Με το Ουκρανικό δράμα να ευρίσκεται επί εβδομάδες στο επίκεντρο της δημοσιότητας, απαντάται συχνά στο δημόσιο διάλογο μια επιχειρηματολογική κατασκευή, κατά την οποία ο τρόπος με τον οποίον η Μόσχα αντιμετωπίζει την Ουκρανία δεν είναι διαφορετικός από τον τρόπο με τον οποίον οι ΗΠΑ αντιμετώπισαν την Κούβα κατά την “Κρίση των Πυραύλων” του Οκτωβρίου 1962. Επειδή επρόκειτο για μείζον μεν ιστορικό γεγονός, λησμονημένο δε σήμερα, οι σχετικές σοφιστείες ευρίσκουν συχνά ευήκοον ους στην κοινή γνώμη. Αξίζει λοιπόν να το υπενθυμίσουμε σε λίγες γραμμές. Και βέβαια να ανασκευάσουμε τη σχετική πλάνη.
Το 1962 η Ρωσία εγκατέστησε κρυφά βαλλιστικούς πυραύλους μέσου βεληνεκούς στην Κούβα, οι οποίοι μπορούσαν να πλήξουν την Washington D.C. σε 4-5 λεπτά, ματαιώνοντας έτσι το δόγμα της Αμοιβαίως Εξασφαλισμένης Καταστροφής (και άρα την πυρηνική αποτροπή): Ο “αποκεφαλισμός” της αμερικανικής ηγεσίας από πλήγμα αυτών των πυραύλων θα επέτρεπε στην ΕΣΣΔ να εξαπολύσει πυρηνικό Αρμαγεδδώνα κατά των ΗΠΑ χωρίς το φόβο ανταπόδοσης, κάτι βαθύτατα υπονομευτικό για τη διεθνή ειρήνη.
Οι ΗΠΑ αντέδρασαν με ναυτικό αποκλεισμό της Κούβας προς το σκοπό νηοψιών επί των σοβιετικών εμπορικών πλοίων που μετέφεραν πυραύλους, κεφαλές και απάρτια. Ο Πρόεδρος John F. Kennedy απέκρουσε τις εισηγήσεις των επιτελείων, που ξεκινούσαν από απόβαση αμερικανικών δυνάμεων στην Κούβα, πρότειναν εναλλακτικώς μαζικά πλήγματα με τακτικά πυρηνικά όπλα στις σοβιετικές εγκαταστάσεις επί της Κούβας (τα F-105 ανέμεναν φορτωμένα με τις πυρηνικές βόμβες και τα πληρώματα στο κόκπιτ σε όλη τη Φλόριντα …) και κλιμάκωναν έως ολοσχερούς αφανισμού της ΕΣΣΔ, πράγμα ευχερές με τα πρώτα SSBN σε υπηρεσία, καθώς και με 600 Β-52 και 1000 Β-47.
Συγκρούσθηκε σφοδρά ακόμη και με τον σχεδόν «αδελφό» του, τον επικεφαλής των Αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγό Maxwell Taylor, παραμέρισε πλήρως τον πολεμοχαρή ΑΓΕΑ Curtis LeMay, και άρχισε απευθείας διαπραγματεύσεις με τον εμπειρότατο Σοβιετικό πρέσβη Anatoli Dobrynin δια του αδελφού του Robert. Σε μια πρωτοφανή κρίση έλλειψης εμπιστοσύνης προς τον ΑΓΕΑ, ελάμβανε πληροφορίες απευθείας από τον διοικητή μιας μοίρας RF-8A Crusader του Ναυτικού, η οποία στάθμευε στο Key West της Florida, ενεργούσε τακτικές υπερπτήσεις της Κούβας και έστελνε τις αεροφωτογραφίες με αγγελιοφόρο σε ενσφράγιστο φάκελο στο Λευκό Οίκο. (ο JFK ήταν παρασημοφορημένος ως κυβερνήτης τορπιλακάτου ήρωας του μετώπου του Ειρηνικού κατά το Β’ ΠΠ, και απελάμβανε απόλυτης προσωπικής πίστης στο Ναυτικό …). Έτσι ο Kennedy με διαπραγματεύσεις πέτυχε την απομάκρυνση των πυραύλων. Οι ΗΠΑ ανέλαβαν επιπλέον την υποχρέωση να αποσύρουν, σε δεύτερο χρόνο, τους μέσου βεληνεκούς βαλλιστικούς πυραύλους πυρηνικής κεφαλής Thor από την Τουρκία, πράγμα που έγινε.
Οι ΗΠΑ δεν αξίωσαν να δεσμεύσουν το κυρίαρχο κράτος της Κούβας ως προς το διεθνή προσανατολισμό του ή το πολιτικό του σύστημα! Και, κατά μείζονα λόγο, δεν κατέλαβαν στρατιωτικώς την Κούβα, εν μέρει για μόχλευση στις διαπραγματεύσεις ή εν όλω για να λύσουν μια και καλή το πρόβλημα. Ενώ ευχερέστατα μπορούσαν. Η Κούβα παρέμεινε σύμμαχος της ΕΣΣΔ, και ακολούθως της Ρωσίας ως σήμερα. Και παραμένει βεβαίως κομμουνιστική.
Αυτό, αυτονόητο υπό το διεθνές δίκαιο, αποτέλεσε κατά τον Ψυχρό Πόλεμο δεινή πρόκληση ασφαλείας για τις ΗΠΑ, καθώς τα σοβιετικά Tu-95/142 Bear, κατερχόμενα από την Αρκτική προς την Καραϊβική, μπορούσαν να πετούν στα όρια του αμερικανικού εθνικού εναερίου χώρου των 3 ναυτικών μιλίων (σχεδόν πάνω από το Άγαλμα της Ελευθερίας …) και να έχουν σχεδόν καθημερινά φωτογραφικά πορτραίτα (και καταγραφή σημάτων) των ναυστάθμων αεροπλανοφόρων στο Norfolk της Virginia και στο Mayport της Florida, του “ορμητηρίου” των SSBN στο King’s Bay στη Georgia και βέβαια του Cape Canaveral, λόγω της ευχέρειας ανεφοδιασμού στην Αβάνα!
Ποια άραγε η θέση των ΗΠΑ στο ενδεχόμενο, ένα τέτοιο “αναγνωριστικό” στρατηγικό αεροσκάφος, του οποίου το συγκεκριμένο ίχνος πτήσεως παράλληλα με την ανατολική ακτή των ΗΠΑ καθ΄όλο το μήκος της δεν θα ήταν δυνατό χωρίς τη δυνατότητα επανεξυπηρέτησης στην Κούβα, να επιχειρήσει κατά τα έτη του Ψυχρού Πολέμου, άφεση πυρηνικής βόμβας μεγατόνων εγγύτατα στην αμερικανική πρωτεύουσα ως πρώτο πλήγμα “αποκεφαλισμού”;
Εξυπακούεται ότι μετά το Νοέμβριο του 1962 ουδείς ναυτικός αποκλεισμός της Κούβας υπήρξε. Ούτε διανοήθηκαν ποτέ οι ΗΠΑ να κινηθούν στρατιωτικά κατά της Κούβας κατόπιν των ανωτέρω – ισχυουσών και σήμερα! – διευθετήσεων. Ακόμη και με τη Ρωσία διαλυμένη, προ τετάρτου του αιώνος. Και ασφαλώς ούτε η Ρωσία διανοήθηκε ότι μπορεί να εγκαταστήσει εκ νέου βαλλιστικούς πυραύλους στην Κούβα, αφού δεσμεύθηκε σχετικώς το 1962.
Οι ΗΠΑ δεν διατηρούν εμπορικές σχέσεις με την Κούβα, διότι επεδίωκε παγίως να επιβάλλει φιλικά προς αυτήν καθεστώτα στη Λατινική Αμερική με ενίσχυση ενόπλων ομάδων (για τους κομμουνιστές, το ΑΚ-47 είναι πιο πειστικό επιχείρημα από το λόγο, και η κάλπη ανάθεμα). Είναι δικαίωμα κάθε κυρίαρχου κράτους να έχει ή να μην έχει εμπορικές σχέσεις με άλλα κράτη. Είναι επίσης δικαίωμα των άλλων κρατών ή ιδιωτικών επιχειρήσεων της αλλοδαπής να διαλέξουν αν επιθυμούν να έχουν συναλλαγές με τις ΗΠΑ ή με την Κούβα.
Η Ρωσία, τουναντίον, χωρίς να υπάρχει ούτε αμερικανικός όλμος στο έδαφος της Ουκρανίας, έχει καταλάβει τεράστιες εκτάσεις της, έχει προσαρτήσει μέρος αυτών (την Κριμαία), απειλεί να καταλάβει και την υπόλοιπη, αξιώνει να τη δεσμεύσει – ερήμην της, σε διαπραγματεύσεις “μεταξύ μοναρχών” με τις ΗΠΑ – ως προς το διεθνή προσανατολισμό της, και εμφανίζεται κατόπιν όλων αυτών και ως θύμα Δυτικής επιβουλής!
Είναι άραγε η Ουκρανία επαρχία της Ρωσίας; Αποικία; Προτεκτοράτο; Διαφεύγει συχνά της προσοχής ότι η Ουκρανία είναι μεν τύποις (και ουσία) ανεξάρτητο κράτος από το 1991, ωστόσο είναι ένα από τα. ιδρυτικά μέλη του Ο.Η.Ε. (και μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας το 1948-49), όπως και η Λευκορωσία!
Τι είχε συμβεί; Η ΕΣΣΔ είχε αξιώσει από τις ΗΠΑ, για να υπάρχει “ισορροπία” στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, να καταστεί μέλος κάθε μία επιμέρους ομόσπονδη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία (σύνολο 15). Προς έκπληξη πολλών, ο συνήθως ενδοτικός Ρούσβελτ απήντησε ότι στην περίπτωση αυτή θα έπρεπε να καταστούν μέλη του ΟΗΕ και οι… 48 (τότε) Πολιτείες των ΗΠΑ. Η ΕΣΣΔ επέμεινε, και απέσπασε τελικώς τρεις έδρες στη Γ.Σ. του ΟΗΕ (αντί μίας μόνο των ΗΠΑ): Της ΕΣΣΔ, της ΣΣΔ Ουκρανίας και της ΣΣΔ Λευκορωσίας (αποδεχόμενη ουσιαστικά ότι η Ρωσική Ομοσπονδία, μέγιστο μεταξύ των μελών της ΕΣΣΔ, ταυτίζεται με την Ένωση). Δηλαδή η ΕΣΣΔ κατόρθωσε να προσδώσει στην ΣΣΔ Ουκρανίας διεθνή νομική προσωπικότητα, και να την καταστήσει υποκείμενο του δημοσίου διεθνούς δικαίου ήδη προ της λήξεως του Β’ ΠΠ!
Όλα αυτά βέβαια τα λησμονούν η σημερινή Ρωσία και οι ανά τον κόσμο απολογητές της, όταν λέγουν ότι η Κριμαία αποτελούσε ένα ζήτημα, ούτε λίγο ούτε πολύ, διοικητικών ορίων εντός ενός ομοσπονδιακού κράτους. Διότι δεν είναι συνεπές να ομιλεί η ΕΣΣΔ/Ρωσία για κράτος με διεθνή νομική προσωπικότητα όταν το ζητούμενο είναι να αυγατίσει τις ψήφους σε διεθνή οργανισμό, αλλά για “εσωτερικά θέματα”, όταν πρόκειται να ανακτηθούν “ιστορικές κοιτίδες”. Αλλοίμονο αν όλα τα έθνη επεδίωκαν να εγκολπωθούν όλες τις ιστορικές τους κοιτίδες εντός των ορίων του εθνικού τους κράτους! Το αποτέλεσμα θα ήταν ένας διηνεκής πόλεμος όλων καθ’ όλων (bellum omnium contra omnes): Εξ όσων γνωρίζουμε, ούτε η Κωνσταντινούπολη ανήκει στην επικράτεια της Ελλάδος, ούτε το Marienburg (έδρα των Τευτόνων Ιπποτών) σε εκείνη της Γερμανίας, ούτε το Κίεβο σε εκείνη της Ρωσίας.
Μπλίνκεν σε Πούτιν: επιλέξτε την “ειρηνική οδό” στην Ουκρανία
Εξάλλου, κατά τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991 δεν είδαμε να εγείρεται θέμα επαναχάραξης των εσωτερικών συνόρων των ΣΣΔ ενόψει ανεξαρτησίας τους. Αν κάποιο μέρος (η Ρωσική Ομοσπονδία, εν προκειμένω) είχε τη γνώμη ότι η μέχρι τούδε χάραξη των συνόρων μεταξύ των επιμέρους ΣΣΔ ήταν αυθαίρετη, κατά συνθήκην και – εν πάση περιπτώσει – “διοικητικό όριο επαρχιών”, μπορούσε να εγείρει το θέμα και να αξιώσει διαπραγματεύσεις. Δεν το έπραξε. Τουναντίον συνήψε με την Ουκρανία πολυετή μίσθωση του Ναυστάθμου Σεβαστουπόλεως, αναγνωρίζοντας έτσι πανηγυρικά και expressis verbis την κυριαρχία της Ουκρανίας επί της Κριμαίας.
Δεν θα επιθυμούσαμε να φαντασθούμε τη μορφή που θα ελάμβανε ο κόσμος αν σε κάθε γεωγραφική ενότητα ενός κράτους, στο οποίο τοπικώς πλειοψηφεί εθνική μειονότητα, αναγνωριζόταν το δικαίωμα απόσχισης και ένωσης με την εκάστοτε “μητέρα πατρίδα”! Ως Έλληνες, έκθετοι στην επιβουλή του προαιώνιου εχθρού, καταλαβαίνουμε πάρα πολύ καλά τις συνέπειες της επικράτησης παρομοίων αντιλήψεων. Η αρχή της αυτοδιαθέσεως των λαών συνεπάγεται ότι κάθε έθνος δικαιούται κρατικής υποστάσεως, όχι ότι τα σύνορα πρέπει να είναι αντικείμενο διηνεκούς μεταβολής επί τη βάσει δημογραφικών εξελίξεων.
Συνεπώς, πέραν πάσης αμφιβολίας η Ρωσία ευρίσκεται εν αδίκω στο Ουκρανικό, καθώς έχει παραβιάσει τις πλέον θεμελιώδεις αρχές του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, ήτοι της αποχής από τη χρήση βίας για την επίλυση των διεθνών διαφορών και του σεβασμού της εδαφικής ακεραιότητος των άλλων κρατών (η Κριμαία δεν αποσπάσθηκε βιαίως από τη Ρωσία χάριν της Ουκρανίας, αλλά παραχωρήθηκε συμβατικώς, σε χρόνο κατά τον οποίο η ΕΣΣΔ – της οποίας καθολικός διάδοχος κατά το δημόσιο διεθνές δίκαιο είναι η Ρωσία – ανεγνώριζε στην Ουκρανία διεθνή νομική προσωπικότητα).
Πως μπορεί να υπάρξει συμβιβασμός ΝΑΤΟ και Ρωσίας για την Ουκρανία
Έχει, ωστόσο, η Ρωσία εύλογο συμφέρον να μην εγκατασταθούν επί Ουκρανικού εδάφους συστήματα βαλλιστικών πυραύλων ή γενικώς πυροβολικού μεγάλου βεληνεκούς της Δύσεως, διότι κάτι τέτοιο θα ήταν πρόσφορο να υπονομεύσει τη στρατηγική αποτροπή της σε πλανητική κλίμακα. Aφού τα κέντρα διοίκησης των στρατηγικών της δυνάμεων θα μπορούσαν να πληγούν σε ελάχιστο χρόνο, χωρίς άξια λόγου προειδοποίηση και χωρίς περιθώριο αντίδρασης. Αυτό θα πρέπει να γίνει σεβαστό. Δεν έχει, τουναντίον, το παραμικρό έννομο συμφέρον να επιβάλλει το διεθνή προσανατολισμό της Ουκρανίας, ούτε την ένταξή της σε υπερεθνικές συσσωματώσεις ή τον αποκλεισμό της από αυτές.
Για το θέμα της δέσμευσης μη εγκατάστασης δυτικών βαλλιστικών πυραύλων επί της Ουκρανίας η Ρωσία θα έπρεπε να διαβουλευθεί με την Ουκρανία και με τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ. Τα τελευταία έχουν δώσει άριστο δείγμα γραφής: Οι άτυπες μεταψυχροπολεμικές δεσμεύσεις Bush sr. – Gorbachev (όχι δυτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι, όχι δυτικά πυρηνικά όπλα, όχι μόνιμη στάθμευση πτερύγων μάχης τρίτων δυτικών κρατών, όχι μόνιμη στάθμευση βαρέων τεθωρακισμένω σχηματισμών τρίτων δυτικών κρατών στα εδάφη του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας) τηρούνται ως σήμερα μέχρι κεραίας. Γι’ αυτό άλλωστε βλέπουμε μονάδες των ΗΠΑ να κινούνται μέσω Αλεξανδρούπολης στην Πολωνία για ασκήσεις και να επανέρχονται μόλις αυτές ολοκληρωθούν, σε αντίθεση με τη μόνιμη στάθμευσης ολόκληρης αμερικανικής στρατιάς 300.000 ανδρών και σχεδόν 5.000 αρμάτων στη Δ. Γερμανία κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Γι’ αυτό βλέπουμε ανάπτυξη σμηνών μόνο αστυνόμευσης του εναερίου χώρου των Βαλτικών Δημοκρατιών, αντί των 5-6 αμερικανικών πλήρων πτερύγων μάχης (και άλλων βρετανικών και καναδικών) στη Δ. Γερμανία του Ψυχρού Πολέμου. Ακόμη και η Γερμανία στα ανατολικά της εδάφη (της πρώην ΛΓΔ) μόνο μια σμηναρχία αναχαίτισης και μια εκπαιδευτική επιλαρχία μέσων αρμάτων διατηρεί.
