Λύθηκε το μυστήριο με το πλοίο του Τζέιμς Κουκ

Έγινε πασίγνωστο την εποχή των μεγάλων εξερευνήσεων και έκανε τον κυβερνήτη του, Υποπλοίαρχο Τζέιμς Κουκ, διάσημο. Μετά το ιστορικό ερευνητικό του ταξίδι (1768-1771) προς το άγνωστο και την ανακάλυψη της Αυστραλίας, το μπάρκο της Αυτού Μεγαλειότητος Endeavour πέρασε στην αφάνεια. Τώρα, Αμερικανοί ενάλιοι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι έφθασαν στην λύση ενός μυστηρίου 240 ετών σχετικά με την τύχη του θρυλικού ιστιοφόρου.

Ένα από τα ναυάγια που εντόπισαν γύρω από το λιμάνι του Newport στο Rhode Island των ΗΠΑ είναι πολύ πιθανό να ανήκει στο πλοίο του Τζέιμς Κουκ, λένε. Επί χρόνια, οι ειδικοί του Rhode Island Marine Archaeology Project (RIMAP) εξέταζαν το ενδεχόμενο το Endeavour να περιλαμβάνεται μεταξύ των 13 πλοίων που βύθισαν οι Άγγλοι έξω από το Newport τον Αύγουστο του 1778 κατά τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, ώστε να εμποδίσουν τους Γάλλους να βοηθήσουν τους Αμερικανούς επαναστάτες να καταλάβουν αυτήν την στρατηγικής σημασίας πόλη.
Έπειτα από τον γύρο του κόσμου, το ΗΜ Bark Endeavour βρέθηκε να εκτελεί ταξίδια από την Βρετανία στα Φώκλαντς και αντιστρόφως. Τον Μάρτιο του 1775 πωλήθηκε σε ιδιώτες και τον Φεβρουάριο του 1776 μετονομάσθηκε σε Lord Sandwich και μισθώθηκε από το βρετανικό Ναυαρχείο για την μεταφορά στρατιωτών κατά τον πόλεμο του Στέμματος με τις εξεγερθείσες Αποικίες. Πριν οι Άγγλοι το βυθίσουν στο Narragansett Bay στο πλαίσιο του ναυτικού αποκλεισμού του Newport, λειτουργούσε ως πλωτή φυλακή για τους επαναστάτες που συλλαμβάνονταν.
Οι διαστάσεις δειγμάτων ξυλείας ενός εκ των ναυαγίων που έχουν εντοπίσει οι δύτες του RIMAP στα σχετικά ρηχά νερά του Newport ταιριάζουν με αυτές του κύτους του Endeavour. Είναι όμως το πλοίο που έφερε τιμή και δόξα στον τολμηρό εξερευνητή; Οι ειδικοί τονίζουν πως θα είναι περισσότερο βέβαιοι μόλις ολοκληρωθούν οι επιστημονικές αναλύσεις των δειγμάτων και απόλυτα βέβαιοι όταν το ναυάγιο «βγει» από τον πυθμένα.
Ο λόγος για τον οποίο γίνονται οι αναλύσεις των δειγμάτων είναι απλός: Τα περισσότερα πλοία που μπλόκαραν τότε την είσοδο στο Newport ήταν κατασκευασμένα από αμερικανική ή ινδική ξυλεία. Αντίθετα, στην ναυπήγηση του αγγλικού μπάρκου το 1764 χρησιμοποιήθηκε κυρίως οξυά. «Με λίγη δουλειά ντετέκτιβ ίσως μπορέσουμε να έχουμε αποδείξεις ότι το πλοίο αυτό είναι βρετανικής προέλευσης» λένε χαρακτηριστικά.
Προς το παρόν, οι έρευνες έχουν περιορισθεί «σε ένα ή δύο σημεία». Οι επιστήμονες του Rhode Island Marine Archeology Project θα δημοσιοποιήσουν προσεχώς περισσότερες λεπτομέρειες, συν ένα βίντεο με τρισδιάστατο πρόπλασμα της περιοχής του ναυαγίου ανοικτά των ακτών του Goat Island, κοντά στο Gurneys Resort. Λεπτομερέστερες έρευνες αναμένεται να ξεκινήσουν στις αρχές του επόμενου έτους.
Σε ποιόν ανήκει το Endeavour;
Η ανακάλυψη του Endeavour, ενός πλοίου ιστορικής σημασίας για την Βρετανία, την Αυστραλία, την Νέα Ζηλανδία αλλά και τις ΗΠΑ, αφού βυθίστηκε σε χωρικά της ύδατα, εκτιμάται ότι θα πυροδοτήσει έναν διπλωματικό πόλεμο σχετικά με το ποια-χώρα-παίρνει-τί από το ναυάγιο. Ήδη αυστραλιανά ΜΜΕ αναφέρουν ότι η ανασκαφή του ναυαγίου το 2019 έρχεται πάνω στην ώρα για τον εορτασμό τον επόμενο χρόνο της 250^ης επετείου της άφιξης του Κουκ στο Botany Bay, του πρώτου Ευρωπαίου που έφθανε στην ανατολική ακτή της Αυστραλίας.

Οι Βρετανοί πάντως έχουν άλλα σχέδια. Η Τζέννυ Φίλιπς του Middlesbrough Museums Service όπου ανήκει το Captain Cook Birthplace Museum, υποστηρίζει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο έχει δικαιώματα στο ναυάγιο καθώς το πλοίο ήταν βρετανικής ναυπήγησης και βρετανικού νηολογίου. Ο Τσαρλς Φόργκαν του Captain Cook Memorial Museum στο Whitby όπου ναυπηγήθηκε το Endeavour, δεν είναι τόσο σίγουρος. Όπως λέει, θεωρητικώς το ναυάγιο είναι «λεία πολέμου» και ως εκ τούτου ανήκει στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Σημειωτέον ότι το 1999 η Πολιτεία του Rhode Island κίνησε τις σχετικές νομικές διαδικασίες και κατάφερε να κατοχυρώσει δικαιώματα ιδιοκτησίας σε όλα τα ναυάγια στα ύδατά της, συμπεριλαμβανομένου του Endeavour. Βεβαίως, πρώτα θα πρέπει να εξακριβωθεί 100% η ταυτότητα του ναυαγίου και να καταστεί εφικτή η ανέλκυση αντικειμένων ή τμήματός του.
Το πλοίο που άλλαξε την αντίληψή μας για τον κόσμο
Το μικρό τρικάταρτο που συνδέθηκε με το πρώτο μεγάλο ταξίδι του Τζεϊμς Κουκ δεν ήταν πολεμικό αλλά πολιτικό σκάφος, γι’ αυτό και αναφέρεται ως His Majesty’s Bark Endeavour για να ξεχωρίζει από το HMS Endeavour –μια ακταιωρό του Βασιλικού Ναυτικού με τέσσερα κανόνια που τέθηκε σε υπηρεσία το 1763 για περιπολίες ανοικτά του Beachy Head στην νότια Αγγλία. «Χτισμένο» στο ναυπηγείο Thomas Fishburn στο Whitby του βόρειου Γιόρκσιρ ως ανθρακοφόρο, καθελκύσθηκε τον Ιούνιο του 1764 με το όνομα Earl of Pembroke μεταφέροντας κάρβουνο στην ανατολική ακτή της Βρετανίας.
Έχοντας υπηρετήσει το εμπορικό Ναυτικό, ο Κουκ ήξερε καλά τα πλεονεκτήματα του στιβαρού αυτού τύπου πλοίων, γι’ αυτό και το επέλεξε για την επιστημονική αποστολή του 1768. Το μπάρκο αποκτήθηκε από το βρετανικό Ναυαρχείο στις 26 Μαΐου 1768, υπέστη τροποποιήσεις εν όψει της αποστολής που θα αναλάμβανε και μετονομασθέν σε Endeavour απέπλευσε από το Πλύμουθ τον Αύγουστο του ιδίου έτους για τις Νότιες Θάλασσας και την Terra Australis Incognita, την «άγνωστη νότια γη», με πολυμελή επιστημονική ομάδα.
Σύμφωνα με το έθιμο, μετά την ανάληψη διοίκησης σκάφους ο Υποπλοίαρχος Κουκ στην θάλασσα ήταν πλέον ο Πλοίαρχος Κουκ. Σύντομα, αυτός και το πλοίο του θα έγραφαν ιστορία. Έχοντας καταγράψει επιστημονικώς το πέρασμα της Αφροδίτης από τον Ήλιο και θέτοντας υπό την κυριαρχία του Βρετανικού Στέμματος αρκετά νησιά του Ειρηνικού, ο Πλοίαρχος Κουκ επέστρεψε στην πατρίδα σχεδόν τρία χρόνια αργότερα ως ο πρώτος Ευρωπαίος που χαρτογράφησε τις ακτές της Νέας Ζηλανδίας και πάτησε στις ακτές της Τerra Αustralis.

Ένα πλήρως λειτουργικό αντίγραφο του Endeavour, ναυπηγηθέν στο Fremantle της Δυτικής Αυστραλίας, θυμίζει σήμερα την εποχή των μεγάλων εξερευνητικών αποστολών του 18^ου αιώνα. Η ρέπλικα σάλπαρε για το παρθενικό της ταξίδι τον Οκτώβριο του 1994, καταπλέοντας πρώτα στο λιμάνι του Σύδνεϋ και κατόπιν ακολουθώντας την πορεία του Κουκ από το Botany Bay ως την Cooktown.
Από το 1996 ως το 2002 το πλοίο επισκέφθηκε διάφορα λιμάνια στα οποία είχε πιάσει το αρχικό Endeavour, φθάνοντας μέχρι το Whitby δύο φορές, τον Μάιο του 1997 και τον Ιούνιο του 2002. Μάλιστα οπτικό υλικό από κύματα που χτυπούν το σκάφος καθώς περνά το Ακρωτήριο Χορν χρησιμοποιήθηκαν το 2003 σε σκηνές της ταινίας «Master and Commander: The Far Side of the World». Πριν καταλήξει πλωτό μουσείο στο Σύδνεϋ, διένυσε 170.000 ναυτ. μίλια (310.000 χλμ) κάνοντας δύο φορές τον γύρο του κόσμου.
Το επόμενο μεγάλο ταξίδι του Βρετανού εξερευνητή και χαρτογράφου στον Ειρηνικό (1772-1775) δεν πραγματοποιήθηκε με το Endeavour αλλά με το HMS Resolution και το HMS Adventure. Όμως αυτό το κοινό καρβουνιάρικο από το Whitby ήταν το πλοίο που έμεινε στην Ιστορία, συνδεδεμένο άρρηκτα με το όνομα του Πλοιάρχου Κουκ. Ανακαλύπτοντας νέους κόσμους, το επικό τους ταξίδι άλλαξε για πάντα την εικόνα και την αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο μας. Και αυτό είναι που κάνει το Endeavour τόσο σημαντικό.
Αλέξανδρος Θεολόγου