Θολώνει εκ νέου η υπόθεση καθορισμού της Ελληνικής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) στην Ανατολική Μεσόγειο, ένα δηλαδή κεντρικό σημείο τριβής στην περιοχή, που προκάλεσε και τις ένοπλες τουρκικές «παρελάσεις» του ερευνητικού σκάφους Oruc Reis το περασμένο καλοκαίρι. O λόγος είναι ο καθορισμός από πλευράς Αιγύπτου «οικοπέδων» για διεξαγωγή έρευνας για ορυκτό πλούτο, τα όρια των οποίων όμως δείχνουν να αναγνωρίζουν την αντίληψη της Άγκυρας για το πως διαμορφώνεται η τουρκική ΑΟΖ στην περιοχή.
Πριν εξηγήσουμε όμως τι ακριβώς συμβαίνει πρέπει να διευκρινίσουμε το εξής: Η Ελλάδα δεν έχει ανακηρύξει μονομερώς δική της ΑΟΖ στην πλήρη της έκταση. Οι χάρτες που εμφανίζονται κατά καιρούς (όπως ο παρακάτω) που δείχνουν τη δική μας αποκλειστική οικονομική ζώνη, ουσιαστικά αποτελούν δείγμα του τι θεωρούμε ότι μας ανήκει ως περιοχή εκμετάλλευσης θαλάσσιου πλούτου, εφαρμόζοντας τους εξής κανόνες:
Αρχικά το ότι ως ΑΟΖ ορίζεται η περιοχή που φθάνει έως 200 μίλια από την ακτογραμμή μιας χώρας, όπως δηλαδή προβλέπει η διεθνής σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας. Στη συνέχεια χρησιμοποιούμε τον διεθνή κανόνα της «μέσης γραμμής», δηλαδή όταν οι ΑΟΖ δύο γειτονικών χωρών εφάπτονται, τα όρια είναι στο μέσο της μεταξύ τους απόστασης (ώστε να μην αδικηθεί καμία). Επίσης η Ελλάδα θεωρεί ότι ΑΟΖ έχουν όλα τα νησιά μας, συμπεριλαμβανομένου του Καστελόριζου. Αυτή είναι η επίσημη γραμμή της χώρας όπου εμφανώς διεκδικούμε το καλύτερο για εμάς. Όμως, επειδή η ΑΟΖ μας (ακολουθώντας τους παραπάνω κανόνες) εφάπτεται με εκείνη των γειτονικών μας χωρών, η Ελλάδα έχει προχωρήσει πρόσφατα σε συμφωνίες οριοθέτησης με την Ιταλία, και εν μέρει με την Αίγυπτο ενώ παραμένει σε εκκρεμότητα η αντίστοιχη διαδικασία με Αλβανία (που έχει δρομολογηθεί), με Κύπρο, με Λιβύη (η οποία έχει μπλοκάρει εξαιτίας της γνωστής παράνομης τουρκολιβυκής συμφωνίας) και βέβαια με την Τουρκία. Η τελευταία αμφισβητεί πλήρως το ότι η Ελλάδα ορίζει δικαίωμα ΑΟΖ γύρω από κάθε νησί, οπότε διεκδικεί μια δική της ζώνη, τελείως διαφορετική.
Στους παρακάτω χάρτες φαίνεται πόσο μεγάλες είναι οι διαφορές των δύο χωρών. Στον πρώτο παρουσιάζεται η τουρκική ΑΟΖ (με μπλε χρώμα) όπως την προβάλλει η Άγκυρα, όπου διακρίνεται ότι δεν αναγνωρίζει ελληνικά δικαιώματα γύρω από το Καστελόριζο, τη Ρόδο, την Κάρπαθο, την Κάσο, την νότια και Ανατολική Κρήτη και βέβαια γύρω από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.
Στον επόμενο χάρτη αντίστοιχα, φαίνεται η ελληνική θεώρηση περί ΑΟΖ, όπου η δική μας ζώνη (με μπλε γραμμή) ορίζεται από όλα τα νησιά μας, οπότε φθάνει να εφάπτεται με αυτή της Κύπρου (πράσινη γραμμή). Στη φωτό διακρίνονται και με διακεκομμένη γραμμή οι συμφωνίες οριοθέτησης με Ιταλία και Αίγυπτο.
Για την ειρηνική επίλυση του προβλήματος, η Ελλάδα έχει δηλώσει πως καλεί την Τουρκία σε διαπραγματεύσεις, και εφόσον αυτές δεν καταλήξουν, προτείνει την από κοινού προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο. Τη στάση της Τουρκίας τη γνωρίζουμε, δεν επιθυμεί μια τέτοια διαδικασία φιλικού και τελικά νομικού διακανονισμού, αλλά προτάσσει μια μαξιμαλιστική θεωρία περί «Γαλάζιας Πατρίδας», μιας δηλαδή μεγάλης σε έκταση τουρκικής παρουσίας στην Ανατολική Μεσόγειο, την οποία δεν θέλει να διαπραγματευθεί με τους «παράλογους Έλληνες που επιχειρούν να στραγγαλίσουν τη χώρα από τα δικαιώματα της στη θάλασσα».
Η Αιγυπτιακή «σφήνα»
Ποιες είναι τώρα οι τελευταίες εξελίξεις: Χθες, σε συνάντηση που είχε ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου με τον ομόλογο του της Γεωργίας, δήλωσε πως υπάρχει πιθανότητα διαπραγματεύσεων με την Αίγυπτο για καθορισμό των ορίων ΑΟΖ, χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες. Η Αίγυπτος, με τη σειρά της, έχει ξεκινήσει από τις 18 Φεβρουαρίου (θα ολοκληρωθεί τον Αύγουστο), μια διαδικασία αδειοδότησης ερευνών για πετρέλαιο και φυσικό αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο, για συνολικά 9 θαλάσσια «οικόπεδα». Ως «οικόπεδο» ορίζεται μια σαφώς καθορισμένη περιοχή, όπου μια εταιρεία αναλαμβάνει να κάνει τις σχετικές έρευνες. Tα οικόπεδα αυτά φαίνονται στον παρακάτω χάρτη με σκούρο κόκκινο χρώμα, ως W11-W17-W18 και Ε1-Ε2-Ε3-Ε4-Ε5-Ε6.
Το πρόβλημα για την Ελλάδα εντοπίζεται στο οικόπεδο W18, όπου η οριοθέτηση του από την Αίγυπτο, συμβαδίζει με τα όρια της ΑΟΖ που διεκδικεί η Τουρκία. Στον χάρτη φαίνεται πιο καθαρά το όλο θέμα. Με κόκκινο χρώμα διαγράφεται η Τουρκική ΑΟΖ σύμφωνα με την αντίληψη της Άγκυρας, όπου στο νότιο μέρος της εφάπτεται με την Αιγυπτιακή. Εκεί λοιπόν, στο όριο ΑΟΖ Αιγύπτου-Τουρκίας (πάντα όπως το θέλει η Άγκυρα), η Αίγυπτος προκήρυξε διαγωνισμό για το W18 (μπλοκ με κίτρινο χρώμα), το οποίο όμως ως έκταση «μοιράζεται» εκατέρωθεν του 28ου μεσημβρινού, εκεί δηλαδή που έφθασε η συμφωνία με την Ελλάδα για μερική οριοθέτηση των ΑΟΖ των δύο χωρών, ενώ στο βορινό του τμήμα «ταυτίζεται» με το όριο της τουρκικής διεκδίκησης.
Τι σημαίνει αυτό; Δεν είναι δεδομένο πως η Αίγυπτος αναγνωρίζει την τουρκική ΑΟΖ όπως τη θέλει η Άγκυρα. Η πιο λογική εξήγηση είναι πως η Αίγυπτος επιθυμεί να κάνει έρευνες για πετρέλαιο και φυσικό αέριο σε εκείνο το σημείο, καθώς στηρίζει πλέον μεγάλο μέρος των εισοδημάτων της στην εξόρυξη τους, αλλά χωρίς να εμπλακεί σε διαμάχες που θα φρενάρουν ή θα ρισκάρουν τις σχετικές επενδύσεις και αποδόσεις. Έτσι «διακριτικά» ορίζει τα δικά της οικόπεδα με όρια να εφάπτονται (χωρίς να εισέρχονται όμως) σε περιοχές που γειτονικές χώρες -η Τουρκία και η Ελλάδα δηλαδή- διεκδικούν. Η κίνηση αυτή της Αιγύπτου εμφανίζεται ως διπλωματικά λογική, καθώς η οριοθέτηση οικοπέδων είναι μια κίνηση με νομικό περιεχόμενο, αλλά μπορεί οποιαδήποτε στιγμή να ανασταλεί ή να επανακαθοριστεί. Έτσι η Αίγυπτος δεν δεσμεύεται σε βάθος χρόνου ότι αυτή είναι και η τελική δική της ΑΟΖ, ούτε ότι αναγνωρίζει και την τουρκική διεκδικούμενη οριογραμμή.
Πρέπει όμως να ανησυχεί η Ελλάδα ότι μπορεί – με βάση αυτή την εξέλιξη- η Αίγυπτος να προχωρήσει και σε συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ με την Τουρκία, από τον 28ο μεσημβρινό και προς τα ανατολικά; Δηλαδή εκεί που η Ελλάδα θεωρεί πως είναι δική της ΑΟΖ; Η δήλωση Τσαβούσογλου λέει ακριβώς αυτό, αλλά είναι αρκετά αμφίβολο αν η Αίγυπτος επιθυμεί μια τέτοια διαδικασία αυτή την εποχή. Καθώς αυτό θα την έφερνε σε τριβή με την Ελλάδα αλλά και με τις ΗΠΑ, που σαφώς βλέπουν με προβληματισμό τις τουρκικές διεκδικήσεις για μια τεράστια ΑΟΖ στην περιοχή. Ταυτόχρονα η Αίγυπτος ανήκει σε εκείνη την μερίδα του αραβικού κόσμου που βλέπουν με καχυποψία την τουρκική φιλοδοξία και τον μεγαλοϊδεατισμό που τα τελευταία χρόνια έχουν φορέσει και ισλαμικό «μανδύα».
Από την άλλη, η Τουρκία έχει πολλά για να παζαρέψει με την Αίγυπτο. Για παράδειγμα, η Άγκυρα, με τον κυνισμό που τη διακρίνει, θα μπορούσε να θυσιάσει μέρος της επιρροής και της παρέμβασης της στη Λιβύη ακριβώς για να κερδίσει μια συμφωνία διμερούς αναγνώρισης ΑΟΖ με την Αίγυπτο. Η τελευταία είναι σε χρόνιο αναβρασμό εξαιτίας του λιβυκού χάους, έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι θα εισβάλει στην Λιβύη αν δει ότι απειλούνται ζωτικά συμφέροντα της, ενώ είχε παίξει σοβαρό ρόλο στην επιδρομή «αγνώστων αεροσκαφών» κατά τουρκικής βάσης στη Λιβύη που έγινε πέρυσι. Η προσέγγιση της Αιγύπτου έχει επίσης και το δέλεαρ του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, όπου ίσως η Άγκυρα υποσχεθεί συνεκμετάλλευση στην Αίγυπτο και πάλι με «αντίδωρο» τη διμερή συμφωνία ΑΟΖ, και εδώ με τουρκικές παραχωρήσεις σε περιοχές που υπάρχουν ενδείξεις για πλούσια κοιτάσματα.
Αν κάτι θυμίζει όλη αυτή η φιλολογία, είναι ότι έγινε τον Νοέμβριο του 2015 στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας. Όταν δηλαδή η Τουρκία κατέρριψε ένα ρωσικό Su-24 που είχε ελάχιστα βρεθεί εντός τουρκικού εναέριου χώρου, αλλά αυτό αντί να οδηγήσει σε διάρρηξη των διπλωματικών σχέσεων με την Μόσχα, τελικά έφερε νέες μεταξύ τους διαπραγματεύσεις και τελικά μια «αμοιβαία κατανόηση», που επισφραγίστηκε με την αγορά ρωσικών S-400.
Από τα παραπάνω είναι εμφανές πως η Τουρκία συνεχίζει το διπλωματικό της παιχνίδι σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο με τη γνωστή τακτική: δηλαδή ανάμικτα απειλές, με μεγαλοστομίες, αλλά και με διαπραγματεύσεις, υπόγειες συμφωνίες, εφήμερες συμμαχίες, υποσχέσεις προστασίας και υποστήριξης. Μια δηλαδή συνεχή διακύμανση πίεσης σε κάθε επίπεδο, με διπλωματικές, οικονομικές και στρατιωτικές κινήσεις να συντονίζονται. Φυσικά δεν είναι όλα αυτά ούτε πάντα επιτυχημένα, ούτε αποδοτικά. Για παράδειγμα η τουρκική ανάμιξη στη Συρία, όπου ήρθε σε συνεννόηση με Ρωσία, με ΗΠΑ, με Σύριους αντικαθεστωτικούς, με φανατικούς ισλαμιστές, συγκρούσθηκε με Κούρδους, με στρατεύματα του Άσαντ, και με υποστηριζόμενες από το Ιράν ομάδες, έχει αποδειχθεί μέχρι τώρα μεγάλο «βαλτοτόπι».
Σε κάθε περίπτωση όμως, είναι σημαντικό η Ελληνική διπλωματία να απαντήσει αναπτύσσοντας τη δική της στρατηγική προσέγγισης με το Κάιρο, γιατί όχι και με παρεμφερή επιχειρήματα. Συνεκμετάλλευση ορυκτού πλούτου, στρατηγική συμμαχία, επενδύσεις. Δυστυχώς για τη χώρα μας, δεν μπορούμε να προσφέρουμε τεχνογνωσία πετρελαϊκή ή αμυντική, αλλά μπορούμε να βάλουμε στο τραπέζι το θέμα αγωγών μεταφοράς (σε συνεργασία με το Ισραήλ), την αγορά φυσικού αερίου, την παραγωγή ενέργειας, την ευρωπαϊκή προοπτική για στενότερη οικονομική συνεργασία. Το μόνο σίγουρο είναι πως είμαστε σε εποχή ραγδαίων εξελίξεων.
