O East Med συνεπάγεται αποδυνάμωση της Τουρκίας

Η απόφαση του Ισραήλ στα τέλη Δεκεμβρίου να συμφωνήσει με την Κύπρο και την Ελλάδα για τη μεταφορά φυσικού αερίου στην Ευρώπη, μέσω του αγωγού East Med, σηματοδοτεί την έναρξη (περαιτέρω) επιδείνωσης των ισραηλοτουρκικών σχέσεων, και μείωση της γεωστρατηγικής βαρύτητας της Άγκυρας στην περιοχή, σύμφωνα με ανάλυση του Joseph Dana για το Euractiv.
Μέχρι τη στιγμή που το Ισραήλ έστειλε ιατρούς για να βοηθήσει τα θύματα του τραγικού σεισμού της Τουρκίας το 1999, οι δύο χώρες μοιράζονταν στρατιωτική τεχνολογία και το διμερές εμπόριο ήταν σε ανοδική πορεία. Η σχέση ακολούθησε ξαφνική μεταβολή, αρχικά σε λεκτικό επίπεδο, όταν ξέσπασε ένας πόλεμος λέξεων μεταξύ του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του Ισραηλινού Πρωθυπουργού Μπέντζαμιν Νετανιάχου, που σταδιακά απομάκρυνε τις δυο χώρες.
Πολλοί παρατηρητές, ωστόσο, πίστευαν ότι η συμμαχία ποτέ δεν βρισκόταν σε κίνδυνο, εξαιτίας του τεράστιου όγκου του εμπορίου που διακινούταν μεταξύ των δύο χωρών.
Αλλά τώρα, όλα αυτά έχουν αλλάξει. Η ανακάλυψη μαζικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου ανοιχτά των ακτών του Ισραήλ πριν από μια δεκαετία και οι επακόλουθες προσπάθειες εξαγωγής αυτού του φυσικού αερίου στην Ευρώπη, αποκάλυψαν τις πραγματικές ρωγμές στην τουρκο-ισραηλινή συμμαχία. Τα πρόσφατα γεγονότα αποκαλύπτουν ότι μια ουσιαστική μετατόπιση της συμμαχίας είναι αναμφισβήτητα σε εξέλιξη.
Ο Ερντογάν έπεισε τους Τούρκους ότι η Τουρκία αναμένεται να “επανιδρυθεί” ως μια νέα Οθωμανική Αυτοκρατορία, με την Κωνσταντινούπολη ως πρωτεύουσα. Με το συντηρητικό του θρησκευτικό υπόβαθρο, ο Ερντογάν είδε τον εαυτό του έναν νέο σουλτάνο για αυτό το νέο-οθωμανικό κράτος, ο οποίος κατάλαβε γρήγορα πώς να συνδυάσει τη νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική με την κοινωνικά συντηρητική πολιτική. Ενώ η οικονομία ανθούσε, ο Ερντογάν είχε λίγους λόγους να δημιουργήσει εχθρούς. Στα τέλη της δεκαετίας του 2000, τα εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια άνοιξαν τις φτηνές ταμειακές ροές που χρησιμοποιήθηκαν για τη χρηματοδότηση μεγάλων έργων σε ολόκληρη τη χώρα.
Η Τουρκία υιοθέτησε επίσης στάση μιας μοναδικής μορφής “μαλακή δύναμη” που περιλάμβανε μια πολιτική «χωρίς προβλήματα με τους γείτονες». Στη συνέχεια, η Αραβική Άνοιξη σάρωσε την περιοχή και, αισθανόμενος μια μετατόπιση της δυναμικής της εξουσίας, ο Ερντογάν στοιχημάτισε στην Μουσουλμανική Αδελφότητα. Αποδείχθηκε όμως ότι ήταν μια προβληματική υπόθεση και η πολιτική του “χωρίς προβλήματα με τους γείτονες”, εγκαταλείφθηκε. Ταυτόχρονα, η περίοδος των εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων άρχισε να τελειώνει καθώς η οικονομία των ΗΠΑ άρχισε να ενισχύεται. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας άρχισε να μεγαλώνει, ενώ κάνουν την εμφάνισή τους και οι πρώτες μαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις. Με το νεο-οθωμανικό όραμα να “ξεφουσκώνει”, ο Ερντογάν έκανε αυτό που έκαναν και πολλοί άλλοι πολιτικοί ηγέτες στην ευρύτερη περιοχή: υποστήριξε την παλαιστινιακή υπόθεση.
Ο Ερντογάν έγινε ένας από τους πιο φανατικούς οπαδούς των παλαιστινιακών δικαιωμάτων στην περιοχή, επιτιθέμενος αδιάκοπα στο Ισραήλ. Επέτρεψε σε ένα πλοίο γεμάτο ακτιβιστές να αναχωρήσει από τις τουρκικές ακτές σε μια προσπάθεια να σπάσει τον ναυτικό αποκλεισμό της Λωρίδας της Γάζας. Ακόμη και αυτή την εποχή όμως, οι οικονομικές σχέσεις των δυο χωρών συνεχίζουν να γνωρίζουν άνθηση.
Αυτό μας φέρνει στο φυσικό αέριο του Ισραήλ. Η Τουρκία υπολείπεται ιδίους ενεργειακούς πόρους, αλλά βρίσκεται ιδανικά τοποθετημένη ανάμεσα στην Ευρώπη και τις περιοχές που διαθέτουν τεράστιες ποσότητες υδρογονανθράκων στην Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή. Μέρος του μεγάλου οράματος του Ερντογάν ήταν να καθιερώσει την Τουρκία ως κυρίαρχο διαμετακομιστικό ενεργειακό κόμβο.
Η ανακάλυψη από το Ισραήλ μεγάλων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στα μέσα της δεκαετίας του 2000 ήταν ένα κρίσιμο μέρος αυτής της στρατηγικής. Με την Ευρώπη να αναζητά νέους τρόπους για να προμηθευτεί φυσικό αέριο και να απεξαρτηθεί από την Ρωσία, επιδιώχθηκε η προμήθεια φυσικού αερίου από το Ισραήλ. Ακόμη και όταν ο Ερντογάν ασκούσε δριμύτατη κριτική στο Ισραήλ για τους Παλαιστινίους, η κυβέρνησή του εργάζονταν ακούραστα για να συνάψει ενεργειακή συμφωνία με τους Ισραηλινούς.
Την ίδια στιγμή, η Τουρκία φλέρταρε με την περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν (KRG) στο βόρειο Ιράκ για τη δημιουργία ενός νέου πετρελαιαγωγού που θα μεταφέρει αργό πετρέλαιο μέσω του τουρκικού εδάφους στις ακτές της Μεσογείου. Παρά την επιτάχυνση της στρατιωτικής δράσης κατά των κουρδικών ανταρτικών ομάδων, ο Ερντογάν επιτάχυνε και τις διαδικασίες για τη δημιουργία αγωγού, παρά την τεράστια δυσαρέσκεια της ιρακινής κυβέρνησης.
Το 2018 δεν ήταν καλό για τις ενεργειακές φιλοδοξίες της Τουρκίας. Το Ισραήλ συμφώνησε για τη κατασκευή ενός αγωγού φυσικού αερίου με την Ελλάδα και την Κύπρο, που υποστηρίχθηκε από τις ΗΠΑ. Η συμφωνία θα αποκόψει (ή ορθότερα θα παρακάμψει) την Τουρκία από το φυσικό αέριο του Ισραήλ μέσω του αγωγού EastMed μήκους 2.000 χιλιομέτρων, που θα διέρχεται από Κύπρο και Ελλάδα, και θα προμηθεύει την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση με αέριο. Με κόστος 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ο αγωγός θα έχει την ικανότητα να μεταφέρει 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως. Η Τουρκία απέρριψε σθεναρά το σχέδιο, απειλώντας ότι θα κινητοποιήσει τις στρατιωτικές της δυνάμεις εάν η Κύπρος επιχειρήσει να εκμεταλλευτεί το φυσικό της αέριο χωρίς την άδεια της Άγκυρας.
Ενώ το Ισραήλ κάποτε ήταν πρόθυμο να χρησιμοποιήσει την Τουρκία ως κόμβο μεταφοράς ενέργειας, βλέπει πλέον πολύ λιγότερη αξία σε μια τέτοια εταιρική σχέση. Ο Νετανιάχου καλλιέργησε νέες συμμαχίες με Ευρωπαίους δεξιούς ηγέτες όπως ο Βικτόρ Ορμπάν της Ουγγαρίας. Ο Ντόναλντ Τραμπ έδειξε διατεθειμένος να προστατεύσει τις πολιτικές του Ισραήλ στην Παλαιστίνη. Η Τουρκία, στην εξασθενημένη οικονομική και γεωπολιτική της κατάσταση, έχει πολύ λιγότερα να προσφέρει.
Ενώ η τουρκο-ισραηλινή “συμμαχία” μπορεί να συνεχιστεί υπό κάποια μορφή, μόλις η συμφωνία του αγωγού υπογραφεί επίσημα φέτος, μετά από τον ρυθμιστικό έλεγχο της ΕΕ, η σχέση των δυο χωρών θα εισέλθει σε μια νέα και εξασθενημένη φάση. Τα οικονομικά, τελικά, οδηγούσαν πάντα τις στρατηγικές και των δύο χωρών.
Διαβάστε επίσης