Χθες η Τουρκία ανακοίνωσε, δια στόματος του υπουργού εξωτερικών της κ. Τσαβούσογλου, ότι περιορίζει τη διέλευση πολεμικών πλοίων από τα Στενά εφαρμόζοντας τη σύμβαση του Μοντρέ. Είναι, όμως, αυτή κίνηση ειρηνοποιού, όπως την παρουσιάζει η Τουρκία ή μια ακόμα παράσταση της τελευταίας στιγμής;
Ας δούμε τα πράγματα από την αρχή: Μετά τις πρώτες επιθέσεις εναντίον ουκρανικών πόλεων από ρωσικά πλοία, ο πρέσβης της Ουκρανίας στην Άγκυρα, Vasyl Bodnar, κατέθεσε επίσημο αίτημα στην τουρκική κυβέρνηση να απαγορεύσει το πέρασμα ρωσικών πλοίων. Η Τουρκία, ως η χώρα που ελέγχει τη μοναδική δίοδο από και προς τη Μαύρη Θάλασσα, έχει δικαίωμα περιορισμού της διέλευσης πολεμικών και υπό κάποιες προϋποθέσεις και εμπορικών πλοίων με τη σύμβαση του Μοντρέ (Montreux) του 1936.
Η σύμβαση -και όχι συνθήκη, όπως συχνά αναφέρεται- υπογράφηκε το 1936, στην Ελβετία μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων και των χωρών που βρέχονται από τη Μαύρη Θάλασσα και αντικατέστησε κάποιες διατάξεις και κανονισμούς στη συνθήκη της Λωζάννης που ίσχυαν για την διέλευση από τα Στενά του Ελλησπόντου (Δαρδανέλια), του Βοσπόρου και της Κωνσταντινούπολης εμπορικών, επιβατηγών και πολεμικών πλοίων.
Σε γενικές γραμμές, υποστηρίζει την ελευθεροπλοΐα αλλά δίνει στην Τουρκία το δικαίωμα να αποκλείει τη διέλευση σε πλοία εμπολέμων χωρών, όταν έχει ξεσπάσει πόλεμος ή ο τελευταίος επίκειται. Σε αυτήν την περίπτωση, τα άρθρα 19, 20 και 21 αποδίδουν στην Τουρκία εξουσίες για τον περιορισμό της διέλευσης ξένων πολεμικών πλοίων.
Αρχικά, αν η Τουρκία δεν είναι η ίδια εμπόλεμη, κάθε εμπορικό πλοίο, οποιασδήποτε σημαίας και με οποιοδήποτε φορτίο μπορεί να διέλθει ελεύθερα μέσα από τα Στενά. Αν η Τουρκία είναι εμπόλεμη, μπορεί να απαγορεύσει τη διέλεση σε εμπορικά υπό τη σημαία του κράτους με το οποίο είναι σε πόλεμο. Εμπορικά ξένης σημαίας, μπορούν ακόμα να περάσουν ελεύθερα τα Στενά εφόσον δεν βοηθούν με οποιοδήποτε τρόπο τον αντίπαλο της Τουρκίας.
Πάλι σε περίπτωση πολέμου, η Τουρκία μπορεί να απαγορεύσει τη διέλευση πολεμικών χώρας με την οποία είναι σε σύγκρουση ή η οποία αποτελεί κίνδυνο για την ασφάλεια της περιοχής. Οι όροι είναι πιο χαλαροί αν πρόκειται για πλοία βοηθητικού ρόλου ή για πολεμικά εμπολέμων (όχι με την Τουρκία) που ανήκουν σε παράκτια κράτη της Μαύρης Θάλασσας και στους εκεί στόλους τους (επιτρέπεται δηλαδή η “επιστροφή στη βάση”).
Σε κάθε περίπτωση, τα πλοία θα πρέπει να εισέρχονται στα Στενά στη διάρκεια της μέρας και να ακολουθούν τις αποφάσεις των τουρκικών αρχών για τη συνέχεια του ταξιδιού τους.
Όπως φαίνεται, το πνεύμα της σύμβασης υποστηρίζει ότι η Τουρκία μπορεί να ανακόψει τη διέλευση πολεμικών πλοίων, σε περίπτωση πολέμου ή κρίσης, ακόμα κι αν δεν εμπλέκεται στη διαμάχη. Συνεπώς, η Άγκυρα μπορούσε από την πρώτη στιγμή να απαντήσει θετικά στο αίτημα της Ουκρανίας κλείνοντας τα Στενά σε ρωσικά πολεμικά πλοία. Η απάντηση, όμως, δεν είναι τόσο απλή. Το ουκρανικό αίτημα είναι παρακινδυνευμένο για την ίδια την Τουρκία…
Η συνέχεια στο Naval Defence
