Τον πικρό Δεκέμβριο του 1941 η απόγνωση κατακυριεύει την ανθρωπότητα: Ο πόλεμος τυλίγει όλη τη Γη, η Γερμανία έχει καθυποτάξει την Ευρώπη, η κτηνώδης σφαγή του Babi Yar στο Κίεβο μετρά μόλις τρεις μήνες, μια διάσκεψη στελεχών του Ράιχ προετοιμάζεται σε μια έπαυλη της Wannsee για να δώσει την «Τελική Λύση», η Βέρμαχτ βρίσκεται προ των θυρών της Μόσχας, μετά το Pearl Harbor και ο Ειρηνικός φλέγεται, η Αθήνα πεινά…
«Δεν μπορώ
η αγχόνη τα δέντρα μου εξουθένωσε
και τα μάτια μαυρίζουν.
Δεν αντέχω
και τα σταυροδρόμια που ήξερα έγιναν αδιέξοδα.
Σελδζούκοι ροπαλοφόροι καραδοκούν.
Χαγάνοι ορνεοκέφαλοι βυσσοδομούν.
Σκυλοκοίτες και νεκρόσιτοι κι ερεβομανείς
κοπροκρατούν το μέλλον.»
…θα γράψει αργότερα στο «Άξιον Εστι» ο Οδυσσέας Ελύτης, αποδίδοντας πιστά όσο λίγοι το κλίμα απελπισίας εκείνης της σκοτεινής εποχής.
Κι όμως, είναι ο μήνας της ελπίδας. Οι Γερμανοί αναχαιτίζονται έξω από τη Μόσχα, γονατίζουν από τη χιονοθύελλα και τη σθεναρή αντίσταση των αμυνομένων. Η Ιαπωνία με το τόλμημά της απελευθερώνει τιτάνιες δυνάμεις, σύρει στον πόλεμο το ισχυρότερο έθνος της Γης. Στην πραγματικότητα, εκείνο το Δεκέμβρη γυρίζει η κλεψύδρα για τον Άξονα.
Τις ημέρες εκείνες, στον John Gillespie Magee Sr., εφημέριο της Επισκοπικής Εκκλησίας του Αγίου Ιωάννου στη Lafayette Square της αμερικανικής πρωτεύουσας, απέναντι ακριβώς από το Λευκό Οίκο, της καλουμένης ως σήμερα «Εκκλησίας των Προέδρων», επιδίδεται μια επιστολή από την Αγγλία. Δεν χρειάζονται μαντικές ικανότητες για το περιεχόμενό της: «Η κηδεία του υιού σας έλαβε χώρα στο κοιμητήριο του Scopwick, πλησίον του Αεροδρομίου του Digby, στις 2.30 μ.μ. το Σάββατο, 13 Δεκεμβρίου 1941. Η εξόδιος ακολουθία τελέστηκε από τον Καναδό στρατιωτικό ιερέα του Αεροδρομίου, Υποσμηναγό (Ι) S. K. Belton. Του απεδόθησαν πλήρεις στρατιωτικές τιμές, με το φέρετρο να φέρεται από ιπταμένους αξιωματικούς της μοίρας του».
Ο τραγικός πατέρας δέχεται το χτύπημα της μοίρας με στωική υπερηφάνεια, μόλις την προηγούμενη Κυριακή είχε αναγνώσει ένα ποίημα του πεσόντος αετού στο εκκλησίασμά του. Δεν είχε αυταπάτες, περίμενε αυτήν την ώρα, το 1941 το προσδόκιμο ζωής ενός πιλότου μαχητικών των Συμμάχων απέναντι στους μυθικούς άσσους της Luftwaffe ήταν απελπιστικά μικρό. Ποια ήταν όμως αυτή η οικογένεια;
Ο πατέρας, John Gillespie Magee Sr. (1884 – 1953) ήταν γόνος εύπορης οικογενείας από το Πίτσμπουργκ της Πεννσυλβάνια, αδελφός του γνωστού αεροπόρου και μέλους του Κογκρέσσου James McDevitt Magee.
Όπως και ο αδελφός του, ήταν απόφοιτος του Πανεπιστημίου Yale και μέλος της πανάρχαιας και πανίσχυρης, ελιτίστικης και εξαιρετικά σκληρής (διαβόητη η διαδικασία μύησης…) μυστικής φοιτητικής αδελφότητος ανδρών “Skull & Bones”, γνωστής και ως «Το Τάγμα», «Τάγμα 322» ή «Η Αδελφότητα του Θανάτου». Μέλη της αδελφότητος είχαν υπάρξει ο Πρόεδρος των ΗΠΑ (και αργότερα μέλος του Ανωτάτου Δικαστηρίου) W.H. Taft, οι μεταγενέστεροι Πρόεδροι George H.W. Bush & George W. Bush, ο επιφανέστατος διπλωμάτης W. Averell Harriman, ο υπουργός Πολέμου των ΗΠΑ κατά το Β΄Παγκόσμιο Stimson, ο επί 20ετία Διευθυντής Αντικατασκοπείας της CIA James Jesus Angleton, ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Pan American Juan Trippe, ο McGeorge Bundy, πρύτανης του Harvard και σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των Προέδρων Kennedy & Johnson, ο ιδρυτής και εκδότης του περιοδικού ΤΙΜΕ Henry Luce, ο ιδρυτής της Federal Express Frederick W. Smith, ο βετεράνος αξιωματικός των ποταμοπλοίων του Μεκόνγκ στο Βιετνάμ, μετέπειτα Υπουργός Εξωτερικών και υποψήφιος Πρόεδρος των ΗΠΑ John Kerry και αναρίθμητες άλλες ηγετικές προσωπικότητες των ΗΠΑ.
Ένας άνθρωπος με τα πνευματικά εφόδια, το ηγετικό χάρισμα (αποδεδειγμένο σε περιβάλλον κυριαρχικών νέων ανδρών, στο οποίο οι αδύναμοι συνθλίβονται και αποβάλλονται, ή μάλλον δεν λαμβάνουν καν συστάσεις για να εισέλθουν) και τον κύκλο γνωριμιών του Magee θα μπορούσε ευχερώς να ακολουθήσει όποια σταδιοδρομία ήθελε. Επέλεξε να ακολουθήσει το κάλεσμα του Κυρίου.
Ήδη το 1912 εγκαταστάθηκε ως ιεραπόστολος στο Nanking της Κίνας, όπου και παρέμεινε ως το 1940. Κατά την εκεί διαμονή του, νυμφεύθηκε την Αγγλίδα ιεραπόστολο Faith Emmeline Backhouse, με την οποία απέκτησε τέσσερις υιούς, τους John, Hugh, David και Christopher.
Η μεγάλη του δοκιμασία ήλθε με τη διαβόητη Σφαγή του Nanking από τους Ιάπωνες κατακτητές το Δεκέμβριο του 1937, ένα από τα ειδεχθέστερα εγκλήματα πολέμου της ανθρώπινης ιστορίας. Με σοβαρό κίνδυνο της ζωής του, έσωσε χιλιάδες αμάχους από βέβαιο θάνατο (εμφανίζοντάς τους ως δήθεν υπηκόους ΗΠΑ ή άλλως πώς απολαύοντες αμερικανικής ασυλίας) και γύρισε 105 λεπτά φιλμ των 16 χιλιοστών, τραβώντας και αναρίθμητες φωτογραφίες, τεκμηριώνοντας τις ασύλληπτες σεξουαλικές και δολοφονικές ωμότητες των Ιαπώνων.
Στα χνάρια του Brooke: Το πρότυπο του ποιητή – πολεμιστή και η παιδεία ενός αεροπόρου
Ο πρωτότοκος υιός John Gillespie Magee Jr. γεννήθηκε το 1922 στη Σανγκάη. Κατόπιν διετούς φοίτησης στο Αμερικανικό σχολείο στο Nanking, εγκαταστάθηκε το 1931 με τη μητέρα του στη Βρετανία, και φοίτησε επί τετραετία σε ιδιωτικό σχολείο. Ακολούθως, κατά την τετραετία 1935-39 φοίτησε στο ονομαστό ιδιωτικό Γυμνάσιο του Rugby. Κατά τη φοίτησή του εκεί εξεδήλωσε την έφεσή του για την ποίηση. Καλλιέργησε προεχόντως το ιδίωμα του σονέτου και το έτος 1938 κέρδισε το βραβείο ποίησης του περίφημου σχολείου.
Ο νεαρός John Jr. αισθανόταν δέος ενώπιον του μακρού καταλόγου των πεσόντων κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αποφοίτων του Σχολείου, ο οποίος περιελάμβανε τον ονομαστό στην Εδουαρδιανή εποχή ρομαντικό ποιητή Rupert Brooke (1887 – 1915), αρχέτυπο του στρατιώτη – ποιητή (όπως παρ’ ημίν ο θρυλικός Λορέντζος Μαβίλης, πεσών στη μάχη του Δρίσκου Ιωαννίνων το 1912). Ο Brooke εξιδανίκευε στην ποίησή του τους εθνικούς αγώνες, το βίο του στρατιώτη και τον υπέρ πατρίδος θάνατο στη μάχη. Ο John Jr. συναρπάσθηκε από την προσωπικότητα αυτή, και επηρεάσθηκε στην ποιητική γραφή του, ώστε να μπορεί να πει κάποιος ότι ο Brooke απετέλεσε το πρότυπό του.
Πράγματι, δεν ήταν δύσκολο να συναρπασθεί κάποιος από το σύντομο, πολυτάραχο βίο του Rupert Brooke. Απόφοιτος αγγλικής φιλολογίας του φημισμένου King’s College του Cambridge, πρόεδρος της εκεί προοδευτικής Φαβιανής Εταιρείας (Fabian Society), με ποικίλα πνευματικά ενδιαφέροντα και εκτενέστατες συναναστροφές με ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών (που περιελάμβαναν τον Ludwig Wittgenstein και τη Virginia Woolf), το ανήσυχο αυτό πνεύμα, για τον οποίο πανθομολογείτο ότι ήταν στην εποχή του ο ωραιότερος νεαρός άνδρας στη Βρετανία, είχε κατορθώσει να αναστατώσει τους φιλολογικούς κύκλους της χώρας με αναρίθμητες θυελλώδεις ερωτικές σχέσεις και αντιζηλίες. Που τον οδήγησαν μέχρι και την Ταϊτή της Γαλλικής Πολυνησίας, όπου και παντρεύτηκε μια ιθαγενή, μητέρα του μοναδικού του τέκνου, στα βήματα του επιφανούς Γάλλου ζωγράφου Paul Gauguin. Πιστός στις φλογερές πατριωτικές του αντιλήψεις, στρατεύθηκε εθελοντικά ήδη τον Αύγουστο του 1914, με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου. Η ποίησή του προσέλκυσε την προσοχή του τότε A΄ Λόρδου του Ναυαρχείου (Υπουργού Ναυτικών), του Winston Churchill, ο οποίος τον απέσπασε στο Ναυτικό Εκστρατευτικό Σώμα με το βαθμό του Ανθυπολοχαγού.
Εκκίνησε με τη μονάδα του από την Αίγυπτο για την εκστρατεία της Καλλίπολης, αλλά δεν πρόφθασε να δει δράση ή να γνωρίσει τον τιμημένο θάνατο στο πεδίο της μάχης, που τόσο λαχταρούσε ως υπέρτατη δικαίωση της ύπαρξής του: Ήδη στην Αίγυπτο προσβλήθηκε από βαριά γαστρεντερίτιδα, και ακολούθως από στρεπτόκοκκο εν πλω, με αποτέλεσμα σηψαιμία. Έκλεισε τα μάτια του στις 23 Απριλίου 1915 επί του γαλλικού πλωτού νοσοκομείου Duguay-Trouin, που ναυλοχούσε στον όρμο “Τρεις Μπούκες” στη Σκύρο, σε ενδιάμεσο σταθμό προς την Καλλίπολη και τις μοιραίες αποβάσεις εκεί. Καθώς ο στόλος έπρεπε να αποπλεύσει με το ξημέρωμα, ο ποιητής ετάφη στις 11.00 το βράδυ σε έναν ελαιώνα της Σκύρου, σε τοποθεσία που επελέγη από τον επιστήθιο φίλο, συμμαθητή και συμπολεμιστή του, οργανίστα και συνθέτη William Denis Browne. Ο τελευταίος σημείωνε στο ημερολόγιο του: «Καθόμουν δίπλα στον Rupert. Στις 4.00 εξασθένησε, και στις 4.46 ξεψύχησε, με τον ήλιο να πλημμυρίζει την καμπίνα του και τη δροσερή θαλάσσια αύρα να ξεχύνεται από την ανοικτή θύρα και τα σκιασμένα παράθυρα. Κανείς δεν θα επιθυμούσε ένα πιο ήσυχο, γαλήνιο τέλος από αυτό, στον υπέροχο απάνεμο κόλπο, φυλαγμένο από τα βουνά και ευωδιαστό από αρώματα φασκόμηλου και θυμαριού».
Σαράντα ημέρες μετά, και ο Browne, ήδη τραυματισθείς σε επικές μάχες στην Καλλίπολη, έπεφτε νεκρός σε έφοδο κατά των τουρκικών οχυρώσεων. Προφητικά, είχε γράψει ήδη στην τελευταία επιστολή του:”Έχω φύγει κι εγώ τώρα, όχι τόσο άσχημα ελπίζω. Είμαι πιο τυχερός από τον Ρούπερτ, γιατί έχω πολεμήσει. Μα δεν υπάρχει κανένας να με θάψει όπως τον έθαψα εγώ, έτσι ίσως καλύτερα που ‘φυγε τελικά”.
Διαρκούντος του Πολέμου, και μετά θάνατον, ο Brooke, αντικειμενικά μάλλον μέτριος ποιητής με τα μέτρα της βρετανικής κουλτούρας, έφθασε σε ολύμπια φήμη, πολύ περισσότερο από τη στιγμή που, το 1917, ο Στρατάρχης Edmund Allenby, πληροφορηθείς το θάνατο του υιού του στη μάχη και απαγγέλλοντας ένα ποίημα του Brooke εις μνήμην του, δεν κατόρθωσε να συγκρατήσει τα αισθήματά του και ανελύθη σε λυγμούς δημοσίως…
Η μυθιστορηματική, αντάξια ενός ποιητή – πολεμιστή, μεσονύκτιος ταφή του Brooke στη Σκύρο από τους συμπολεμιστές του ήταν η έμπνευση του νεαρού John Jr. για το βραβευμένο στο διαγωνισμό ποίημα του, ένα πρώιμο αλλά συγκλονιστικό δείγμα του ταλέντου του, το εξαιρετικό «Σονέτο για τον Rupert Brooke»:
“We laid him in a cool and shadowed grove
One evening in the dreamy scent of thyme
Where leaves were green, and whispered high above —
A grave as humble as it was sublime;
There, dreaming in the fading deeps of light —
The hands that thrilled to touch a woman’s hair;
Brown eyes, that loved the Day, and looked on Night,
A soul that found at last its answered Prayer…
There daylight, as a dust, slips through the trees.
And drifting, gilds the fern around his grave —
Where even now, perhaps, the evening breeze
Steals shyly past the tomb of him who gave
New sight to blinded eyes; who sometimes wept —
A short time dearly loved; and after, — slept.”
Στο ποιητικό περιβάλλον του Rugby, ο έφηβος John Jr. ερωτεύθηκε παράφορα τη θυγατέρα του Γυμνασιάρχη, τη μετέπειτα καταξιωμένη συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας Elinor Lyon. Ένας έρωτας ανεκπλήρωτος, που όμως ενέπνευσε την ποιητική παραγωγή του ευγενούς εφήβου.
Ο νεαρός επισκέφθηκε τις ΗΠΑ για πρώτη φορά το 1939, για διακοπές με τη μητέρα και τα αδέλφια του στη νήσο Martha’s Vineyard του Βορείου Ατλαντικού, ως και σήμερα τόπο διακοπών του αμερικανικού τζετ σετ, πραγματική «Μύκονο των ΗΠΑ». Γνωρίσθηκε επίσης με την πατρική οικογένεια στο Pittsburgh, και σχετίσθηκε με τη συγγενική οικογένεια δισεκατομμυριούχων, των Mellon. H γνωριμία με το θείο του James McDevitt Magee, δικηγόρο και μέλος του Κογκρέσσου, βετεράνου αεροπόρου του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν και η πρώτη του έκθεση στην αεροπορική ιδέα. Ωστόσο ο νεαρός John Jr. δεν είχε μορφώσει ακόμη φρόνημα και ψυχή Ικάρου. Βασική του μέριμνα ήταν το clubbing μέχρι πρωϊας και οι γνωριμίες με κορίτσια, κατά τις παρορμήσεις της ηλικίας και το ιδίωμα των πλουσίων οικογενειών της εποχής, προς ζωηρή ενόχληση του ιεροκήρυκα πατέρα.
Η κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δεν επέτρεψε στον μαθητή να επιστρέψει στο Rugby της Αγγλίας για την τελευταία σχολική χρονιά, και εγγράφηκε σε ιδιωτικό σχολείο του Connecticut. Κατά τη χρονιά εκείνη οι ιδέες του εξελίχθηκαν δραστικά: Εκκινώντας από ειρηνιστικές αντιλήψεις, κατέληξε ότι πρέπει να στηρίξει την εκ μητρός πατρίδα του Βρετανία, κατατασσόμενος στη RAF.
Το καλοκαίρι του 1940 είχε, για τη νεολαία όλων των εθνών που δεν είχαν ακόμη εμπλακεί στη θύελλα του Πολέμου, μια γλυκόπικρη γεύση τέλους εποχής, που πανθομολογείται σε απομνημονεύματα, σε προσωπικές μαρτυρίες και στην ποίηση. Όλοι λαχταρούσαν να χορτάσουν τον ήλιο, τη θάλασσα, την αγάπη, με το πικρό και ακαθόριστο αίσθημα ότι μπορεί να είναι η τελευταία φορά. Το καθήκον, σκληρό και αδυσώπητο, σύντομα θα καλούσε επιτακτικά … Και πάλι, ελάχιστοι συλλαμβάνουν το πνεύμα της εποχής με τόσο καθηλωτικό τρόπο όσο ο Οδυσσέας Ελύτης:
Ναοί στο σχήμα τ’ ουρανού
και κορίτσια ωραία
με το σταφύλι στα δόντια που μας πρέπατε!
Πουλιά το βάρος της καρδιάς μας ψηλά μηδενίζοντας
και πολύ γαλάζιο που αγαπήσαμε!
Φύγανε φύγανε
ο Ιούλιος με το φωτεινό πουκάμισο
και ο Αύγουστος ο πέτρινος με τα μικρά του ανώμαλα σκαλιά.
Φύγανε
και στα μάτια μέσα των βυθών ανερμήνευτος έμεινε ο αστερίας
και στα βάθη μέσα των ματιών ανεπίδοτο έμεινε το ηλιοβασίλεμα!
Και των ανθρώπων η φρόνηση έκλεισε τα σύνορα.
Τείχισε τις πλευρές του κόσμου
και από το μέρος τ’ ουρανού σήκωσε τις εννέα επάλξεις
και στην πλάκα επάνω του βωμού σφαγίασε το σώμα
τους φρουρούς πολλούς έστησε στις εξόδους.
Και των ανθρώπων η φρόνηση έκλεισε τα σύνορα.
Ναοί στο σχήμα τ’ ουρανού
και κορίτσια ωραία
με το σταφύλι στα δόντια που μας πρέπατε!
Πουλιά το βάρος της καρδιάς μας ψηλά μηδενίζοντας
και πολύ γαλάζιο που αγαπήσαμε!
Φύγανε φύγανε
ο Μαΐστρος με το μυτερό του σάνταλο
και ο Γραίγος ο ασυλλόγιστος με τα λοξά του κόκκινα πανιά.
Φύγανε
και βαθιά κάτω απ’ το χώμα συννέφιασε ανεβάζοντας
χαλίκι μαύρο
και βροντές, η οργή των νεκρών
και αργά στον άνεμο τρίζοντας
εγυρίσανε πάλι με το στήθος μπροστά
φοβερά, των βράχων τ’ αγάλματα!
Ο John Jr. πέρασε και αυτό το καλοκαίρι με την οικογένεια του στον επίγειο παράδεισο του Martha’s Vineyard, με μαθήματα οδήγησης, beach parties, ποταμούς αλκοόλ και ολονυκτίες με πανέμορφα κορίτσια. Η ανεμελιά της ευδαίμονος, υπέροχης μεγαλοαστικής ζωής διεκόπτετο μόνο από συζητήσεις για την πορεία του κόσμου με τον πατέρα. Στις συνήθεις διαμαρτυρίες του πατέρα ότι «κάνει τη νύχτα μέρα», ο έφηβος απαντούσε ότι η γενιά του δεν περιμένει ότι θα μακροημερεύσει, και επιθυμεί να γνωρίσει τις χαρές της ζωής όσο ακόμη μπορεί.
Και πράγματι: Το καθήκον, βαριά πατρική κληρονομιά, κέρδισε τον John Jr.: Πληροφορούμενος ότι έχει γίνει δεκτός για σπουδές στο Yale, και μάλιστα ως υπότροφος, όνειρο ζωής για τους περισσοτέρους φιλοπρόοδους νέους ανά τον κόσμο, χωρίς δισταγμό άφησε να παρέλθει η προθεσμία εγγραφής, και προτίμησε να φύγει για τον Καναδά, κατατασσόμενος στη Βασιλική Καναδική Αεροπορία για να εκπαιδευθεί στην πτήση. Ήταν οι μέρες της επικής «Μάχης της Αγγλίας», και τα πάθη της δεύτερης πατρίδος του, που κατασπαρασσόταν από τους βομβαρδισμούς, πυρπολούσαν τη νεανική ψυχή του. Η μορφή και το πρότυπο του Rupert Brooke, του ινδάλματος της εφηβείας του, ξυπνούσε μέσα του, υποδεικνύοντας την οδό της τιμής, της θυσίας, των ενόπλων δυνάμεων!
“… and touched the face of God”: Τα φτερά, η «υψηλή πτήση» και η θυσία
Ο John Gillespie Magee Jr. εντάχθηκε στη Βασιλική Καναδική Αεροπορία τον Οκτώβριο του 1940, και άρχισε βασική πτητική εκπαίδευση στο RCAF Station St. Catherines, όχι μακριά από τους καταρράκτες του Νιαγάρα. Πέταξε σόλο μετά από μόλις 6 ώρες, αντί του μέσου όρου των 10 ή 11, και έλαβε τα «φτερά» του στην Ottawa τον Ιούνιο του 1941.
Αμέσως στη συνέχεια, μετατέθηκε στην εμπόλεμη Βρετανία, και τοποθετήθηκε, ως Ανθυποσμηναγός (Ι) στη Νο. 53 Μονάδα Επιχειρησιακής Εκπαίδευσης στο RAF Llandow της Ουαλίας, όπου και πέταξε για πρώτη φορά με Spitfire στις 7.8.1941. Μόλις έντεκα ημέρες αργότερα, έφθασε με το Spitfire στα 33.000 πόδια, την υψηλότερη ως τότε πτήση του.
Εξερχόμενος του αεροσκάφους, και ευρισκόμενος ακόμη σε έκσταση, έπιασε την πένα. Σε επιστολή του της 3ης Σεπτεμβρίου 1941 προς τους γονείς του, επισυνήπτε το ποίημα, σημειώνοντας χαρακτηριστικά «Σας στέλνω και μερικούς στίχους που άρχισα να γράφω στα 30.000 πόδια, και ολοκλήρωσα λίγο μετά». Το ποίημα έφερε, αναμενόμενα, τον τίτλο “High Flight”:
“Oh! I have slipped the surly bonds of Earth
And danced the skies on laughter-silvered wings;
Sunward I’ve climbed, and joined the tumbling mirth
of sun-split clouds, — and done a hundred things
You have not dreamed of – wheeled and soared and swung
High in the sunlit silence. Hov’ring there,
I’ve chased the shouting wind along, and flung
My eager craft through footless halls of air….
Up, up the long, delirious, burning blue
I’ve topped the wind-swept heights with easy grace.
Where never lark, or even eagle flew —
And, while with silent, lifting mind I’ve trod
The high untrespassed sanctity of space,
– Put out my hand, and touched the face of God.”
Με την ολοκλήρωση της επιχειρησιακής εκπαίδευσης, ο Magee τοποθετήθηκε στις 23.9.1941 στην Νο. 412 μοίρα (μαχητικών) της Βασιλικής Καναδικής Αεροπορίας, που είχε συγκροτηθεί μόλις τον Ιούνιο του 1941 στο αεροδρόμιο RAF Digby. Κατά το χρόνο της άφιξής του, η μοίρα πετούσε με το Spitfire Mk. II, ενώ εντός ημερών μετέπεσε στο ισχυρότερο Mk. Vb, με το οποίο ο ήρωας της ιστορίας μας πρωτοπέταξε στις 8.10.1941.
Ελάχιστες ημέρες αργότερα, ο Magee συμμετέσχε στην πρώτη του αποστολή: Μια τυπική περιπολία καλύψεως παρακτίων νηοπομπών, καθώς αυτές κινδύνευαν από τη Luftwaffe ακόμη και πλησιέστατα στις αγγλικές ακτές. Θα χρειαζόταν ακόμη καιρός για την ανάκτηση της πλήρους αεροπορικής κυριαρχίας από τους Βρετανούς πάνω από τα ίδια τα νησιά τους.
Οπωσδήποτε, η πρώτη μεγάλη μέρα του John Jr. επρόκειτο να είναι η 8η Νοεμβρίου 1941: 12 Spitfire Vb της καναδικής Νο. 412 Μοίρας ανέλαβαν να συνοδεύσουν βρετανικά βομβαρδιστικά σε πλήγματα κατά σιδηροδρομικών συνεργείων στη Lille της κατεχόμενης Γαλλίας. Η Γηραιά Αλβιώνα περνούσε βαθμηδόν στην αντεπίθεση, ο εχθρός έπρεπε να μην αισθάνεται πλέον αλώβητος στις κτήσεις του!
Τα 12 αεροσκάφη πέταξαν αρχικά από την προσωρινή βάση τους στο RAF Wellingmore, δορυφόρο αεροδρόμιο του RAF Digby, στο RAF West Malling για ανεφοδιασμό σε καύσιμα, και εν συνεχεία διέσχισαν τη Μάγχη από το ύψος του RAF Manston. Βρέθηκαν πάνω από το κατεχόμενο από τον εχθρό έδαφος της Γαλλίας στο ύψος της Δουνκέρκης, αντιπαρήλθαν τοπικά αντιαεροπορικά πυρά, αλλά σύντομα βρέθηκαν απέναντι σε Messerschmitt Bf109F της θρυλικής Jagdgeschwader 26 “Schlageter” (διοικητής ο μυθικός Adolf Galland), μιας από τις δύο γερμανικές πτέρυγες μαχητικών (η άλλη ήταν η όχι μικρότερης φήμης Jagdgeschwader 2 “Richthofen”) που ήταν επιφορτισμένες με την κάλυψη της Βόρειας Γαλλίας και την αεροπορική υπεροχή πάνω από τη Μάγχη.
Από το σμήνος τεσσάρων αεροσκαφών στο οποίο ανήκε ο Magee, δεν επέζησε παρά ο ίδιος για να αφηγηθεί την ιστορία του φρικτού ολέθρου: Μέσα σε ελάχιστο χρόνο, και οι τρεις άλλοι χειριστές (περιλαμβανομένου του ασκούντος καθήκοντα μοιράρχου) εξοντώθηκαν από το Γερμανό άσσο Joachim Müncheberg, ο οποίος κατά το χρόνο των γεγονότων, και σε ηλικία μόλις 23 ετών, ήταν διοικητής σμηναρχίας τριών μοιρών (II/JG.26), είχε ήδη 56 καταρρίψεις και είχε τιμηθεί με το Σταυρό των Ιπποτών του Σιδηρού Σταυρού με διεμβολή Φύλλων Δρυός. Κατά το χρόνο του θανάτου του στην Τυνησία το Μάρτιο του 1943 είχε αθροίσει τον ασύλληπτο αριθμό των 135 καταρρίψεων σε 500 πολεμικές αποστολές, εκ των οποίων μάλιστα 102 πάνω από το Δυτικό Μέτωπο (περιλαμβανομένων 46 Spitfire) και μόλις 33 πάνω από το (θεωρούμενο ευκολότερο, λόγω πλημμελούς αεροπορικής εκπαίδευσης στην ΕΣΣΔ) Ανατολικό Μέτωπο, και είχε προσθέσει τα Ξίφη στα Φύλλα Δρυός του Σταυρού των Ιπποτών.
Ο Magee ανέφερε επιστρέφοντας ότι έβαλε 160 βλήματα των 0,303 ιντσών, χωρίς να κατορθώσει πάντως να πλήξει κάποιο εχθρικό αεροσκάφος. Θα ήταν η πρώτη και τελευταία συνάντησή του με τον εχθρό. Ακολούθησαν τρεις ακόμη αποστολές περιπολίας καλύψεως παρακτίων νηοπομπών, κατά τη διάρκεια των οποίων ουδέν αξιοσημείωτο συνέβη.
Την 11η Δεκεμβρίου 1941, ο Magee απογειώθηκε, με το πιστό Spitfire Vb (διακριτικά ατράκτου VZ-H, serial No. AD291) που τον είχε φέρει πίσω από την τρομακτική συνάντηση με τον Müncheberg, μαζί με άλλα μέλη της μοίρας του από το RAF Wellingmore, για να εξασκηθούν σε τακτικές εναερίας μάχης. Κατά τις 11.30, εξερχόμενος κενού της νέφωσης με 3 άλλα αεροσκάφη και μόλις κάτω από τη βάση αυτής στα 1.400 πόδια, συγκρούσθηκε με ένα Airspeed Oxford που κυβερνούσε ο συνομήλικός του (19χρονος) εκπαιδευόμενος χειριστής Ernest Aubrey Griffin. Ο δεύτερος βρήκε ακαριαίο θάνατο, ο Magee εθεάθη από αγρότη να εγκαταλείπει σε ύψος απαγορευτικά χαμηλό για άνοιγμα του αλεξιπτώτου…
Ένας αγρός μεταξύ των αεροδρομίων RAF Cranwell και RAF Digby, στο αβύθιστο αεροπλανοφόρο που είναι η Κομητεία του Lincolnshire της Ανατολικής Αγγλίας, ο τόπος με τη μεγαλύτερη πυκνότητα πολεμικών αεροδρομίων στον κόσμο τόσο κατά τον Β΄ ΠΠ όσο και κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, το ορμητήριο των βομβαρδιστικών που εκθεμελίωσαν τη Γερμανία, η Γη της Ελευθερίας και της Αεροπορίας, υποδέχθηκε το τσακισμένο σώμα. Εκεί ήταν ο τελευταίος σταθμός στο σύντομο βίο του ρομαντικού εφήβου ποιητή, που ανδρώθηκε βίαια εντός μόλις 14 μηνών. Κανείς δεν πρόφθαινε να θρηνήσει μετά από τόσους μήνες θυσιών και τα δάκρυα είχαν πλέον στερέψει.
Η κληρονομιά
Αμέσως μετά την πρώτη και τελευταία εμπλοκή του με τον εχθρό, o John Jr. έγραψε το τελευταίο του ποίημα, το οποίο κατά τη συνήθεια του ταχυδρόμησε στους γονείς του. Είναι εξαιρετικά απίθανο να έφθασε σε αυτούς πριν το αγγελτήριο της κηδείας του. Ο νεαρός αεροπόρος, συγκλονισμένος από τον όλεθρο που υπέστη η πολεμική μοίρα του κατά την επαφή της με εχθρό σπανίων πτητικών δεξιοτήτων και εξόχου επιθετικού πνεύματος, αναλογίσθηκε τι στ’ αλήθεια τιτάνες θα πρέπει να ήταν οι σύντροφοί του της RAF, οι οποίοι έναν χρόνο νωρίτερα είχαν κατορθώσει να κατισχύσουν αυτού του φοβερού εχθρού στη Μάχη της Αγγλίας, και ένοιωσε την ανάγκη να τους αφιερώσει μερικούς στίχους, υπό τον τίτλο “per ardua”. Ως γνωστόν, η λατινική φράση per ardua ad astra («Δια της αντιξοότητος προς τα αστέρια!») είναι το motto τόσο της RAF όσο και των Βασιλικών Αεροποριών του Καναδά και της Αυστραλίας. Κατά περιεχόμενο η φράση αποδίδει το απαράμιλλου δωρικού κάλλους ποίημα του επιφανέστατου αρχαίου Έλληνος ποιητού και δεινού επιγραμματογράφου, Σιμωνίδου του Κείου:
ἔστι τις λόγος
τὰν Ἀρετὰν ναίειν δυσαμβάτοισ᾽ ἐπὶ πέτραις,
†νυν δέ μιν θοαν† χῶρον ἁγνὸν ἀμφέπειν·
οὐδὲ πάντων βλεφάροισι θνατῶν
ἔσοπτος, ὧι μὴ δακέθυμος ἱδρὼς
ἔνδοθεν μόληι,
ἵκηι τ᾽ ἐς ἄκρον ἀνδρείας.
(Σε μετάφραση Θρ. Σταύρου: « Ένας λόγος λέει: Σε βράχια η Αρετή δυσκολοπάτητα φωλιάζει κι έναν τόπο θείο και πάναγνο αφεντεύει· δεν μπορούν του καθενός θνητού τα μάτια να τη δουν· την αντικρίζει μόνο εκείνος που από μέσα του ο ιδρώτας, σπαραγμός της καρδιάς του, θ᾽ αναβρύσει, μόνο εκείνος που ώς τ᾽ ακρόκορφο θα φτάσει της αντρείας.»)
Ιδού λοιπόν ο στέφανος δάφνης που ο νεαρός αεροπόρος ποιητής πλέκει στους τιτάνες, οι οποίοι το πικρό θέρος του ’40 έσωσαν τη Βρετανία και τον κόσμο από τη φρικτή δουλεία υπό το ζυγό των μισανθρώπων:
They that have climbed the white mists of the morning;
They that have soared, before the world’s awake,
To herald up their foeman to them, scorning
The thin dawn’s rest their weary folk might take;
Some that have left other mouths to tell the story
Of high, blue battle, quite young limbs that bled,
How they had thundered up the clouds to glory,
Or fallen to an English field stained red.
Because my faltering feet would fail I find them
Laughing beside me, steadying the hand
That seeks their deadly courage –
Yet behind them
The cold light dies in that once brilliant Land ….
Do these, who help the quickened pulse run slowly,
Whose stern, remembered image cools the brow,
Till the far dawn of Victory, know only
Night’s darkness, and Valhalla’s silence now?
Δέος προκαλεί η τραγική ειρωνεία που λανθάνει στους υψιπετείς στίχους, με τους οποίους ο ποιητής προοικονομεί και το δικό του τέλος. Ποιος να γνώριζε άραγε ότι, όταν ο τραγικός πατέρας θα ελάμβανε αποτυπωμένη στο χαρτί την τελευταία ποιητική πνοή του χαρισματικού υιού, αυτή θα ήταν στην πραγματικότητα μια νεκρολογία για τον ίδιο τον πρωτότοκο, που πήρε του χάρου του φιλί μέσα στ’ αεροπλάνο! Ποιο σκοτεινό προαίσθημα οδηγούσε τον ποιητή να συγκαταλέγει εαυτόν στη χορεία των νεκρών, αλλά όπισθέν τους, καθώς ομολογεί ότι τα γόνατά του λυγίζουν στο συναπάντημα των ακατάβλητου θάρρους αυτών μορφών! Τι επιτάφιος για τους τρεις συντρόφους της μοίρας του, τους οποίους είδε με τα μάτια του να σχίζονται από τα πυρά του εχθρού στους ουρανούς της Lille το μαύρο εκείνο πρωινό του Νοεμβρίου, ανήμερα των Ταξιαρχών! Μα και τι επιτύμβιο, στ’ αλήθεια, για μια ευγενή ψυχή, που πυρπολείτο από την προσδοκία του μέχρι θανάτου αγώνος στους αιθέρες, αλλά γνώρισε το πικρό τέλος κατά την προετοιμασία!
Ήδη πριν τη θυσία του John Jr., ο πατέρας του είχε ανατυπώσει το ποίημα “High Flight” σε εκκλησιαστικές εκδόσεις. Πληροφορούμενος το τέλος του παιδιού του, δώρισε το χειρόγραφο στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσσου, μια πραγματική κιβωτό της ανθρώπινης πνευματικής παραγωγής, στην οποία και παραμένει. Το ποίημα συνεκίνησε ζωηρά τον βιβλιοθηκάριο του Κογκρέσσου, Archibald MacLeish, στις προσπάθειες του οποίου οφείλεται και η άνευ προηγουμένου διάδοση και δημοφιλία του. Ήδη το Φεβρουάριο του 1942, το χειρόγραφο περιελήφθη σε περιοδική έκθεση στους χώρους της Βιβλιοθήκης, με τίτλο «Πίστη και Ελευθερία».
Το σονέτο “High Flight”, ένας πραγματικός χείμαρρος συναισθημάτων, με τον πηγαίο αυθορμητισμό και την παρθενική ματιά ενός πιλότου μετεφηβικής ηλικίας στην πρώτη του πτήση μεγάλου υψομέτρου, συνδυασμένος μάλιστα με τη μεταφυσική διάσταση του μεγαλειώδους φινάλε, το οποίο εκ των υστέρων αναπόφευκτα και άρρηκτα συνδέθηκε με τη θυσία του ποιητή, καθιερώθηκε σύντομα ως μια ωδή στην αεροπορική ιδέα. Για τους αεροπόρους, οι στίχοι του Magee ήταν όλα όσα αισθάνονταν και ήθελαν να βρουν τον τρόπο να αφηγηθούν στον υπόλοιπο κόσμο. Για όλους τους υπόλοιπους, ήταν ένα κείμενο που έκανε την καρδιά τους να κτυπά ταχύτερα στο άκουσμα του ήχου ενός διερχομένου αεροπλάνου…
Σε φιλολογικούς κύκλους έχει διατυπωθεί η κρίση ότι ο Magee επηρεάσθηκε στη γραφή του στο συγκεκριμένο ποίημα από τη ρομαντική ποίηση της εποχής προ της πτήσεως του ανθρώπου, όταν μόνο η φαντασία μπορούσε να αποδόσει το αίσθημα του ίπτασθαι. Όπως και να έχει το πράγμα, ο ποιητής σκιαγραφεί την πτήση όχι με τρόπο νατουραλιστικό, αλλ’ ως εμπειρία υπερφυσική, υπερρεαλιστική, απόκοσμη, πλήρως απηλλαγμένη των ορίων που θέτουν οι νόμοι της φύσεως: Στον κόσμο της πτητικής και ποιητικής εκστάσεως του Magee, το αεροσκάφος και ο αεροπόρος δεν υπόκεινται στους νόμους αυτούς, η αρχαία πρόσδεση του ανθρώπου στη Γη έχει καταλυθεί. Υπό την έννοια αυτή, οι περίφημοι στίχοι ανακαλούν, στη σχεδόν αλαζονική τους έπαρση, τον προαιώνιο θρύλο του Ικάρου.
Εδώ και δεκαετίες, ο υπέροχος ύμνος στην πτήση είναι το επίσημο ποίημα της RAF και της RCAF, υπό το λάβαρο της οποίας ο ποιητής πολέμησε και θυσιάστηκε. Οι τεταρτοετείς Ίκαροι της Ακαδημίας της USAF στο Colorado Springs προσδοκάται να τον έχουν αποστηθίσει. Κοσμεί τις επιτύμβιες στήλες εκατοντάδων αεροπόρων ανά τη Γη. Τον έφερε τυπωμένο σε κάρτα ο αστροναύτης Michael Collins στη αποστολή του με το Gemini 10, και αποτυπούται στον Τύμβο του Challenger στο Εθνικό Κοιμητήριο του Arlington στη Virginia. Έχει ακουσθεί σε επικηδείους μεγάλων αεροπορικών προσωπικοτήτων, όπως πρόσφατα του Γερουσιαστού John MacCain III, ενώ συνεκίνησε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων ανά τη Γη όταν ο πρώτος και ο τελευταίος στίχος του έκλεισαν το μήνυμα του Προέδρου των ΗΠΑ Ronald Reagan προς τον Αμερικανικό Λαό μετά τη συντριβή του Space Shuttle Challenger, ένα εξαίσιο μνημείο ρητορικής τέχνης του όψιμου 20ου αιώνος.
Ο John Gillespie Magee Sr. συνέχισε να λειτουργεί στον Άγιο Ιωάννη της Lafayette Square, όπου και ετέλεσε την εξόδιο ακολουθία του Προέδρου Franklin Delano Roosevelt το 1945. Ο δεσμός του με την Προεδρία συνεχίσθηκε και εντάθηκε επί Harry Truman. Ο τελευταίος, άνθρωπος που παρέμεινε για πάντα outsider για τους κύκλους της υψηλής κοινωνίας, κέρδισε προφανώς τον ειλικρινή σεβασμό του ιεραποστόλου με τον αυθορμητισμό και την παροιμιώδη εντιμότητά του.
Μετά το τέλος της θητείας του Truman, επέστρεψε στη λατρεμένη του alma mater, στο Πανεπιστήμιο Yale στο New Haven του Connecticut, όπου και έγινε εφημέριος του πανεπιστημιακού παρεκκλησίου. Εκεί πέρασε τον τελευταίο χρόνο της ζωής του. Δίδαξε στα παιδιά του με το παράδειγμα του βίου του, και προεχόντως με τα έργα του στην επίγεια κόλαση του Nanking, την αφοσίωση στα πανανθρώπινα ιδεώδη, στα μεγάλα και σημαντικά που ξεπερνούν τα εφήμερα του κόσμου. Προσέφερε τον πρωτότοκό του – τον φωτεινό, εύχαρι John Jr. που λάτρευε την ποίηση, τα ξέγνοιαστα αρχοντοκόριτσα και τα μεταμεσονύκτια beach parties – ολοκαύτωμα στο βωμό της ελευθερίας, και βρήκε παραμυθία στο βαρύ πένθος του με τον πιο υπέροχο, απροσδόκητο τρόπο: Όλοι οι αεροπόροι της Γης έγιναν παιδιά του…
