Στην Ουκρανία σήμερα (αλλά δυστυχώς και σε πολλές άλλες συγκρούσεις στον κόσμο) έχουμε πολλές καταγγελίες για χρήση «απαγορευμένων» και απάνθρωπων πυρομαχικών. Αυτά είναι κυρίως τα βλήματα διασποράς, τα διάφορα βλήματα φωσφόρου και οι νάρκες κατά προσωπικού και στρέφονται περισσότερο κατά της Ρωσίας. Το ερώτημα που θα εξετάσουμε εδώ είναι κατά πόσο ευσταθεί ο ισχυρισμός περί «διεθνούς απαγόρευσης» όλων αυτών των όπλων. Ας τα δούμε αναλυτικά.
ΒΟΜΒΕΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ: Είναι τα γνωστά βλήματα σε κάθε παραλλαγή τους, πυροβολικού, βόμβες αέρος-εδάφους, κεφαλές πυραύλων κ.ο.κ. που περιέχουν δεκάδες ή και εκατοντάδες υποπυρομαχικά τα οποία διασκορπίζουν πάνω από το έδαφος. Η πολεμική χρησιμότητα τους είναι στο ότι καλύπτουν μέσω διασποράς μεγάλες εκτάσεις, προκαλώντας καταστροφές περισσότερο σε «μαλακούς» στόχους, αλλά -και εδώ είναι το καταδικαστέο- κυρίως ανθρώπινα θύματα τα οποία διαμελίζονται από τα πάρα πολλά μικρά πυρομαχικά.
Αν μάλιστα τα τελευταία είναι και χρονοκαθυστέρησης, δηλαδή εκρήγνυνται αρκετά αργότερα από τη ρίψη τους, τότε προκαλούν ακόμη περισσότερες απώλειες. Μιας και πολίτες και στρατιώτες επιστρέφουν στο σημείο που έγινε ο βομβαρδισμός, για να διασώσουν τους τραυματίες, να απεγκλωβίσουν κόσμο, να σβήσουν φωτιές, και βρίσκονται αντιμέτωποι με νέο κύμα εκρήξεων.
Η χρήση των πυρομαχικών διασποράς είναι συχνή ακόμη και στον 21ο αιώνα, με παραδείγματα αμερικανικής χρήσης στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, στην Υεμένη από την σαουδαραβική συμμαχία, στον πόλεμο της Γεωργίας τόσο από Γεωργιανούς όσο και Ρώσους, αλλά και στον συριακό εμφύλιο, από το καθεστώς του Άσαντ και τους Ρώσους, από το Ισραήλ κατά της Χεζμπολάχ και αντιστρόφως κ.λπ. Η μεγάλη χρήση τους όμως στον νατοϊκό βομβαρδισμό στην Γιουγκοσλαβία το 1999 ήταν που ώθησε πολλές χώρες να ζητήσουν τη μείωση ή πλήρη εξαφάνιση τους.
Τα όπλα διασποράς λοιπόν έχουν καταργηθεί αλλά όχι παγκοσμίως. Υπάρχει η σχετική συνθήκη του Δουβλίνου (ή διαδικασία του Όσλο) περί απαγόρευσης «χρήσης, παραγωγής, εμπορίου και αποθήκευσης» τους, η οποία όμως δεσμεύει μόνο τα κράτη που την έχουν επικυρώσει. Τα οποία αυτή την στιγμή είναι 110 ενώ ακόμη 13 αναμένεται να την επικυρώσουν.
Η συνθήκη αυτή κάνει μια διάκριση, καθώς επιτρέπει τα όπλα διασποράς εφόσον περιέχουν λιγότερα από 10 υποπυρομαχικά και αυτά πρέπει να είναι πάνω από 4 κιλά το καθένα με ικανότητα αυτόνομης στοχοποίησης αλλά και αυτοκαταστροφής. Ακόμη τα υποπυρομαχικά χρονοκαθυστέρησης εμπίπτουν στις διατάξεις μιας άλλης συνθήκης, της CCWC, που προβλέπει περί «εκρηκτικών πολεμικών υπολειμμάτων» οπότε και αυτά θεωρητικά είναι υπό απαγόρευση.
Ποιες χώρες δεν έχουν υπογράψει τη συνθήκη περί όπλων διασποράς; Θα λέγαμε οι «συνήθεις ύποπτοι». Εκτός λοιπόν είναι οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα, η Ουκρανία, η Ινδία, το Πακιστάν, η Αίγυπτος, το Ισραήλ. Αλλά και η Ελλάδα, η Τουρκία, η Πολωνία, η Ρουμανία, η Φινλανδία, η Βραζιλία κ.λπ. Άρα αρκετές σημαντικές χώρες του πλανήτη και με «παράδοση» σε πολεμική δράση δεν μετέχουν στην συνθήκη. Πάντως κάποιες από αυτές, π.χ. οι ΗΠΑ έχουν δεσμευθεί ότι δεν θα τα χρησιμοποιούν, ή τουλάχιστον τα πιο επικίνδυνα. Οπότε αν και διεθνώς υπάρχει σημαντική προσπάθεια και πίεση για πλήρη απαγόρευση των πυρομαχικών διασποράς, αυτά δεν έχουν καταργηθεί πλήρως, χρησιμοποιούνται και σήμερα, και δυστυχώς παρά τις καταγγελίες περί «παρανομίας» χρήσης τους στην εισβολή στην Ουκρανία, αυτό δεν ισχύει. Ενώ παραμένει το ανήθικο της εφαρμογής τους.
ΒΟΜΒΕΣ ΛΕΥΚΟΥ ΦΩΣΦΟΡΟΥ: Από τον 1ο Παγκόσμιο όπου είδαν την μεγάλη χρήση τους ως εμπρηστικά όπλα, στους αεροπορικούς βομβαρδισμούς του 2ου Παγκοσμίου, στη μαζική ρίψη τους από Αμερικανούς στο Βιετνάμ, στην χρήση τους από το Ισραήλ στη Γάζα, στη Συρία στον εμφύλιο, στην αμερικανική εισβολή στο Ιράκ και σε δεκάδες ακόμη συγκρούσεις οι βόμβες φωσφόρου έχουν την τιμητική τους… Το νομικό πρόβλημα εδώ είναι πως ο φώσφορος ως υλικό αποτελεί κύριο συστατικό πολλών πυρομαχικών καθώς αναφλέγεται με την επαφή με τον αέρα. Έτσι χρησιμοποιείται στα τροχιοδεικτικά βλήματα, κατά κόρον στα καπνογόνα και βέβαια ως εμπρηστική βόμβα.
Η τελευταία χρήση είναι τελικά και η απαγορευμένη. Καθώς εμπίπτει στη συνθήκη CCWC του ΟΗΕ του 1983 περί «συγκεκριμένων συμβατικών όπλων». Η συγκεκριμένη στο 3ο πρωτόκολλο της απαγορεύει την χρήση εμπρηστικών όπλων κατά αμάχων, ή κατά εμπολέμων αλλά σε περιοχές που υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση αμάχων, όπως π.χ. πόλεις και χωριά. Τη συνθήκη CCWC την έχουν υπογράψει Ρωσία και Ουκρανία οπότε δεσμεύονται από αυτή.
Παραμένει όμως η υπεκφυγή. Καθώς η χρήση των βομβών λευκού φωσφόρου έμμεσα επιτρέπεται κατά αποκλειστικά στρατιωτικών στόχων, ενώ επιτρέπεται η χρήση τους ως φωτιστικά/καπνογόνα/τροχιοδεικτικά. Πως λοιπόν μέσα στην υπερένταση του πεδίου της μάχης θα γίνει η διάκριση όλων αυτών; Και πως θα διερευνηθεί η χρήση αν εμπίπτει στις προβλέψεις της συνθήκης; Το μόνο σίγουρο; Το να βλέπουμε την χαρακτηριστική εναέρια έκρηξη με τις ουρές καπνού του καιόμενου υλικού να διαχέονται πάνω από αστικές συγκεντρώσεις, είναι παράνομο και εγκληματικό.
ΝΑΡΚΕΣ ΚΑΤΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ: Σε χιλιάδες παραλλαγές, από εξελιγμένες συνθετικών υλικών που δύσκολα ανιχνεύονται από ναρκαλιευτές έως πρόχειρες αυτοσχέδιες κατασκευές, οι νάρκες κατά προσωπικού έχουν θερίσει εκατομμύρια ανθρώπους στην πολύχρονη χρήση τους. Και πλέον απαγορεύονται με βάση την συνθήκη του 1997 περί «απαγόρευσης χρήσης, αποθήκευσης, παραγωγής και μεταφοράς» (συνθήκη της Οτάβα), ενώ προβλέπει και την καταστροφή των αποθεμάτων τους, κάτι στο οποίο έχουν προχωρήσει πολλές χώρες.
Κι όμως και εδώ, μια από τις πιο «σαφείς» διεθνείς συνθήκες, συναντάμε παραθυράκια. Παρότι έχει την ισχύ διεθνούς νόμου από το 1999, και έχει υπογραφεί από 164 χώρες (ανάμεσα τους και η Ουκρανία), ποιες δεν μετέχουν; ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα ξεχωρίζουν με την ηχηρή απουσία τους, αλλά και Ινδία, Αίγυπτος, Σαουδική Αραβία, Γεωργία, Αζερμπαϊτζάν, Εμιράτα, Πακιστάν, Μαρόκο, Ιράν, Ισραήλ, Αρμενία, Κιργιστάν, Βόρειος και Νότιος Κορέα, Καζακστάν, Βιετνάμ κ.α. Αν και κάποιες από αυτές έχουν δηλώσει πως έχουν σταματήσει ή περιορίσει την παραγωγή τους, ή δεσμεύονται για την χρήση τους μόνο σε ειδικές συνθήκες.
Συμπέρασμα: Μπορούμε ανάλογα την διάθεση μας να το περιγράψουμε ως θετικό ή αρνητικό. Καθώς είναι πράγματι θετικό πως τα παραπάνω καταστροφικά όπλα που προορίζονται για σχεδόν αποκλειστικά ανθρώπινες απώλειες (ελάχιστη ζημιά θα κάνουν σε ισχυρά προστατευμένες δομές, σε βαριά άρματα μάχης κ.λπ.) και θίγουν κυρίως τους αμάχους, είναι απαγορευμένα σε μεγάλες περιοχές του πλανήτη μας, έχουν καταστραφεί τα αποθέματα τους, και πάρα πολλές χώρες έχουν σταματήσει την παραγωγή τους. Υπάρχει πρόοδος δηλαδή και σαφέστατη, και θα είναι πολύ άδικο να μην την καταγράψουμε.
Η αρνητική εκφορά; Την περιγράψαμε. «Παράθυρα» χρήσης και ερμηνείας, δυσκολία διερεύνησης, απροθυμία κάποιων χωρών, και ανάμεσα τους των εμβληματικών υπερδυνάμεων που κατά τα άλλα ισχυρίζονται πως αποτελούν το «παράδειγμα» διεθνούς νομιμότητας, διατηρώντας για τον εαυτό τους την «απονομή δικαιοσύνης» σε παρασπονδίες τρίτων. Έτσι και στην ρωσική εισβολή στην Ουκρανία δεν μας εκπλήττει αν όλα αυτά τα όπλα αλλά ακόμη και τα πιο σαφώς απαγορευμένα όπως τα χημικά και τα βιολογικά χρησιμοποιηθούν ή ήδη χρησιμοποιούνται. Οι έννοιες «πόλεμος» και «ηθική» σπανίως συναντιόνται και παρά την πολύχρονη, πάνω από εκατονταετία, διεθνή προσπάθεια για θέσπιση κανόνων και νόμων συμπεριφοράς. Παραμένουμε να ελπίζουμε.
