξιωματικός γνώριζε επίσης (όπως ισχυρίστηκε αργότερα) πως τα Prowler θα ήταν καθηλωμένα εκείνη την ημέρα, από κατασκόπους στην Ιταλία.

Ο Dani αποφάσισε να στήσει μια ενέδρα στα stealth μαχητικά, αναπτύσοντας πυροβολαρχίες S-125 σε σημεία που θα τους έδιναν καλές πιθανότητες κατάρριψης, τη στιγμή που τα συμμαχικά αεροσκάφη θα επέστρεφαν προς Ιταλία. Ο Dani κράτησε σβηστά τα ραντάρ και τα έστεψε προς τη κατεύθυνση που περίμενε να περάσουν τα εχθρικά αεροσκάφη. Το P-18 ενεργοποιήθηκε για 20 δευτερόλεπτα και εντόπισε 4 ίχνη F-117 από απόσταση τα όποια όμως δεν μπόρεσε να εγκλωβίσει λόγω των stealth χαρακτηριστικών τους. Γνωρίζοντας ήδη πως δεν κινδυνεύει από τα EA-6B Prowler, αποτόλμησε να ενεργοποιήσει για δεύτερη φορά το ραντάρ του, αλλά και πάλι δίχως επιτυχία. Στην τρίτη ενεργοποίηση μια πυροβολαρχία S-125 εγκλώβισε το F-117 του Zelko σε απόσταση μόλις 8 μιλίων. Σύμφωνα με τον Dani, αυτό επετεύχθη όταν το F-117 είχε ανοίξει τις θύρες οπλισμού για να εξαπολύσει Paveway, αυξάνοντας στιγμιαία, αλλά αισθητά τη διατομή του στο ραντάρ. Σύμφωνα με άλλες πηγές, το F-117 εντοπίστηκε από απόσταση μεγαλύτερη των 30 μιλίων όταν άνοιξε τις θύρες του. Δύο πύραυλοι εξαπολύθηκαν και τα υπόλοιπα αποτελούν ιστορία…
Ο Αμερικανός πιλότος Dale Zelko, θα διασωθεί την επόμενη μέρα από ομάδα CSAR με ελικόπτερο MH-60G Pave Hawk, αφού πέτυχε να διαφύγει της σύλληψης από Σέρβους στρατιώτες για περίπου 8 ώρες.
Σήμερα, ο Dale και ο Zoltan, διατηρούν φιλικές σχέσεις.