Η Dr. Esther Lovejoy, πρόεδρος των Ένωσης Γυναικών Αμερικανικών Νοσοκομείων, κατέγραψε και ανέφερε λεπτομερώς τις χαοτικές και απελπιστικές συνθήκες στη Σμύρνη, όταν κάηκε ολοσχερώς τον Σεπτέμβριο του 1922. Αναγκασμένοι να εγκαταλείψουν την πόλη, χιλιάδες κάτοικοι συγκεντρώθηκαν στις αποβάθρες, περιμένοντας και ελπίζοντας να επιβιβαστούν σε πλοία με προορισμό την Ελλάδα. Ως αυτόπτης μάρτυρας της καταστροφής της Σμύρνης, οι περιγραφές της έκαναν γνωστό στον κόσμο τη φρίκη που βίωσαν οι Έλληνες και οι Αρμένιοι, που προσπαθούσαν να γλιτώσουν από τα στίφη των Τούρκων.
Η μαρτυρία της μεταφέρθηκε μέσω ραδιοφωνικής ομιλίας της και περιγράφει παραστατικά το χάος, τη βία και τις ασθένειες που ξέσπασαν στις αποβάθρες καθώς οι Έλληνες και οι Αρμένιοι κάτοικοι προσπαθούσαν να επιβιβαστούν σε πλοία με προορισμό την Ελλάδα. Η Lovejoy σκόπευε με τις λεπτομερείς περιγραφές της να παρακινήσει τα «χριστιανικά έθνη» – δηλαδή τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής – να βοηθήσουν τους Έλληνες και τους Αρμένιους χριστιανούς πρόσφυγες. Πίστευε ότι αυτά τα έθνη είχαν τους πόρους για να ανακουφίσουν την ασταθή πολιτική και ανθρωπιστική κατάσταση.
Η μαρτυρία της Esther Lovejoy που ακολουθεί, αντλήθηκε από το site Doctor or Doctress
«Έχω μόλις έρθει από τις ακτές και τα νησιά της Ελλάδας, όπου περισσότεροι από 1.000.000 Χριστιανοί, κυρίως γυναίκες και παιδιά, που έχουν εκδιωχθεί από τα σπίτια τους στη Μικρά Ασία, έχουν βρει καταφύγιο. Στερημένες από το πατρογονικό δικαίωμα, χωρισμένες από τους συζύγους και γιους, συγκεντρωμένες στα βρώμικα αμπάρια φορτηγών πλοίων με εξαντλημένο φαγητό και νερό, αυτά τα καημένα πλάσματα άφησαν τη γη των πατεράδων τους – μια γη που κυριολεκτικά ρέει γάλα και μέλι και λάδι. Πίσω τους ήταν ο Τουρκικός Στρατός και τα ερείπια της Σμύρνης που σιγόκαιγαν. Μπροστά τους ήταν η ανοικτή θάλασσα, και μακριά, πέρα από το πεδίο όρασής τους, πέρα από το πεδίο κατανόησής τους, πέρα από το πεδίο της ανθρώπινης κατανόησης και θεϊκής φιλανθρωπίας, ήταν οι κλειστές πόρτες των ισχυρών κρατών που αποκαλούνται Χριστιανικά. Σαν θυσίες που επιλέχτηκαν για την αθωότητά τους, αυτές οι καημένες μητέρες και μικρά παιδιά ρίχτηκαν πάνω στο νερό. Μόνο μια χώρα θα τους επέτρεπε να αποβιβαστούν και αυτή ήταν η φτωχή μικρή Ελλάδα.
Είμαι μία γιατρός επικεφαλής της Ένωσης Γυναικών Αμερικανικών Νοσοκομείων (American Women’s Hospital Service) που διευθύνεται από τον Γυναικείο Ιατρικό Εθνικό Σύλλογο (Medical Women’s National Association) σε χώρες οι οποίες πλήττονται από τον πόλεμο, και τα καθήκοντά μου με φέρνουν σε άμεση επαφή με εκείνους που πραγματικά πληρώνουν το τίμημα του πολέμου.
Ήμουν στη Σμύρνη κατά την εκκένωση αυτής της πόλης, μεταξύ 24 και 30 του περασμένου Σεπτεμβρίου. Καθώς μπήκαμε στο λιμάνι, το θέαμα ήταν σοκαριστικό. Η καρδιά της πόλης ήταν ένα ερείπιο που σιγόκαιγε.
Ο Ελληνικός Στρατός, στην υποχώρησή του, εγκατέλειψε τη Σμύρνη στις 8 Σεπτεμβρίου. Οι Τούρκοι κατέλαβαν την πόλη στις 9. Η φωτιά ξεκίνησε στις 13 Σεπτεμβρίου, και από εκείνη την ημερομηνία, οι Χριστιανοί (Έλληνες και Αρμένιοι) ήταν άστεγοι. Κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς, με τις συνακόλουθες δολοφονίες, τις ληστείες, και τις αγριότητες, που πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο, τα πολεμικά πλοία στο λιμάνι είχαν διασώσει μερικούς από αυτούς. Αλλά οι εκπρόσωποι των διαφόρων κυβερνήσεων είχαν επίσημα ειδοποιηθεί να διατηρήσουν ουδετερότητα, και αυτό σήμαινε ότι κανένας άλλος από αυτούς τους αθώους ανθρώπους δεν έπρεπε να βοηθηθεί χωρίς την επίσημη έγκριση των νικητών Τούρκων.
Τι παρωδία εθνικής και διεθνούς ευθύνης! Τα χριστιανικά κράτη, με τις πράξεις και τις αντιδράσεις τους, δημιούργησαν συνθήκες οι οποίες έκαναν αυτό το ολοκαύτωμα αναπόφευκτο. Παρέδωσαν πυρομαχικά, αεροπλάνα, όλα τα απαραίτητα στον Μουσταφά Κεμάλ, στη νικηφόρα εκστρατεία του. Μετέτρεψαν συνθήκες που ίσχυαν ακόμη, σε κομμάτια χαρτιού. Οι Έλληνες στρατιώτες εισήλθαν και οι Έλληνες στρατιώτες αποχώρησαν, και τότε τα χριστιανικά κράτη, υπεύθυνα για όλη αυτή τη απαίσια επιχείρηση, σήκωσαν τα χέρια τους και διατήρησαν την ουδετερότητα τους καθώς οι Τούρκοι έπαιρναν την εκδίκησή τους από τον άμαχο λαό της Σμύρνης, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν γυναίκες και παιδιά.
Τουλάχιστον 250.000 από αυτούς ήταν μαζεμένοι στα λιθόστρωτα της προκυμαίας και στους παρακείμενους δρόμους, σαν πρόβατα που επιλέχθηκαν ως θυσία για να κατευνάσουν την οργή του Άρη. Μέρα με τη μέρα, νύχτα με τη νύχτα, κρατούσαν αυτές τις θέσεις. Δεν τολμούσαν να φύγουν. Αυτή ήταν η ζώνη μέγιστης ασφάλειας. Ήταν εντός της εμβέλειας των προβολέων των πολεμικών πλοίων των χριστιανικών κρατών στο λιμάνι, και οι ενέργειες του σκοταδιού δεν μπορούσαν να γίνουν τη νύχτα χωρίς τον κίνδυνο να αποκαλυφτούν από μια λάμψη φωτός.
Τα ανθρώπινα όντα, στερημένα ξαφνικά από τις ανέσεις του πολιτισμού και υποβιβασμένα σε ένα ζωικό επίπεδο, είναι τελείως ανίκανα να φροντίσουν τους εαυτούς τους. Σε λιγότερο από δύο εβδομάδες, η προκυμαία και οι παρακείμενοι δρόμοι είχαν γίνει βρώμικοι υπόνομοι. Οι άνθρωποι ήταν βρώμικοι πέρα από κάθε περιγραφή. Δεν είχαν μέσα να διατηρηθούν καθαροί, η δυσοσμία ήταν αποκρουστική.
Οι Τούρκοι είχαν εκδώσει μια ανακοίνωση, που τυπώθηκε στις εφημερίδες, τοποθετήθηκε σε τοίχους και διασκορπίστηκε από ένα αεροπλάνο ανάμεσα στους καταρρακωμένους ανθρώπους που ήταν συγκεντρωμένοι στην προκυμαία. Σύμφωνα με την οποία όλοι οι άνδρες σε στρατεύσιμη ηλικία, παρόλο που ήταν πολίτες, ήταν υποχρεωμένοι να εκτοπιστούν στο «εσωτερικό», και όλες οι Ελληνίδες και Αρμένισσες, τα παιδιά, και οι ηλικιωμένοι άνδρες που παρέμεναν στη Σμύρνη μετά τις 30 Σεπτεμβρίου θα μοιράζονταν αυτή την τρομερή μοίρα.
Ο «εκτοπισμός στο εσωτερικό» θεωρείται μια σύντομη ισόβια καταδίκη σε σκλαβιά υπό βάναυσους αφέντες, που τελειώνει με μυστηριώδη θάνατο. Τα θύματα βαδίζουν μακριά πάνω στους λόφους και κανένας δεν γνωρίζει που πηγαίνουν ή τι γίνονται. Αλλά το πέταγμα των όρνεων και το ουρλιαχτό των τσακαλιών έχει μια τρομερή σημασία για τους ανθρώπους των οποίων οι σύζυγοι, πατέρες, και αδερφοί έχουν «εκτοπιστεί στο εσωτερικό».
Μέρα με τη μέρα παρακολουθούσαν και περίμεναν. Νύχτα με τη νύχτα προσεύχονται. Την Κυριακή 24 Σεπτεμβρίου, οκτώ πλοία ήρθαν. Υπήρχε ένας αγωνιώδης αγώνας να φτάσουν αυτά τα πλοία και περίπου 25.000 απόκληροι απομακρύνθηκαν. Τη Δευτέρα, μόνο ένα πλοίο έφτασε και οι άνθρωποι ήταν σε απόγνωση. Εκείνο το βράδυ το σούρουπο, βγήκα στο μπαλκόνι των γραφείων μας με μια νεαρή Χριστιανή και κοίταξα τη μάζα των τραγικών προσώπων. Υπήρχε ένα παράξενο μουρμουρητό πολλών φωνών πάνω-κάτω στην προκυμαία. Ήταν ένας πένθιμος ήχος, σαν το βογκητό της θάλασσας ή τον αναστεναγμό του ανέμου σε ένα δάσος. Δεν ήξερα τι σήμαινε και ρώτησα αυτή τη Χριστιανή κοπέλα τι έκαναν, και απάντησε, «Προσεύχονται για πλοία».
Νωρίς το πρωί της Τρίτης, 26 Σεπτεμβρίου, 19 πλοία ήρθαν στο λιμάνι και ο άρχισε ο αγώνας για να τα προσεγγίσουν. Η απεγνωσμένη κοσμοσυρροή για να τα φτάσουν δεν μπορεί να περιγραφεί. Για 6 ώρες την Τρίτη, 26 Σεπτεμβρίου, στεκόμουν χωριστά μεταξύ των δύο σιδερένιων φρακτών και παρακολουθούσα αυτόν τον απαίσιο αγώνα. Γυναίκες, παιδιά, και ηλικιωμένοι άνθρωποι συνθλίβονταν και μερικοί από αυτούς αναγκάστηκαν να πέσουν από την άκρη της προκυμαίας στο ρηχό νερό. Λίγο πιο πέρα από αυτούς, η άμπωτη και η ροή της παλίρροιας παρεμποδίστηκε από μια μεγάλη μάζα νεκρών ζώων – με εδώ και εκεί ένα ανθρώπινο σώμα, πρησμένο και σάπιο – που πηγαινοερχόταν με τα κύματα και χτυπούσε στις πέτρες της προκυμαίας.
Μέρα με τη μέρα κατά την εβδομάδα της εκκένωσης υπήρχε μια συνεχής διαδοχή τρομακτικών περιστατικών. Στην πάλη να περάσουν στις διάφορες πύλες κατά μήκος της προβλήτας, οι οικογένειες χωρίστηκαν. Παιδιά χάθηκαν, μητέρες και παιδιά έτρεχαν έξαλλα πάνω και κάτω φωνάζοντας ο ένας τον άλλο μέχρι που αναγκάστηκαν να επιβιβαστούν σε διαφορετικά πλοία και έπλευσαν μακριά σε διαφορετικά μέρη. Αρκετές από τις γυναίκες, παλεύοντας να περάσουν μέσα από τις διάφορες πύλες, έχασαν τα παπούτσια τους και τα ρούχα τους σκίστηκαν. Μπουκάλια νερού ήταν σπασμένα στην προβλήτα και αυτές χωρίς παπούτσια έφτασαν στα πλοία με αιμορραγούντα πόδια.
Πολλοί άνδρες πέρασαν τις πύλες με τις οικογένειές τους. Συχνά μετέφεραν δέματα ή νεαρά παιδιά. Κάποιες φορές αυτοί οι άνδρες μετέφεραν ανάπηρες μητέρες ή πατέρες. Σε κάθε περίπτωση, δεν είχε καμία διαφορά. Χωρίστηκαν με βία από τις συζύγους τους και τα παιδιά, που ήταν κολλημένοι σε αυτούς παρακαλώντας για έλεος. Οι άνδρες ξυλοκοπήθηκαν με τα κοντάκια όπλων για να υποταχθούν και οι γυναίκες απομακρύνονταν, πάντα με την ίδια τουρκική λέξη – «Άιντε! Άιντε!» (Δρόμο! Δρόμο!).
Υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός μελλοντικών μητέρων ανάμεσα στους απόκληρους της Σμύρνης, και αυτές οι τρομερές εμπειρίες επέσπευσαν τις ωδίνες του τοκετού τους. Παιδιά γεννήθηκαν στην προκυμαία και στην προβλήτα. Ήταν δουλειά μου να προσέχω αυτά τα περιστατικά και όποτε ήταν δυνατό ανεβάζαμε τις γυναίκες πάνω στα πλοία πριν γεννήσουν. Αυτές οι ιστορίες είναι υπερβολικά σοκαριστικές για να ειπωθούν.
Μέρα με τη μέρα αυτή η φρίκη συνεχίστηκε. Παιδιά σπρώχτηκαν από την προβλήτα και πνίγηκαν. Ηλικιωμένοι άνθρωποι πέθαναν και κυλίστηκαν στη θάλασσα, νεαροί άνδρες αυτοκτόνησαν για να γλυτώσουν τον εκτοπισμό – αλλά η ζωή είναι γλυκιά και κάθε νύκτα μετά το σκοτάδι υπήρχαν άνδρες που κολυμπούσαν στο λιμάνι ελπίζοντας να φτάσουν ένα βρετανικό πλοίο και να σωθούν.
Με φωτιά και σπαθί το χριστιανικό τμήμα της πόλης της Σμύρνης καταστράφηκε, και τα συμφέροντα και υποθέσεις των κρατών που έπαιζαν το παιχνίδι στην Εγγύς Ανατολή είναι τόσο μπερδεμένα που είναι αδύνατο ακόμα για έναν «ειδικό» ή μια «επιτροπή ειδικών» να καθορίσει τη σχετική ευθύνη των διαφορετικών κρατών. Έχω πολύ λίγη πίστη σε «ειδικούς».
Αν αυτά τα ίδια κράτη ήταν μαζί για την προστασία της ανθρωπότητας σε αυτή την έκτακτη κατάσταση, η πόλη της Σμύρνης θα είχε σωθεί και παραδόξως η αξιοπρέπεια αυτών των ιδιοτελών κρατών. Αλλά , αυτά τα χριστιανικά κράτη παρέμειναν μακριά, καθένα φρουρώντας τις δικές του κτήσεις, και όταν η φωτιά σάρωσε τους δρόμους δεν σταμάτησε για να “χαιρετήσει” τις σημαίες αυτών των μεγάλων Συμμαχικών δυνάμεων. Με γλώσσες φλόγας τις καταβρόχθισε και αφάνισε την πόλη από το πρόσωπο της γης.
Η έξοδος των Χριστιανών που ξεκίνησε τον προηγούμενο Σεπτέμβριο, πριν από έναν χρόνο από τη Σμύρνη και τα παρακείμενα εδάφη συνεχίζεται ακόμα, και ενώ είναι αδύνατο να αποδοθεί η ευθύνη στο σωστό μέτρο ακριβώς εκεί που ανήκει. Υπάρχουν όμως δύο σημαντικά γεγονότα που πρέπει να είναι προφανή σε όλους: οι Τούρκοι είναι αποφασισμένοι να απαλλαγούν από τον χριστιανικό πληθυσμό στην τουρκική επικράτεια, και η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα σε μικρή απόσταση που θα τους δεχτεί.
Υπάρχουν περισσότεροι από 1.000.000 τέτοιοι πρόσφυγες στις ακτές και τα νησιά της Ελλάδας. Ο κόσμος είναι πολύ σκληρός σε αυτούς τους δυστυχισμένους ανθρώπους. Τα κράτη που είναι υπεύθυνα για το ότι είναι πρόσφυγες έχουν κλείσει τις πόρτες τους απέναντί τους. Τους έχουν σχεδόν ξεχάσει. Κατά τους πρώτους μήνες αυτού του έτους ήμουν στην Ελλάδα, στα νησιά και στην Κωνσταντινούπολη. Πολλά τουριστικά πλοία από τις Ηνωμένες Πολιτείες έρχονταν και έφευγαν και οι τουρίστες έβλεπαν την Ακρόπολη, και το τζαμί της Αγίας Σοφίας, αλλά είδαν πολύ λίγα από τους ανθρώπους ή τις χώρες από τις οποίες περνούσαν.
Με γνώμονα τον ανθρώπινο πόνο η καταστροφή της Σμύρνης είναι η πιο κολοσσιαία θηριωδία που έχει διαπραχτεί ποτέ. Στην ιστορία του χριστιανικού μαρτυρίου δεν υπάρχει τίποτα αντίστοιχο αυτής της τραγωδίας. Αυτοί οι άνθρωποι, κυρίως γυναίκες και παιδιά, θυσιάστηκαν στην πραγματικότητα για τις αμαρτίες και τον εγωισμό του κόσμου. Ας ελπίσουμε και ας προσευχηθούμε ότι το μέγεθος αυτού του εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας, θα αφυπνίσει επιτέλους τη συνείδηση των κρατών στα χριστιανικά τους καθήκοντα και ευθύνες».
#UnitedStates Dr Esther Lovejoy was on the scene in Smyrna (today's Izmir Turkey) during the 1922 Smyrna Holocaust. She wrote the following address to be broadcast on national American radio. https://t.co/Ea6YCEwiuj pic.twitter.com/1fr98sFReT
— American Humanitarianism (@AmericanHumani2) August 24, 2021
Αριθμός εικόνων αντλήθηκαν από το neareastmuseum.com.
