Ο υβριδικός πόλεμος είναι μια στρατηγική, κατά την οποία εκτός από στρατιωτικά, χρησιμοποιούνται μέσα όπως πολιτικά, οικονομικά, πληροφοριακά κτλ. Στόχος, η διασπορά αμφιβολιών, η προπαγάνδα, η αποδιοργάνωση, ο πανικός, η αποσταθεροποίηση, ακόμη και ο εκφοβισμός ή εκβιασμός.
Τα μη συμβατικά μέσα, όπως η (παρα)πληροφόρηση και ο κυβερνοπόλεμος, χρησιμοποιούνται κατά κόρον στις μέρες μας, καθότι έχουν μεγάλη αποτελεσματικότητα και ελάχιστες ως μηδαμινές κυρώσεις και κόστος για τον επιτιθέμενο.
Ο υβριδικός πόλεμος βεβαίως δεν είναι καινούργιο φαινόμενο και μπορούμε να τον βρούμε να εφαρμόζεται ιστορικά σε επιχειρήσεις από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ως το Βιετνάμ και το Ιράκ, ακόμη και στις πρόσφατες συγκρούσεις στη Γάζα. Ωστόσο, οι νέες τεχνολογίες, με τη δυνατότητα της μετάδοσης της πληροφορίας (ή της παραπληροφόρησης) στιγμιαία και σε ευρύ κοινό, έδωσε την ευκαιρία ακόμη και σε κράτη, να τις χρησιμοποιήσουν για τη διαμόρφωση απόψεων σε πολίτες άλλων χωρών. Η Ελλάδα είναι αποδέκτης συστηματικών υβριδικών επιθέσεων εδώ και δεκαετίες.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να κάνουμε ένα διαχωρισμό. Υπάρχουν οι απροκάλυπτα επιθετικές υβριδικές επιχειρήσεις και οι κεκαλυμμένες που πολλές φορές περνούν απαρατήρητες, ή τους δίνεται ελάχιστη σημασία.
Στην περίπτωση των υβριδικών επιχειρήσεων της Τουρκίας εις βάρος της Ελλάδας, μια περίπτωση επιθετικής υβριδικής επιχείρησης, ήταν η μαζική προώθηση χιλιάδων μεταναστών στον Έβρο τον Μάρτιο του 2020 και ο εξαναγκασμός τους (ακόμη και με την απειλή χρήσης βίας) να διασχίσουν τα ελληνοτουρκικά σύνορα. Η χώρας ανταποκρίθηκε με επιτυχία σε αυτή την επιχείρηση.
Ως κεκαλυμμένη επιχείρηση, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την παρουσία ορισμένων ελληνόφωνων ηλεκτρονικών ΜΜΕ στη χώρα μας, τα οποία ελέγχονται από το καθεστώς Ερντογάν και προωθούν τα τουρκικά συμφέροντα. Αν και η ποιότητα του περιεχομένου τους είναι χαμηλή, ωστόσο, γράφοντας στα ελληνικά, παρουσιάζουν την εικόνα που θέλει να προβάλλει ο Ερντογάν στη χώρα μας.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να βάλουμε μια άνω τελεία για να δούμε συνοπτικά τα επιτεύγματα των τουρκικών υβριδικών επιχειρήσεων σε μεγαλύτερη κλίμακα, παραθέτοντας ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η νεοθωμανικές φιλοδοξίες του Ερντογάν, ξεκινούν από τα Βαλκάνια, προχωρούν στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο και καταλήγουν στην κεντρική Ασία. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα στο οποίο αναφερθήκαμε πρόσφατα, είναι η δράση του κρατικού οργανισμού βοήθειας της Τουρκίας TIKA, που διεισδύει σε διάφορες χώρες, όπως για παράδειγμα στη Βόρεια Μακεδονία, όπου έχει ολοκληρώσει σχεδόν 500 έργα σε τομείς όπως η υγεία, η εκπαίδευση και η γεωργία τα τελευταία χρόνια. Αξίζει να αναφερθεί πως ο TIKA, ελέγχεται απευθείας από το καθεστώς Ερντογάν και δραστηριοποιείται σε πάνω από 170 χώρες. Πρόκειται για μια χαρακτηριστική περίπτωση άσκησης “μαλακής ισχύος” της Τουρκίας σε άλλες χώρες.
Επιστρέφοντας στα του οίκου μας, η Ελλάδα φαίνεται να υπολείπεται των αντίστοιχων ικανοτήτων της Τουρκίας στις υβριδικές επιχειρήσεις. Η Ελλάδα βέβαια δεν διαθέτει ανάλογες οικονομικές δυνατότητες να επενδύσει απευθείας σε τρίτες χώρες (βλέπε Βαλκάνια), ωστόσο ο ιδιωτικός τομέας έχει σημαντικές επενδύσεις σε αυτές τις χώρες.
Στον τομέα του ελέγχου και της διαχείρισης της πληροφορίας, θα μπορούσε η χώρα μας να επενδύσει με πολύ μικρό κόστος. Η δημιουργία μιας επίσημης ελληνικής ιστοσελίδας στα τουρκικά (και γιατί όχι και σε άλλες γλώσσες), που να παρουσιάζει τις ελληνικές θέσεις, τις αξίες και τη νομιμότητα, σε συνδυασμό με επιθετικό μάρκετινγκ στα social media, θα μπορούσε τις προβάλλει σε τουρκόφωνους πληθυσμούς.
Ένας άλλος τομέας που η Ελλάδα πρέπει να επενδύσει, είναι η κυβερνοάμυνα, η κυβερνοασφάλεια και ο κυβερνοπόλεμος. Η χώρα μας θα πρέπει να επιστρατεύσει το κατάλληλο προσωπικό, όχι μόνο για να θωρακίσει τις ψηφιακές υποδομές της, αλλά αν χρειαστεί, να προσβάλει αυτές του αντιπάλου. Ο έγκαιρος εντοπισμός και αντιμετώπιση, είναι υψίστης σημασίας. Επίγνωση της κατάστασης του εχθρού σε τομείς όπως η οικονομία, η άμυνα, η υγεία, τα ανθρώπινα δικαιώματα κτλ, τα ελαττώματα και οι εγγενείς αδυναμίες, μπορούν να χρησιμοποιηθούν εις βάρος του αντιπάλου. Αυτές τις δυνατότητες, μπορούν να ενισχύσουν ακαδημαϊκοί που διαθέτουν γνώση εις βάθος της κατάστασης στην Τουρκία και των αδυναμιών του κρατικού μηχανισμού. Η μελέτη των αδυναμιών του αντιπάλου και χρήσης αυτών εναντίον του, είναι υψίστης σημασίας. Σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται μια “δικτυοκεντρική” προσέγγιση που θα διευκολύνει τη συνεργασία στρατιωτικών και πολιτικών μηχανισμών, στα πλαίσια μιας συλλογικής προσπάθειας.
Βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση φαίνεται να έχουν ξεκινήσει. Όπως είπε σε ομιλία του τον περασμένο Απρίλιο ο υπουργός Άμυνας Νίκος Παναγιωτόπουλος: “Η έννοια του υβριδικού πολέμου έρχεται να ανατρέψει αυτό που μέχρι πρότινος πιστεύαμε, ότι η φύση της απειλής και συνεπώς τα μέσα εκδήλωσής της ήταν µε ακρίβεια προσδιορισμένα και οριοθετηµένα. Εδώ καταλαβαίνουμε ότι η απειλή προσδίδει κάποια έμφαση στα τρωτά σημεία του αντιπάλου, για παράδειγμα τις υποδομές του ή τα αφύλακτα σύνορά του και στην ουσία είναι η προσπάθεια κατά την οποία χρησιμοποιείται μια άμορφη στρατηγική ώστε να επιτύχει στρατηγικούς Αντικειμενικούς Σκοπούς, μια ενέργεια χαμηλού ρίσκου – χαμηλού κόστους, παρέχοντας ταυτόχρονα στον αντίπαλο δυνατότητες συγκάλυψης των ενεργειών του στη λεγόμενη «γκρίζα ζώνη». Είναι δύσκολη η απόδοση των ευθυνών σε μια εκδήλωση υβριδικής απειλής.”
Σε άλλο σημείο αναφέρει: “Στο πλαίσιο αυτό το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας ήδη υλοποιεί και εφαρμόζει λειτουργίες του λεγόμενου “whole οf Government approach”, την ολιστική διακυβερνητική προσέγγιση που είναι η βέλτιστη δυνατή συνεργασία του συνόλου σχεδόν των θεσμικών λειτουργιών ενός Κράτους, έχοντας συμπαγείς δομές, ενεργώντας με παράλληλη δράση, ώστε να επιδιώκονται κοινοί στόχοι. Η λειτουργία αυτή βασίζεται σε τρεις θεμελιώδεις πυλώνες στρατηγικής και επιχειρησιακής αντιμετώπισης υβριδικών απειλών:
1. Κοινή επίγνωση της κατάστασης από τους εμπλεκόμενους φορείς.
2. Έγκαιρος εντοπισμός των απειλών.
3. Κοινή αντιμετώπισή τους.
Η εγγύηση της Ασφάλειας και Άμυνας της χώρας καθώς και η ενίσχυση της φύλαξης των συνόρων με νέα τεχνολογικά και αποτελεσματικά μέσα αποτελούν του δύο κύριους Άξονες της πολιτικής του Υπουργείου και προτεραιότητα της Κυβερνητικής Πολιτικής, όπως αυτή αποτυπώνεται και στο «Ετήσιο Σχέδιο Δράσης για το 2021».”
Ίσως η Ελλάδα να διαθέτει ήδη κάποιες τέτοιες δυνατότητες και να μην το γνωρίζουμε, δεν χωράει αμφιβολία ωστόσο, πως πολλές χώρες, ακόμη και παρίες όπως η Βόρεια Κορέα, επενδύουν σε τέτοιες επιχειρήσεις και σημειώνουν επιτυχίες. Η Ρωσία έχει αποδεδειγμένα πετύχει μεγάλες προόδους και αποτελέσματα στον τομέα των υβριδικών επιχειρήσεων. Το ίδιο και η Κίνα. Το φαινόμενο έχει αναλυθεί εκτενώς από ερευνητές και τα συμπεράσματά τους είναι διαθέσιμα σε όλους. Δεν νοείται λοιπόν μια χώρα σαν την Ελλάδα να μην διαθέτει τέτοιες ικανότητες.
