Πριν λίγες μέρες ο Πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντιμίρ Ζελένσκι έκανε μια δήλωση σχετικά με τα τουρκικά μη επανδρωμένα, τα Bayraktar TB2 που διαθέτει η χώρα του, η οποία πήρε διαστάσεις. Τι είπε ακριβώς; Πως «…αυτά είναι τα δικά μας drones, έχουμε κοινή παραγωγή (σ.σ. με Τουρκία), σε τεράστιους αριθμούς. Χρησιμοποιούμε αυτή την τεχνολογία. Αλλά ειλικρινά και με κάθε σεβασμό, σας λέω πως αυτός είναι ένας διαφορετικός πόλεμος, οι ειδικοί λένε πως δεν μπορεί να συγκριθεί με κανέναν άλλο στον 21ο αιώνα. Αυτά ή άλλα drones βοηθούν αλλά δεν επηρεάζουν το τελικό αποτέλεσμα. Γιατί υπάρχει μια προϊστορία πυραύλων, πυροβολικού, αεράμυνας».
Απαξίωσε λοιπόν ο Ζελένσκι τα Bayraktar; Η προσεκτική ανάγνωση των όσων είπε μάλλον δείχνουν το αντίθετο. Πως δηλαδή έκανε μια ρεαλιστική ανάλυση εστιάζοντας στο ότι αποτελούν εργαλείο στον σύγχρονο πόλεμο, αλλά όχι εκείνο που μπορεί να τον κρίνει οριστικά. Έχει δίκιο; Ναι είναι η άποψη μας. Έχουμε τονίσει επανειλημμένα πως η χρήση UAV, μικρών και μεγάλων, στρατιωτικών ή φθηνών εμπορικών είναι πλέον αναπόσπαστο μέρος του σύγχρονου πολέμου. Αλλά η πολεμική σύγκρουση στην Ουκρανία δεν θα κριθεί από «ένα και μόνο ένα» σύστημα.
Ουκρανικά μαθήματα νο 2: Χιλιάδες drones, UAVs και UCAVs ορίζουν τη σύγχρονη μάχη
Γενικότερα, η σχεδόν θεολογική πίστη ότι ένας πόλεμος ορίζεται από ένα μόνο οπλικό μέσο δεν ισχύει. Γιατί και να υπάρχει αυτό, π.χ. η πράγματι συντριπτική χρήση της αεροπορίας και ειδικά του αεροπορικού βομβαρδισμού στο 2ο Παγκόσμιο από τους Συμμάχους, δεν απέτρεψε την ανάγκη απόβασης στη Νορμανδία και στην αιματηρή και κυρίως πεζοπόρα προώθηση προς τη Γερμανία και από ανατολή και δύση. Ή, η χρήση των ατομικών βομβών στην Ιαπωνία, πάλι κατά το Β΄ Παγκόσμιο, μπορεί να προβάλλεται ως το σημείο κάμψης των Ιαπώνων, αλλά ήταν αναγκαίο να προηγηθεί μια πολύχρονη διαδικασία ηττών και «περίσφιξης» της Ιαπωνίας από κάθε εφόδιο για να φθάσουν να υποκύψουν. Και η λίστα αυτή δεν έχει τελειωμό.
Στον 21ο αιώνα βέβαια είχαμε -και πολύ πρόσφατα- μια σύγκρουση, εκείνη της Αρμενίας με το Αζερμπαϊτζάν το 2020 όπου πράγματι τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τουρκικά και ισραηλινά που χρησιμοποίησαν οι Αζέροι, φάνηκε πως έδωσαν αποφασιστικό χτύπημα. Αλλά αυτό ήταν η εξαίρεση, ενώ παραβλέπουμε πως οι Αρμένιοι πιάστηκαν στον «ύπνο» έναντι στο νέο όπλο, αλλά και πως οι Αζέροι είχαν προετοιμάσει προσεκτικά τη δική τους επίθεση στο έδαφος, που τους έδωσε και το πάτημα για να επανακαταλάβουν το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Και εκεί έδωσαν μάχη πεζικού και όχι μόνο με UAV.
Ο Ζελένσκι λοιπόν λέει το προφανές. Απαραίτητα τα UAV, αλλά η χώρα του χρειάζεται βαρέα όπλα και πυρομαχικά για να συνεχίσει τον πόλεμο. Καθώς αν τα μη επανδρωμένα βρίσκουν στόχους και αυτούς δεν έχεις πυροβολικό και πυραύλους να τους προσβάλλεις, δεν έχει και μεγάλη σημασία. Και πως αν η Ρωσική πλευρά διατηρεί την κυριαρχία στον αέρα, ακόμη και τα ουκρανικά UAV να έχουν εκτεταμένη δράση στο πεδίο, δεν θα μπορεί η Ουκρανία να συγκεντρώσει δικές της δυνάμεις στο έδαφος για να κάνει ανακατάληψη. Καθώς τότε θα γίνουν στόχος της ρωσικής αεροπορίας.
Η δράση στην Ουκρανία
Τι απόδοση είχαν και έχουν τα τουρκικής κατασκευής (ή και ουκρανικής συναρμολόγησης) Bayraktar TB2; Η αίσθηση που έχουμε και οι πληροφορίες που συλλέγουμε, είναι πως αυτή είναι επαρκέστατη. Και όχι μόνο των Bayraktar TB2 όπως έχουμε ξαναγράψει. Γενικότερα, το «μη επανδρωμένο», είτε ως παρατηρητήριο, είτε ως επιθετικό μέσο, έχει συνεισφέρει σοβαρά στην ουκρανική αντίσταση. Και αρκετές πληροφορίες δείχνουν πως τα Bayraktar είδαν εκτεταμένη δράση παρενοχλώντας σημαντικά τις ρωσικές φάλαγγες τεθωρακισμένων, τα συνοδά αντιαεροπορικά συστήματα και τα κέντρα διοίκησης, προσφέροντας στόχους για τις ομάδες πεζικού των Ουκρανών που αντιστέκονταν στις πρώτες ημέρες του πολέμου.
Είδαμε έτσι πολλά βίντεο στοχοποίησης αντιαεροπορικών συστημάτων Buk, ρουκετοβόλων Grad και Smerch, τεθωρακισμένων BMP-2/3 και αρμάτων T-72, αλλά και γενικότερα φαλάγγων τεθωρακισμένων. Σε μια ποικιλία στόχων, που ακόμη και να μην εξουδετερώθηκαν όλοι (είτε από κρούση με τα πυρομαχικά τύπου ΜΑΜ που φέρει το Bayraktar, είτε με κατεύθυνση πυρών πυροβολικού), υποχρέωσαν αρκετές ρωσικές μονάδες σε επιβράδυνση της προώθησης τους.
Είναι ενδιαφέρον πως στην αρχή της εισβολής δεν είχαν κυκλοφορήσει πληροφορίες για παρουσία ρωσικών μονάδων ηλεκτρονικού πολέμου. Κάτι που ίσως υποδηλώνει ακόμη μια πτυχή της πλημμελούς προετοιμασίας των Ρώσων, που μάλλον πίστευαν πως ο πόλεμος θα τελειώσει ταχύτατα με παράδοση των Ουκρανών σε λίγες μέρες.
Στην πορεία όμως, από τα μέσα Μαρτίου και μετά, είχαμε ενδείξεις για παρουσία στο πεδίο σημαντικών τέτοιων ρωσικών συστημάτων όπως το Krasukha-4, που ένα μάλιστα κατελήφθη από ουκρανικές δυνάμεις. Ακόμη είδαμε και εποχούμενα Barnaul-T, δηλαδή κινητά ραντάρ δικτύωσης στοιχείων αεράμυνας μικρού και μέσου βεληνεκούς που έχουν «εξειδίκευση» στην αντιμετώπιση UAV (όχι όμως αποκλειστικά). Σημάδι πως η Ρωσία αναγκάστηκε να οργανώσει την τοπική αεράμυνα της, για να αντιμετωπίσει τα ουκρανικά UAV, και την όποια περιστασιακή εμφάνιση ουκρανικών αεροσκαφών κρούσης.
Κάπου λοιπόν στις 2 με 3 εβδομάδες από την έναρξη της εισβολής -κάνουμε την υπόθεση πάντα με όσα ψήγματα πληροφοριών έχουμε συλλέξει και με τη δική μας ανάλυση- το αρχικό «πακέτο» των ουκρανικών Bayraktar TB2, περίπου 24 αεροσκάφη, πρέπει να είχε κάνει τον κύκλο του. Κάποια είχαν χτυπηθεί στο έδαφος τις πρώτες μια-δυο μέρες της εισβολής, αρκετά καταρρίφθηκαν, κάποια αναμενόμενα θα ξέμειναν από ανταλλακτικά, φθορές, κ.ο.κ.
Αλλά ήδη από τις αρχές Μαρτίου η Ουκρανία είχε παραλάβει νέα παρτίδα αεροσκαφών από την Τουρκία, πιθανολογείται 18 με 24 ακόμη, απευθείας από τα τουρκικά αποθέματα. Έστω και αν η Άγκυρα δήλωσε πως ήταν «ολοκλήρωση προηγούμενης παραγγελίας και διεκπεραιώθηκε από την ιδιωτική εταιρία Baykar που τα παράγει». Το τελευταίο δεν έγινε από κανέναν πιστευτό, ούτε βέβαια από τη Μόσχα. Η οποία βρυχήθηκε στην Τουρκία, αλλά «χαμηλόφωνα», προτιμώντας το όλο ζήτημα να μην το μεγιστοποιήσει ως διπλωματική κρίση, αναγνωρίζοντας στην Τουρκία τις «εξυπηρετήσεις» που της προσέφερε.
Νέα μη επανδρωμένα, Bayraktar έστειλε η Άγκυρα στην Ουκρανία, μπαίνει στο «παιχνίδι»
Ενώ μαζί με τα νέα TB2, στην Ουκρανία έφθασε και μια παρτίδα Bayraktar Mini. Τι είναι αυτό; Το πιο μικρό UAV της εταιρίας Baykar, με ελάχιστο βάρος, γύρω στα 4-5 κιλά, που «εκτοξεύεται» με το χέρι και επιτρέπει την επισκόπηση σε κοντινή απόσταση σε περίπου 10 χιλιόμετρα. Όχι τίποτα το αξιόλογο δηλαδή από πλευράς επιδόσεων, αλλά χρήσιμο και αυτό σε τακτική χρήση μικρών-μεσαίων σχηματισμών.
Τι έχουμε λοιπόν στην εξέλιξη των μαχών στην Ουκρανία; Μια περίπου αναμενόμενη χρήση των Bayraktar TB2 από ουκρανικής πλευράς. Mε αρχικά μαζική χρήση τους τις πρώτες μέρες, επίτευξη πληγμάτων κατά ρωσικών στόχων, αναπροσαρμογή της ρωσικής αεράμυνας που εξισορρόπησε την κατάσταση, και μετά την ουκρανική ανταπάντηση, επίσης αναθεωρημένη: με Bayraktar όχι τόσο σε ρόλο επιθετικό, όπου είναι και ο πιο επικίνδυνος για αυτά, αλλά περισσότερο σε αποστολές αναγνώρισης-στοχοποίησης από μακριά. Ότι δηλαδή γίνεται σε κάθε πολεμική σύρραξη που εμφανίζεται ένα νέο οπλικό σύστημα: το οποίο κάνει τη «δοκιμή» του, μέχρι να ενταχθεί και αυτό στην ατέρμονη «κατανάλωση» ανθρώπων και υλικών που χαρακτηρίζουν την κτηνωδία της μάχης.
Προσέφερε το Bayraktar ΤΒ2 στην Ουκρανία; Σαφώς είναι η απάντηση. Και και συζητήθηκε και έμμεσα η Ρωσία το αναγνώρισε ανακοινώνοντας με έμφαση κάθε κατάρριψη τους. Αν μάλιστα ισχύει η πληροφορία ότι Bayraktar κατάφεραν να παρενοχλήσουν και να παραπλανήσουν τα συστήματα αεράμυνας του καταδρομικού Moskva, ώστε να διεισδύσουν τα αντιπλοϊκά βλήματα Neptune, αλλά και πως μετέχουν σε επιθετικές επιχειρήσεις κατά αποθηκών καυσίμων εντός Ρωσίας, σε μεθοριακές πόλεις βόρεια από το Χάρκοβο, τότε τα συγκεκριμένα UCAV έχουν «βγάλει τα λεφτά τους» για την ουκρανική πλευρά. Και τονίζουμε ξανά πως η χρήση των Bayraktar TB2 (το μόνο αξιόλογο UAV-UCAV που διέθετε η Ουκρανία στην αρχή της εισβολής) πρέπει να βοήθησε -και αυτό- στο «φρενάρισμα» της ρωσικής αιχμής σε διάφορα μέτωπα, διασφαλίζοντας έτσι χρόνο για το Κίεβο να οργανώσει την άμυνα του και να προλάβουν να φθάσουν οι σημαντικές υλικές ενισχύσεις από τις χώρες της Δύσης.
Η απάντηση στο ερώτημα του τίτλου μας λοιπόν είναι η εξής: Όχι δεν είναι game changer τα τουρκικά UCAV στην ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Αλλά ούτε και άχρηστα. Απέδωσαν στο πεδίο της μάχης, μάλλον και σε μια κρίσιμη φάση της, στην αρχή, εκεί που όλοι προέβλεπαν με τρόμο μια ακατάσχετη ρωσική αρματική προέλαση, στην πορεία εξαντλήθηκαν πολεμικά, ανανεώθηκε το στοκ τους, συνεχίζουν να μετέχουν. Και ήδη η Ουκρανία έχει ζητήσει και άλλα για να ενισχύσει το απόθεμα της.
Αλλά πλέον στα χέρια του Κιέβου είναι και μια μεγάλη πλέον ποικιλία άλλων μη επανδρωμένων, από περιφερόμενα πυρομαχικά Switchblade, έως εκατοντάδες εμπορικά drone, έως 121 νέα “Phoenix Ghost” από τις ΗΠΑ. Το τελευταίο είναι και ένα άγνωστό μέχρι στιγμής σύστημα και κάνει μεγάλη εντύπωση η αμερικανική προθυμία να παρασχεθεί με τέτοια ταχύτητα στην Ουκρανία, παρότι είναι ακόμη σε ανάπτυξη.
Παρενθετικά εδώ να πούμε -από όσα γνωρίζουμε- πως το Phoenix Ghost είναι και αυτό περιφερόμενο πυρομαχικό αλλά με αξιόλογες ικανότητες επισκόπησης, μεγαλύτερο από τα Switchblade και μπορεί να μείνει στον αέρα για ώρες (ενώ το Switchblade έχει χρόνο παραμονής 30-40 λεπτά). Το όχημα έχει κατασκευαστεί από την Αμερικανική Αεροπορία σε συνεργασία με την Aevex Aerospace, μια από τις εκατοντάδες μικρές αμυντικές εταιρίες εγκατεστημένες στη γνωστή «κοιλάδα του Πενταγώνου». Μια μεγάλη έκταση στις γειτονικές πολιτείες Μέριλαντ και Βιρτζίνια όπου συνωστίζονται οι… πάντες της αμερικανικής άμυνας με κέντρα έρευνας, μελετών, δοκιμών, παραγωγής κ.λπ., πολλές φορές σε ημίφως δημοσιότητας, παίρνοντας απόρρητα συμβόλαια.
Νέο συμβόλαιο παραγωγής για περιπλανώμενα πυρομαχικά Switchblade
Έτσι πλέον η ουκρανική πλευρά μπορεί να διαλέξει από μεγαλύτερη παλέτα μη επανδρωμένων, εκτός του Bayraktar TB2. Αλλά όπως ζητά ο Ζελένσκι εδώ και πολλές μέρες, οι ανάγκες της αυτή τη στιγμή είναι σε άλλα υλικά. Αυτά που θα της επιτρέψουν την ανάληψη επιθετικών επιχειρήσεων, την αντιπαράθεση με μεγαλύτερη ισχύ στην κυκλωτική κίνηση που επιχειρούν οι Ρώσοι στο Ντονμπάς αλλά και την κρούση εντός Ρωσίας, όπως ήδη έχει φανεί με «μυστηριώδεις» εκρήξεις σε αποθήκες καυσίμων και πυρομαχικών σε συνοριακές περιοχές, βόρεια του Χαρκόβου.
Ενδιαφέρον για αγορά Bayraktar και από Λετονία, μετά τη «διαφήμιση» στην Ουκρανία
Η τουρκική «ενόχληση»
Να παραθέσουμε εδώ και την κρίση του Babak Taghvaee, γνωστού συναδέλφου και συνεργάτη της ΠΤΗΣΗΣ. Ο οποίος στο Twitter έγραψε τα εξής: «Ο πόλεμος στην Ουκρανία έδειξε πόσο άχρηστα είναι τα Bayraktar TB2 όταν εκτεθούν σε ηλεκτρονικό πόλεμο. Ο Ουκρανός Πρόεδρος Ζελένσκι το είπε αυτό στα ΜΜΕ. Η Τουρκική κυβέρνηση είναι ιδιαίτερα αναστατωμένη για το ότι η αναποτελεσματικότητα αυτών των drone αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου». Για να συνεχίσει ο ίδιος πως «…αντί να σπαταλούν λεφτά οι Ουκρανοί σε περισσότερα Bayraktar TB2, καλό είναι να επενδύσουν σημαντικά στη χρήση περιφερόμενων πυρομαχικών κατά των Ρώσων. Και τα Bayraktar να χρησιμοποιηθούν περισσότερο σε επιχειρήσεις επισκόπησης αντί σε επιθετικές».
The war in #Ukraine showed how useless are the Bayraktar TB2 armed drones when they are exposed to electronic warfare. #Ukrainian president Zelenskyy has told this to media. #Turkish government is extremely upset that uselessness of these drones are revealed during this war. pic.twitter.com/T1elntVcUv
— Babak Taghvaee – The Crisis Watch (@BabakTaghvaee1) April 25, 2022
Όπως ήδη καταγράψαμε εν μέρει συμφωνούμε μαζί του, χωρίς όμως να αποδεχόμαστε την πλήρη απαξίωση των συγκεκριμένων UCAV απέναντι σε συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου. Σαφώς και τους κάνουν τη δράση πολύ πιο δύσκολη, αλλά αυτό είναι αναμενόμενο στη συνεχή διελκυστίνδα οπλικών συστημάτων, όπου κάθε πλευρά ανασχεδιάζει τη χρήση τους ανάλογα τι «αντιστάσεις» αντιμετωπίζει.
Άλλωστε τα μη επανδρωμένα συστήματα, είτε τουρκικά είτε άλλων χωρών, είναι σε συνεχή εξέλιξη, λαμβάνοντας υπόψη και τις ισχυρές δυνατότητες ηλεκτρονικών παρεμβολών που βρίσκουν μπροστά τους. Και με ενδιαφέρουσες λύσεις, π.χ. μετατρεπόμενα τα ίδια σε παρεμβολείς, ή στοχεύοντας τις μονάδες παρεμβολών. Και βέβαια η όποια ευαλωτότητα των τουρκικών UAV σε ισχυρές ηλεκτρονικές παρενοχλήσεις δεν πρέπει να μας καθησυχάζει, μιας και η χώρα μας δυστυχώς στον τομέα αυτό υστερεί σημαντικά (να μην ανασκαλίσουμε εδώ την ιστορία με την εγχώρια εταιρία SONAK που είχε αναλάβει την προμήθεια τέτοιων συστημάτων στον Ελληνικό Στρατό).
Τα Bayraktar ως εργαλείο προπαγάνδας
Να δώσουμε και μια άλλη εκδοχή της «αποτελεσματικότητας» των Bayraktar TB2. Στην Ουκρανία έχουν γίνει ένας μικρός θρύλος, για την αποτελεσματικότητα τους, όποια κι αν είναι αυτή. Έτσι, ανεξάρτητα το τι πέτυχαν, με μπόλικη προπαγάνδα έχουν γίνει ένα μηντιακό εργαλείο, ένα σύνθημα άμυνας και εθνικής ανάτασης. Μέχρι και τραγούδι γράφτηκε για αυτά και κυκλοφορεί στο Υουtube:
Αλλά και μια ουκρανική εταιρία παιχνιδιών έβγαλε το αεροσκάφος ως παιδικό λούτρινο, μαζί με ένα αντιαρματικό πύραυλο Javelin! Δεν ξέρουμε τι πωλήσεις έχουν κάνει αυτά, αλλά είναι ενδεικτικά πως ένα πολεμικό όπλο μπορεί να προσφέρει στην γενικότερη αίσθηση άμυνας-απαντοχής γιατί όχι και «νίκης» σε ένα πληθυσμό που μάχεται, ανεξάρτητα από τις πολεμικές του επιδόσεις.
Έτσι τα Bayraktar χρησιμεύουν στην Ουκρανία, αλλά και στο Αζερμπαϊτζάν αλλά και στις άλλες χώρες που τα έχουν προμηθευθεί και βέβαια στην Τουρκία που τα παράγει, ως «μυστηριακή απειλή». Που όλοι οι κάτοχοι της έχουν κάθε λόγο να τη διογκώνουν, να τη διαφημίζουν, να την πλασάρουν ως ιδιαίτερης βαρύτητας.
Και αυτό οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως αποτελεί μια επικοινωνιακή επιτυχία της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας. Που έχει καταφέρει να προσφέρει στη διεθνή αγορά ένα μέσων επιδόσεων οπλισμένο μη επανδρωμένο (όχι δηλαδή κάτι εξαιρετικό ή «σπάνιων προδιαγραφών»). Αλλά το δίνει σε προσιτή τιμή, είναι σχετικά εύκολο στην εκπαίδευση, η πώληση γίνεται γρήγορα χωρίς διάφορες νομικές-ηθικές «αναστολές» και «δεσμεύσεις», αν χρειαστεί γίνεται και εν κρυπτώ (όπως είδαμε σε αφρικανικές χώρες) και με αρκετή τεχνογνωσία χρήσης να το συνοδεύει, π.χ. με έτοιμα σενάρια αξιοποίησης. Ένα πακέτο δηλαδή που το είχαν ανάγκη πολλές χώρες όπως φάνηκε και από τις μαζικές πωλήσεις του. Και ως πλατφόρμα εξελίσσεται συνεχώς, έχοντας ανοίξει το δρόμο για βαρύτερα και ικανότερα UCAV, όπως το Akinci, το Aksungur, το αναμενόμενο με κινητήρα τζετ ΜIUS κ.ο.κ.
Η ελληνική ανάγκη
Προβληματίζουν όλα τα παραπάνω τη χώρα μας; Ναι. Η ευρύτητα των αποστολών που μπορεί να αναλάβει ένα μεσαίο μη επανδρωμένο και η προσφορά του στο πεδίο της μάχης, φάνηκε το 2020 στην Αρμενία, στο 2020 στη Λιβύη, εδώ και χρόνια στο Συριακό εμφύλιο, στην Αιθιοπία πέρυσι και φέτος, στην Ουκρανία τώρα.
57 άμαχοι νεκροί στην Αιθιοπία από εγκληματική επίθεση με Bayraktar TB2
Και όλη αυτή η εμπειρία, που μεγάλο μέρος της «εισπράττει» η Τουρκία, είναι διαφορετική από την αμερικανική χρήση των μεγάλων και πανάκριβων Reaper και Predator. Καθώς είναι πιο «ρεαλιστική», σε αμφισβητούμενα πεδία μάχης (και όχι απόλυτης αεροπορικής κυριαρχίας όπως πετούν τα αμερικανικά μοντέλα), σε «βρώμικους» πολέμους, με χρήστες όχι επαγγελματίες στρατιώτες, πολλές φορές πρόχειρα και βεβιασμένα. Μια δηλαδή πρακτική που τεστάρει καλύτερα την πραγματική απόδοση τους σε μη «αποστειρωμένες» αποστολές. Κάτι που λείπει από εμάς και πιέζει για την ταχύτερη ένταξη τέτοιων μέσων στις Ένοπλες Δυνάμεις μας και κυρίως για τη συστηματική δοκιμή τους, ώστε να ανακαλύψουμε τα προτερήματα τους και να εντοπίσουμε την τρωτότητα τους.
