Bergen-Belsen, 75 χρόνια: Η απελευθέρωση όπως την έζησε ο θρυλικός Βρετανός πιλότος ‘Winkle’ Brown

Οι πιλότοι δοκιμών έχουν την φήμη ανθρώπων με ατσάλινα νεύρα και παροιμιώδη ψυχραιμία. Έτσι θυμούνται όλοι τον πιλότο-θρύλο του Βασιλικού Ναυτικού, Πλοίαρχο Eric ‘Winkle’ Brown, ο οποίος μετά τον πόλεμο δοκίμασε 55 αεροπλάνα των Ναζί, συμπεριλαμβανομένου του πυραυλοκίνητου Me 163Β Komet. Ήθελε αληθινό θάρρος για να δοκιμάσεις ένα άγνωστο μαχητικό που είχε αποδείξει πως ήταν πιο επικίνδυνο για τον πιλότο του παρά για τον εχθρό. Παρά τον θανάσιμο κίνδυνο ατυχήματος, το έκανε. Όμως τίποτα δεν τον είχε προετοιμάσει για τις εικόνες που αντίκρισε στο στρατόπεδο Belsen μετά την απελευθέρωση των κρατουμένων του από την βρετανική 11^η Τεθ. Μεραρχία.

Ο Brown είχε προσγειωθεί σε ένα αεροδρόμιο που μόλις είχε καταληφθεί και άκουσε από στρατιώτες τις φήμες για ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης στην περιοχή. Ο ίδιος μιλούσε πολύ καλά γερμανικά. Προπολεμικά είχε επισκεφτεί την Γερμανία με τον πατέρα του, είχε παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου και είχε γνωρίσει τον άσσο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, Ernst Udet. Μάλιστα αυτός ήταν που τον παρότρυνε μετά από μια πτήση εθισμού που πέταξαν μαζί να γίνει πιλότος. Και να μάθει οπωσδήποτε γερμανικά, τον συμβούλεψε.
Όταν ο επικεφαλής Ταξίαρχος του ζήτησε να τον συνοδέψει και να βοηθήσει ως διερμηνέας στις ανακρίσεις των φρουρών εκεί, δέχθηκε. Αυτή η εμπειρία θα τον σημάδευε για πάντα. Στις 15 Απριλίου 1945 οι Βρετανοί μπήκαν στο Belsen όπου δολοφονήθηκαν 50.000 Εβραίοι και 20.000 Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου. Για τον 26χρονο αεροπόρο ήταν σαν κατάβαση στην Κόλαση.

Ο όρος «στρατόπεδο θανάτου» δεν ήταν κάτι που εφηύρε η προπαγάνδα των Συμμάχων. Ήταν κυριολεξία. Και το Belsen δεν ήταν καν στρατόπεδο εξόντωσης. «Ακόμη και τώρα καμμιά φορά, ξυπνώ το πρωί και λέω στην γυναίκα μου ότι το μυρίζω. Στην μύτη μου έχω ακόμη την μπόχα του θανάτου…» έλεγε σε μια συνέντευξή του το 2015, έναν χρόνο πριν αποβιώσει.
«Δεν είχαμε ιδέα για την κλίμακα της φρίκης. Είδα κυριολεκτικά χιλιάδες πτώματα τριγύρω. Μερικοί άνθρωποι μόλις που περπατούσαν. Σταμάτησα μερικούς, προσπάθησα να τους ηρεμήσω ότι το μαρτύριό τους τελείωσε, αλλά ήταν σαν ζόμπι. Έκαναν στην άκρη και απομακρύνονταν αργά, με το ηθικό τους σπασμένο.

Οι άνθρωποι είχαν αποκτηνωθεί. Ήταν σαν ζώα, ουρούσαν κα αφόδευαν όπου έβρισκαν. Περιέργως δεν αντέδρασα στα πτώματα, είχα δει μπόλικο μακελειό στον πόλεμο. Αλλά το να βλέπεις ανθρώπινα όντα να περπατούν χωρίς καμμία αίσθηση ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ήταν εντελώς φρικτό. Και αυτή η οσμή μού έχει μείνει μέχρι σήμερα».
Μερικοί άνθρωποι γεννιούνται με χαλύβδινο χαρακτήρα. Ο ύψους 1,69 ‘Winkle’ Brown ανήκε σε αυτούς. Στην μακρά του σταδιοδρομία ως πιλότος του Βασιλικού Ναυτικού πέταξε 487 διαφορετικούς τύπους αεροσκαφών και πραγματοποίησε το μεγαλύτερο αριθμό προσνηώσεων (2.407) σε αεροπλανοφόρο –ρεκόρ που παραμένουν ακατάρριπτα.

«Οι αντιδράσεις μου δεν είναι φυσιολογικού ανθρώπου. Αν τα πράγματα γίνονται δύσκολα γίνομαι ψυχρός σαν πάγος και το μυαλό μου ανεβάζει ταχύτητα. Δεν είμαι πολύ συναισθηματικός» έλεγε στην ίδια συνέντευξη. Στο Bergen-Belsen ήταν αλλιώς. «Ένιωσα ένα μεγάλο κύμα οργής. Κανονικά θα ένιωθα αποστασιοποιημένος αλλά εκείνη τη φορά μού ήταν πραγματικά αδύνατον».
Ένας από τους λόγους ήταν ο Διοικητής του στρατοπέδου Josef Kramer, το «Κτήνος του Μπέλσεν». Ο Hauptsturmführer (Λοχαγός) των SS ήταν ο πρώτος τον οποίο ανέκρινε. «Ήταν ένας μεγαλόσωμος, γεροδεμένος άνδρας, σαν νταής. Μιλούσε όμως με μεγάλη ευφράδεια. Τον ρώτησα ‘αν γύριζες πίσω τον χρόνο, θα έκανες τα ίδια;’ Χωρίς να διστάσει απάντησε ‘ναι’.

Τον ρώτησα ποιο ήταν το κίνητρό του. Είπε ότι η οικογένειά του είχε ζήσει σε ακραία φτώχεια. Η Γερμανία είχε χάσει κάθε αίσθηση υπερηφάνειας, στερημένη από την Συνθήκη των Βερσαλλιών. ‘Θα κάναμε ο,τιδήποτε για να ανακτήσουμε την υπερηφάνειά μας. Τότε αυτός ο άνθρωπος, ο Χίτλερ, υποσχέθηκε ότι θα κάνει αυτό ακριβώς. Ήμουν έτοιμος να τον ακολουθήσω’.
Ποτέ δεν είπε ότι απλώς εκτελούσε εντολές. Ένιωσα οργή αλλά δεν μπορούσα να το δείξω. Έπρεπε να ανακαλύψουμε τί ήταν αυτό που τον έκανε να λειτουργεί και η μνησικακία έδειχνε να είναι η λέξη-κλειδί». Η προσπάθεια να συγκρατήσει τα συναισθήματά του με τον Kommandant Κράμερ δεν ήταν εύκολη αλλά εκεί που λίγο έλειψε να το χάσει ήταν όταν ανέκρινε την δεσμοφύλακα Irma Grese, την διαβόητη «Ύαινα του Άουσβιτς».

Χρόνια μετά, η θύμησή της τον αγρίευε. Δεν ήθελε να μιλά για τις θηριωδίες που διέπραξε η σαδίστρια Γκρέζε σε γυναίκες κρατούμενες. «Έφτιαχνε αμπαζούρ από το δέρμα τους. Αυτό είναι από τα πιο ήπια πράγματα που έκανε. Την σιχαινόμουν. Ήταν ο χειρότερος άνθρωπος που συνάντησα ποτέ». Το γεγονός ότι ήταν γυναίκα τον τρόμαζε. Επίσης ήταν μόλις 22 ετών και ελκυστική. «Αυτό για μένα ήταν το μεγαλύτερο σοκ από όλα. Ένα κομμάτι του εαυτού μου ήθελε να την ξεκάνει επί τόπου…»
Ως πιλότος του Ναυτικού ο κίνδυνος δεν τού ήταν άγνωστος. Κάθε προσνήωση ήταν σαν «παιχνίδι ρώσικης ρουλέτας» όπως έλεγε χαρακτηριστικά. Είχε χάσει δεκάδες συναδέλφους και είχε γλυτώσει από 15 συντριβές –πέραν του τορπιλλισμού από γερμανικό υποβρύχιο του αεροπλανοφόρου HMS Audacity στο οποίο υπηρετούσε που τον άφησε επί ώρες στον παγωμένο Ατλαντικό. Για όλα αυτά μπορούσε να μιλά ψυχρά, αντικειμενικά. Όταν η συζήτηση ερχόταν στο Bergen-Belsen, όχι. Ποτέ δεν ξεπέρασε το μέγεθος των εγκλημάτων των Ναζί. «Λένε ότι είμαι θαρραλέος αλλά όχι σαν κι αυτούς» είχε δηλώσει για τους επιζήσαντες του στρατοπέδου.

Από το Bergen-Belsen, το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης που απελευθέρωναν οι Βρετανοί καθώς προήλαυναν στην νοτιοδυτική Ευρώπη, βγήκαν ζωντανοί 60.000 άνθρωποι. Κάπου 13.000 ήταν νεκροί και άταφοι. Μόνο τους τελευταίους έξι μήνες εκτιμάται ότι είχαν πεθάνει τουλάχιστον 35.000 κρατούμενοι. Παρά την ιατρική βοήθεια και τα τρόφιμα που έφθασαν άμεσα, τις επόμενες ημέρες πέθαναν 14.000 ακόμη από την εξάντληση και τις αρρώστιες. Η Άννα Φρανκ και η αδελφή της Μάργκοτ πιστεύεται ότι πέθαναν από τύφο μεταξύ Φεβρουαρίου και Μαρτίου του ’45.
Εντός τεσσάρων εβδομάδων 28.900 άνθρωποι απομακρύνθηκαν από το Belsen αφού κατεγράφησαν, ντύθηκαν και ετράφησαν, τα πρώτα μικρά βήματα της νέας ζωής που τους περίμενε. Στα μέσα Μαΐου το στρατόπεδο είχε αδειάσει. Στις 21 Μαΐου 1945 οι Βρετανοί έκαψαν ό,τι είχε απομείνει…

Γιατί ασχολούμαστε ακόμη με τους Ναζί και γράφουμε για το Απόλυτο Κακό του 20^ου αιώνα επτάμισι δεκαετίες μετά την νίκη των ελευθέρων ανθρώπων; Τί άλλο μπορεί να ειπωθεί πια; Ο πόλεμος τελείωσε, η Γερμανία έχασε, οι Σύμμαχοι νίκησαν. Τελεία. Προφανώς δεν είναι τόσο απλό. Η Ιστορία επαναλαμβάνεται, λέει ένα ρητό, όχι για κανέναν άλλον λόγο αλλά διότι οι άνθρωποι τείνουν να ξεχνούν εύκολα. Οι ξεθωριασμένες φωτογραφίες του Β΄ΠΠ και οι προσωπικές μαρτυρίες ανθρώπων που τον έζησαν είναι γι’ αυτό ακριβώς: Για να μην ξεχάσουμε.
Αλέξανδρος Θεολόγου