Το όραμα του De Gaulle περί ενωμένης Ευρώπης κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (Α’ μέρος)
Β’ Μέρος:
Ο De Gaulle ήταν εις θέσιν να διαβλέψει πως συντόμως οι κύριες συμμαχικές δυνάμεις, αφού είχαν ήδη επιτύχει ένα σοβαρό αεροπορικό πλεονέκτημα, θα προετοιμάζονταν να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τους καλύτερους δυνατούς όρους για τους ιδίους και τους ελάχιστους για τους υπολοίπους. Ως εκ τούτου, αγωνιζόταν επισταμένως και ενδελεχώς για την βελτίωση της διπλωματικής θέσης της χώρας του. Κατά τον ίδιο τρόπο μπορούν να εξηγηθούν και οι περιορισμένες αναφορές του σε μια ενοποιημένη Ευρώπη, όπως επίσης και για έναν επιπρόσθετο λόγο: την δεδομένη χρονική στιγμή, ενόσω ο πόλεμος συνεχιζόταν, δεν επιθυμούσε να ακουστεί ως επαίτης, δημοσιοποιώντας την επιτακτική ανάγκη της Γαλλίας για μια γενναία ευρωπαϊκή οικονομική υποστήριξη με σκοπό την αποκατάσταση και ανόρθωση της εξουθενωμένης εικόνας της μετά το οριστικό του τέλος.
Για να αντιληφθούμε καλύτερα το πότε και γιατί ο De Gaulle ξεκίνησε να διαμορφώνει την ιδέα μιας ενωμένης Ευρώπης, χρειάζεται να ανατρέξουμε στην περίοδο Μαϊου-Ιουνίου του 1940, όταν οι γερμανικές μηχανοκίνητες μεραρχίες παρέκαμπταν την γραμμή Maginot, εισβάλλοντας στα γαλλικά σύνορα μέσω του πυκνού δάσους των Αρδεννών. Μόλις στις 14 Ιουνίου έφτασαν στο Παρίσι χωρίς να συναντήσουν καμία ουσιώδη αντίσταση από τους πλήρως αιφνιδιασμένους Συμμάχους. Αυτό ήταν μια ταπεινωτική ήττα για τους Γάλλους των οποίων η πολυέξοδη επένδυση στην πανίσχυρη αμυντική γραμμή τους κατά την δεκαετία του 1930 αποδείχτηκε παταγωδώς αχρείαστη· αλλά ακόμη ταπεινωτικότερη ήταν η συνθηκολόγηση που υπεγράφη οκτώ ημέρες αργότερα στο δάσος Compiègne, μέσα στο ίδιο βαγόνι όπου η Γερμανία αποδεχόταν επισήμως την άνευ όρων παράδοσή της τον Νοέμβριο του 1918. O De Gaulle, που είχε υπερασπιστεί τα σύνορα της χώρας του στο Verdun to 1916 και στο Abbeville το 1940 και υπήρξε βαθύτατα ενοχλημένος από το καταρρακωμένο κύρος της, καλείτο τώρα να αναρρώσει το ηθικό των συμπατριωτών του και να επαναφέρει στην κορυφή της Ευρώπης την άλλοτε κραταιά Γαλλία. Ο ίδιος γράφει χαρακτηριστικά στα απομνημονεύματά του πως η θετική πλευρά του μυαλού του τον βεβαιώνει πως η Γαλλία δεν δύναται να είναι μια αληθινή Γαλλία αν δεν βρίσκεται στην πρώτη γραμμή. Αυτή του η αρχή κατηύθυνε και την εν συνόλω εξωτερική του πολιτική. Οι ιδεολογικές και γεωπολιτικές του πεποιθήσεις ουδέποτε αλλοιώθηκαν ή τροποποιήθηκαν, παρά του ότι οι σχέσεις του με την Βρετανία και την Αμερική δεν υπήρξαν ποτέ ιδιαιτέρως αγαστές και που επιδεινώθηκαν περαιτέρω με τις διασκέψεις στην Yalta και στο Potsdam, όταν δεν του επετράπη η συμμετοχή τόσο από τον Roosevelt όσο και τον Stalin ο οποίος, απευθυνόμενος στον Churchill, αρνήθηκε την παρουσία αυτών που πρώτοι παραδόθηκαν στον Hitler, την στιγμή που όταν η Ευρώπη φλεγόταν, εκείνος επαναπαύετο με το σύμφωνο Molotov-Ribbentrop. Ο De Gaulle ποτέ δεν συγχώρησε (κυρίως τον Roosevelt) το γεγονός του ότι αποφάσισαν για την Ευρώπη χωρίς τους Ευρωπαίους.
Ο διπλωμάτης Georges-Henri Soutou ήταν της άποψης πως o De Gaulle είχε απλώς «ανεχτεί» τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας για ακραιφνώς γεωπολιτικούς λόγους. Οι ίδιοι λόγοι εμφανέστατα καλύπτουν και τα προηγούμενα χρόνια. Η γενική και αρκετά ασαφής αναφορά του De Gaulle στην ανάγκη μιας κάποιας συνεργασίας των ευρωπαϊκών κρατών στο Albert Hall το 1942 ρέπει προς το συμπέρασμα του ότι δεν είχε, έως τότε ακόμη, σχηματίσει μια συγκεκριμένη ιδέα στο πως αυτή η συνεργασία μπορεί να καθοριστεί. Μια πιο διαυγή ιδέα άρχισε να διαμορφώνεται σε κατοπινή του ομιλία (στις 18 Μαρτίου του 1944), όπου έκανε λόγο για ευρωπαϊκή διακρατική συνεργασία, οικονομικού επιπέδου, με την ευρύτερη συμμετοχή και γαλλικών αποικιών. Η πρότασή του δεικνύει πως απέβλεπε σε κάποια σοβαρή οικονομική διευκόλυνση για την επανεκκίνηση της γαλλικής βιομηχανίας, την εθνική επιβίωση και στρατιωτική αυτοδυναμία. Σε κάθε περίπτωση, γνώριζε καλά από που έπρεπε να ξεκινήσει, δεδομένου ότι στις 17 Απριλίου του 1948 είχε αναφέρει πως «τίποτα τελεσφόρο και σταθερό δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς μια ανανένωση της χώρας». Δεν παρέκκλινε όμως από τις φιλοδοξίες του περί γαλλικής υπεροχής στην Ευρώπη με τα έθνη κράτη να κατέχουν τον πρωτεύοντα ρόλο σε κάθε απόφαση και θεσμό, χωρίς αυτό να σημαίνει πως επιθυμούσε την απομόνωση της Γαλλίας. Αντιθέτως, απέβλεπε στην δημιουργία μιας νέας ενοποιημένης Ευρώπης που θα διασφάλιζε την κυριαρχία μιας πανίσχυρης Γαλλίας.
Κατά τους αποκαλούμενους «αναθεωρητές», όπως ο Andrew Moravscik του Princeton University, οι γεωπολιτικές και στρατιωτικές βλέψεις του De Gaulle – όσον αφορά τη γραμμή που ακολούθησε προς την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα – έπονταν των γαλλικών αγροτοοικονομικών συμφερόντων, επιχειρηματολογώντας επίσης πως οι επιτυχημένοι πολιτικοί οφείλουν να υποχωρούν σε κάποιους στόχους τους για την επίτευξη κάποιων νέων. Αυτός όμως είναι αρκετά γενικός ισχυρισμός για να καλύπτει και το ειδικόν. Το ότι κανείς πολιτικός στην μεταπολεμική Ευρώπη δεν μελετήθηκε και μελετάται όσο ο De Gaulle αποδεικνύει πως δεν ήταν απλώς κάποιος μεταξύ άλλων, αλλά απολύτως διακεκριμένος που εκφεύγει του γενικού συνόλου. Συν τοις άλλοις, είναι μάλλον απίθανο ένας άκαμπτος και σκληρός (όπως περιγράφηκε από συναδέλφους του) διπλωμάτης να μπορεί να εντάσσεται στην αφηρημένη κατηγορία που θέτει ο Moravscik. Ο De Gaulle πάντως ήταν της άποψης ότι η ιστορία καθορίζεται κυρίως και πρωταρχικώς από την γεωγραφία. Σε κάποια συνέντευξη τύπου στο Παρίσι, εξέφρασε την αντίθεσή του προς την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΧΑ) και τον «υλισμό των Βρυξελλών», διότι ο ίδιος δεν έθετε τα οικονομικά συμφέροντα υπεράνω των γεωπολιτικών· γιαυτό πίστευε ακράδαντα στην διατήρηση των ηθικών και πολιτισμικών αρχών και αξιών του κάθε κράτους.
Η οικονομική ευμάρεια της Γαλλίας κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970 δεν ήταν ανεξάρτητη της συνολικής πολιτικής του De Gaulle και του οράματός του για τη δημιουργία μας χώρας προτύπου. Το ίδιο και απαράλλακτο όραμα προέτασσε πάντοτε κατά την διάρκεια ολόκληρης της πολιτικής του σταδιοδρομίας. Υπήρξε όντως εμπόδιο, όπως έχει λεχθεί, για την ίδρυση μιας ενωμένης Ευρώπης; Η απάντηση είναι ασφαλώς αρνητική. Ο De Gaulle ήταν σθεναρά αντίθετος προς την υλοποίηση μιας υπερεθνικής Ευρώπης, προσβλέποντας σε αυτό που ο ίδιος ονoμάτιζε ως «L’Europe des patries». Μια ενωμένη Ευρώπη των κρατών θα δρούσε αποτρεπτικά σε κάθε πιθανή προσπάθεια επέκτασης της αμερικανικής επιρροής μέσα στην ήπειρο, προστατεύοντας επιτυχώς την στρατηγική και πολιτική της ανεξαρτησία. Επ’αυτού προχώρησε ταχέως το 1945 και στην ίδρυση της Γαλλικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (Commissariat à l’Energie Atomique), όντας βέβαιος πως τα ατομικά όπλα θα διασφάλιζαν την Γαλλία από τυχούσες αμερικανικές ενέργειες που θα διακύβευαν την αυτοδυναμία της αλλά και της ηπείρου εν γένει. Για τον ίδιο λόγο άσκησε βέτο στις βρετανικές προσπάθειες ένταξης στην ενωμένη Ευρώπη. Δεν είναι καθόλου επιβεβαιωμένο πως έδρασε με οικονομικά κίνητρα ή εκδικητικές τάσεις λόγω της αιχμηρής βρετανοαμερικανικής στάσης έναντι της χώρας του κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Απλώς, η Βρετανία πλήρωσε το τίμημα των συμμαχιών της, καθώς ο De Gaulle πάντοτε την αντιμετώπιζε ως δορυφόρο των Αμερικανών στην Ευρώπη, φοβούμενος πως, μέσω αυτής, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα θα μπορούσε να καταρρεύσει οικονομικώς και πολιτικώς, αναλόγως των αμερικανικών επιδιώξεων.
Εν κατακλείδι, η Ευρωπαϊκή Ένωση με τους όρους και τους θεσμούς που λειτουργεί σήμερα, δεν είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση που προσδοκούσε ο De Gaulle να ιδρυθεί. Δεν ήταν αφελής να πιστεύει πως σε μια ενωμένη Ευρώπη αυτόνομων κρατών, όπως τα ήθελε, δεν θα δημιουργούνταν προβλήματα, όταν εθνικά συμφέροντα συγκρούονταν. Γνώριζε όμως πολύ καλά πως τα προβλήματα θα πολλαπλασιάζονταν σε μια υπερεθνική Ευρώπη κρατών υποτελών ενός ευρέος και κοινού ευρωπαϊκού προσανατολισμού, την οποία αποστρεφόταν πλήρως. Γιαυτό ο Garret Martin του American University έχει ευστόχως, κατά πολλούς, σχολιάσει πως αν ο De Gaulle είχε να επιλέξει μεταξύ μιας κακής Ευρώπης και καθόλου Ευρώπης, θα επέλεγε την δεύτερη.
