Τα τελευταία έργα και ημέρες του απελθόντος ενοίκου του Λευκού Οίκου στοιχειοθετούν το πως δημιουργείται ένα ναρκοπέδιο στις σινο-αμερικανικές σχέσεις, το οποίο αναμένεται να προκαλέσει οδυνηρές δυσχέρειες στον διάδοχό του.
Του Γιώργου Z. Ηλιόπουλου
Κατάλογοι και …Διαγραφές το καλοκαίρι του 2020
Ο εμπορικός πόλεμος του Ντόναλτ Τραμπ με την Κίνα εμφανίζει σημεία κλιμάκωσης, χωρίς κάποια πιθανά στοιχεία για απόπειρες διαλόγου, πόσο μάλλον για ενδεχόμενους συμβιβασμούς. Ο Αμερικανός πρόεδρος δηλώνει πως πρόκειται να διευρύνει τον μαύρο κατάλογο των κινεζικών εταιρειών που υποτίθεται πως ελέγχονται από το κινεζικό στρατιωτικό κατεστημένο. Ο κατάλογος εμπλουτίζεται στις 20 Ιουλίου 2020 με 11 μεγάλες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας με αίτιο την υποτιθέμενη εμπλοκή τους στην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην κινεζική επαρχία του Xinjiang, όπου κυριαρχεί το μουσουλμανικό στοιχείο. Ακολουθεί στις 20 Αυγούστου η προσθήκη ακόμα 24 ομίλων που εμπλέκονται στην κατασκευή τεχνητών νησίδων στην Νότια Θάλασσα της Κίνας και υποτίθεται πως ελέγχονται από το κινεζικό στρατιωτικό κατεστημένο.
Το Γραφείο Βιομηχανίας και Ασφαλείας-BIS (Bureau of Industry and Security-) του αμερικανικού υπουργείου Εμπορίου, που συντάσσει καταλόγους αυτού του τύπου, ανακοινώνει στις 15 Οκτωβρίου 2021 νέα διεύρυνση του καταλόγου για να συμπεριλάβει την -γνωστή και μη εξαιρετέα- HUAWEI TECHNOLOGIES, την μεγαλύτερη σε όγκο πωλήσεων εταιρεία συσκευών ψηφιακής και οπτικής παρακολούθησης HIKVISION, την ταχύτερα αναπτυσσόμενη νεοφυή επιχείρηση εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης SENSETIME και τον όμιλο CHINA COMMUNICATIONS CONSTRUCTION COMPANY που ασχολείται με εξειδικευμένα τηλεπικοινωνιακά έργα.
Οι πιο πρόσφατες προσθήκες περιλαμβάνουν επίσης τον μεγαλύτερο κατασκευαστή ημιαγωγών και συναφών διατάξεων SEMICONDUCTOR MANUFACTURING INTERNATIONAL CORPORATION-SMIC που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις αμερικανικές εισαγωγές του και τον γιγαντιαίο ενεργειακό όμιλο China National Offshore Oil Corporation- CNOOC, που ασχολείται με τις αγορές του εξωτερικού, επενδύοντας σε διάφορες χώρες.
Οι κινήσεις εκδηλώνονται πριν ο εκλεγμένος πρόεδρος Τζο Μπάιντεν αναλάβει τα καθήκοντά του και αναμφίβολα πρόκειται να κλιμακώσουν τις ήδη τεταμένες σχέσεις με το Πεκίνο. Η χρονική στιγμή της κλιμάκωσης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από την στιγμή που δεν αποτελεί ένα απλό μεμονωμένο γεγονός, αλλά ίσως υπερτονίζει μία αντιπαράθεση ισχύος των ΗΠΑ με την Κίνα που σοβεί για αρκετά χρόνια.
Η προσθήκη ενός γιγαντιαίου ομίλου στον μαύρο κατάλογο φυσικά δεν αιφνιδιάζει από την στιγμή που το αργό πετρέλαιο και η ενέργεια αποτελούν κλάδους στενά συνυφασμένους στο γεωπολιτικό συγκρουσιακό περιβάλλον που εξακολουθεί να επικρατεί μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης σε μέγεθος οικονομίας του πλανήτη.
Η Ενεργειακή Ασφάλεια
Στις φιλοδοξίες της Κίνας να εξελιχθεί σε υπερδύναμη η ενέργεια αποτελεί την μοναδική ισχυρότερη μεταβλητή που πρόκειται να την οδηγήσει στην υλοποίησή τους. Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα του Πεκίνου πηγάζει από την ασφάλειά του στον ενεργειακό τομέα, δεδομένο που επηρεάζει έναν τεράστιο αριθμό πολιτικών κινήσεων στη πρόσφατη σχετικά περίοδο, που κυμαίνεται από τον δισταγμό του να επιβάλλει σκληρούς δασμούς στις αμερικανικές εισαγωγές του, ακόμα και στο αποκορύφωμα του εμπορικού πολέμου, έως τις τεράστιες επενδύσεις του σε υποδομές καθαρής ενέργειας χωρίς ρύπους, αναβαθμίζοντας παράλληλα αθόρυβα την παραγωγή άνθρακα.
Επιπλέον εκτός από την αναβαθμισμένη προστασία της ενεργειακής της ασφάλειας, η Κίνα επεκτείνει την ενεργειακή της κυριαρχία και την σφαίρα της γεωπολιτικής επιρροής της στην υδρόγειο, με μοχλό τις ταχύτατες κινήσεις της σε νέες αγορές με κύριους στόχους τον άνθρακα και τα πυρηνικά καύσιμα. Οι επιθετικές της κινήσεις με σκοπό την αδιαφιλονίκητη κυριαρχία της στους παγκόσμιους ενεργειακούς τομείς αποτελούν επίσης και τον βασικό παράγοντα κλιμάκωσης των εντάσεων και των εμπορικών συγκρούσεων με τις ΗΠΑ.
Οι τελευταίες εισαγωγές στον μαύρο κατάλογο τείνουν προς την κατεύθυνση μίας νέας εποχής χειρότερων εντάσεων μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, με συνέπεια πολλοί αναλυτές στον τομέα της ενέργειας να εκτιμούν πως πρόκειται για είσοδο σε φάση κατάρρευσης των σχέσεών τους, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για τους δύο μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους του πλανήτη σε πείσμα των γεωπολιτικών τους προστριβών.
Χωρίς αμφιβολία διαμορφώνεται μία εκρηκτικά επικίνδυνη κατάσταση που οδηγεί σε φάση περιδίνησης, αντί να διαφαίνονται βήματα προς τον διάλογο, την συνεργασία και τις εποικοδομητικές σχέσεις. Προς το παρόν τα μοναδικά ορατά στοιχεία εστιάζονται στον σκληρό ανταγωνισμό δύο μεγάλων και πανίσχυρων δυνάμεων, στην γεωστρατηγική αντιπαράθεσή τους και στην αντίθεσή τους στις ζώνες επιρροής τους. Οι σχέσεις των δύο χωρών αναμένεται να αποτελέσουν το μεγαλύτερο γεωπολιτικό ζήτημα της νέας κυβέρνησης του Joe Biden, αποτελώντας μία νάρκη που θα απαιτήσει μεγάλες προσπάθειες για τον αφοπλισμό της.
Σύγκρουση με Τεράστιες Παρενέργειες
Η πάλη μεταξύ του μεγαλύτερου παραγωγού αργού πετρελαίου του κόσμου (ΗΠΑ) και του μεγαλύτερου εισαγωγέα και καταναλωτή (Κίνα) αναπόφευκτα θα πλήξει με σοβαρότατες επιπτώσεις τις διεθνείς αγορές ενέργειας, αλλά και ευρύτερα την παγκόσμια οικονομία. Αυτές οι εξελίξεις επέρχονται σε μία περίοδο που οι αγορές του αργού πετρελαίου εμφανίζονται ευάλωτες σε ιστορικά πρωτοφανή βαθμό και φοβερά ευμετάβλητες. Με τις αγορές να εμφανίζουν επικίνδυνες διακυμάνσεις λόγω της πανδημίας και της εμφάνισης των εμβολίων από την άλλη, που αντικατοπτρίζονται στις μεταβολές των τιμών, ο OPEC+ υπολογίζει και εκτιμά τις πιθανότητες παράτασης της σοβαρής μείωσης της παραγωγής, η οποία αποτελεί ουσιαστικά το μοναδικό αντίμετρο για να υποστηριχθούν οι τιμές σε επίπεδα που διασώζουν το κόστος σε μία περίοδο καταστροφικής συρρίκνωσης της ζήτησης.
Με δεδομένο ότι ο πλανήτης βαδίζει σε μία εποχή χωρίς προηγούμενο στο θέμα της αβεβαιότητας στον τομέα της ενέργειας, η κλιμάκωση του εμπορικού πολέμου μεταξύ των δύο οικονομικών υπερδυνάμεων αναβαθμίζεται σε παράγοντα αποσταθεροποίησης της οικονομίας ολόκληρου του πλανήτη. Η κατάσταση εξελίσσεται εξαιρετικά επικίνδυνα, με την πρόκληση της προσέγγισης και εξομάλυνσης του στρυφνού ζητήματος να απομακρύνεται, με συνέπεια να ελλοχεύουν κίνδυνοι περαιτέρω επιδείνωσης της ήδη τρομακτικής ύφεσης, της χειρότερης από το 1929. Ο κόσμος γενικά έχει παρασυρθεί από την λαίλαπα της πανδημίας και η επαπειλούμενη κλιμάκωση της σύγκρουσης των δύο οικονομικών υπερδυνάμεων της υδρογείου περιθωριοποιείται και υποεκτιμάται.
Κινεζικά Αντίμετρα και Στρατηγικές Κινήσεις
Από την πλευρά τους οι Κινέζοι εμφανίζονται μάλλον απρόθυμοι να συνεχίσουν να ανταποδίδουν με δασμολογικά αντίποινα τα πλήγματα των Αμερικανών, στρέφοντας το βάρος τους στον τομέα των στρατηγικών ορυκτών με στόχο να κυριαρχήσουν στην συγκεκριμένη αγορά. Το Πεκίνο αντιλαμβάνεται πως τα ζωτικά για την εποχή της νέας ενέργειας ορυκτά, εξελίσσονται σε απολύτως αναγκαίες πρώτες ύλες για την μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα σε καινοτόμες εφαρμογές βιώσιμης παραγωγής «πράσινης» ενέργειας με παράλληλο μηδενισμό της εκπομπής ρύπων.
Τον Νοέμβριο του 2020, εντελώς αιφνιδιαστικά οι τιμές των κινεζικών σπανίων γαιών εκτινάσσονται, ανακλώντας σε μεγάλο βαθμό τις γεωπολιτικές εντάσεις του Πεκίνου με τις ΗΠΑ και τους δυτικούς τους συμμάχους. Η Κίνα ήδη έχει αποκτήσει ηγετική θέση στις εφοδιαστικές αλυσίδες των στρατηγικών ορυκτών, ελέγχοντας περισσότερο από το 90% της παγκόσμιας παραγωγής σπανίων γαιών. Η εξέλιξη αυτή συνεπάγεται ότι οι χώρες που ενδιαφέρονται για την ενεργειακή τους μετάβαση θα εγκαινιάσουν σειρά περιοριστικών μέτρων και οικονομικό προστατευτισμό, ώστε να διασφαλίσουν την αυτάρκειά τους σε σπάνιες γαίες και άλλα στρατηγικά ορυκτά. Κατά συνέπεια η συγκεκριμένη αγορά βαδίζει προς την κατεύθυνση μίας μακροχρόνιας μεταμόρφωσης στην επερχόμενη περίοδο, που ίσως οδηγήσει σε σταδιακή συρρίκνωση της κινεζικής κυριαρχίας στον τομέα της επεξεργασίας, εξέλιξη την οποία το Πεκίνο επιχειρεί να αποτρέψει με κάθε μέσον.
Η αιφνιδιαστική άνοδος των τιμών των κινεζικών σπανίων γαιών τον Νοέμβριο του 2020 εμφανίζεται ιδιαίτερα επιθετική σε όσες αξιοποιούνται στην κατασκευή εξελιγμένων μαγνητών, που κατά μέσο όρο αυξάνονται κατά 27% και σε ετησιοποιημένη βάση κατά 50%. Άλλες ζωτικής σημασίας όπως το δυσπρόσιον (+17%), το γαδολίνιον (+9%) και το τέρβιον (+27%) επίσης έχουν να επιδείξουν μεγάλη άνοδο τιμών.
Μία άλλη παράμετρος που επηρεάζει δραστικά την άνοδο των τιμών εστιάζεται σε έναν νέο κινεζικό νόμο που τίθεται σε ισχύ την 1η Δεκεμβρίου 2020 και γίνεται γνωστός με τον χαρακτηρισμό Νόμος Ελέγχου Εξαγωγών. Ο νόμος δημιουργεί νέους ρυθμιστικούς μηχανισμούς που επιτρέπουν στην κυβέρνηση να διευρύνει τους ελέγχους στις εξαγωγές ευαίσθητων αγαθών, όπως τεχνολογικών καινοτομιών και σπανίων γαιών. Παράγοντες της αγοράς υποστηρίζουν πως η εφαρμογή του νέου νόμου θα περιορίσει τις εξαγωγές σπανίων γαιών από την Κίνα προς τους μεγάλους πελάτες της, όπως οι ΗΠΑ (το Πεκίνο αποτελεί τον τρίτο σε όγκο πωλήσεων προμηθευτή των Αμερικανών), με πρόφαση την προστασία της εθνικής ασφάλειας.
Αν και μετά το 2015 οι εξαγωγές της Κίνας στα μέταλλα των σπανίων γαιών περιορίζονται σταδιακά, ο κύριος λόγος για την μεγάλη άνοδο των τιμών ειδικά στα μέταλλα που παραμένουν απαραίτητα στην κατασκευή μαγνητικών διατάξεων απορρέει από την απότομη άνοδο της παγκόσμιας ζήτησης (συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ). Πάντως οι παράγοντες της ζήτησης δεν απομακρύνουν τις ανησυχίες της αγοράς ως προς το ότι η κινεζική κυβέρνηση διαθέτει την πολυτέλεια να αξιοποιήσει τον νέο νόμο με στόχο τον περιορισμό των εξαγωγών. Μεγάλοι πελάτες, όπως οι ΗΠΑ, εμφανίζονται να αγοράζουν μεγάλους όγκους μετάλλων σπανίων γαιών για μαγνητικές διατάξεις και μάλιστα οι εισαγωγές του Σεπτεμβρίου του 2020 φθάνουν του 480 τόνους, το υψηλότερο μηνιαίο μέγεθος από το 2016.
Ήδη διάφορες χώρες λαμβάνουν μέτρα για να αντιμετωπίσουν την κινεζική κυριαρχία σε στρατηγικά ορυκτά, με παράλληλη ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής τους. Στην Αυστραλία, στην Αφρική, στην Ε.Ε., αλλά και στην αμερικανική ήπειρο, οι ανησυχίες για τον κινεζικό έλεγχο της αγοράς ωθούν στην ανάπτυξη και επέκταση των προγραμμάτων έρευνας και αξιοποίησης, προκαλώντας παράλληλα και το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των πολιτικών ηγεσιών. Μάλιστα τον Μάϊο του 2019 Αμερικανοί γερουσιαστές προτείνουν νομοσχέδιο που στοχεύει στην ενθάρρυνση της ανάπτυξης και αξιοποίησης των εγχώριων αποθεμάτων σπανίων γαιών, ενώ παράλληλα και το αμερικανικό Υπουργείο Άμυνας απαιτεί πρόσθετες χρηματοδοτήσεις για να υποστηρίξει την εγχώρια παραγωγή σπανίων γαιών.
Τα Μέτρα του Πενταγώνου
Τον Απρίλιο του 2020 το αμερικανικό Πεντάγωνο χρηματοδοτεί την αυστραλιανή μεταλλευτική εταιρεία LYNAS CORPORATION και την αμερικανική MP MATERIALS της Νεβάδα για την δημιουργία εγκαταστάσεων διαχωρισμού σπανίων γαιών στην Καλιφόρνια και στο Τέξας. Ακολουθεί τον Σεπτέμβριο του 2020 Προεδρικό Διάταγμα που κηρύσσει κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην βιομηχανία εξόρυξης και επεξεργασίας στρατηγικών ορυκτών. Ήδη όμως από τις 16 Φεβρουαρίου του 2018, με το Προεδρικό Διάταγμα 13817, είχε δοθεί η εντολή προς τα Υπουργεία Άμυνας και Εσωτερικών των ΗΠΑ να συντάξουν κατάλογο στρατηγικών ορυκτών που κρίνονται ζωτικά για τα αμερικανικά συμφέροντα. Ο κατάλογος περιλαμβάνει 35 απαραίτητες πρώτες ύλες που κρίνονται εξαιρετικά σημαντικές για την άμυνα, την βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας και την οικονομία, ενώ εστιάζεται επίσης ιδιαίτερα στο πρόβλημα του ότι δεν παράγονται σε ικανοποιητικές ποσότητες στην χώρα.
Οι νέες κινήσεις του 2020 ευθυγραμμίζονται και με τις συστάσεις του αμερικανικού υπουργείου Εμπορίου να συσφιχθούν οι συνεργασίες με συμμάχους, όπως η Αυστραλία και ο Καναδάς, ώστε να πολλαπλασιάσουν οι προσβάσεις σε σπάνιες γαίες και άλλα στρατηγικά ορυκτά. Παράλληλα τον Αύγουστο του 2020 στον Καναδά, η τοπική κυβέρνηση στην περιφέρεια Saskatchewan εγκρίνει την διάθεση 31 εκατομμυρίων καναδικών δολαρίων για την κατασκευή της πρώτης μονάδας επεξεργασίας σπανίων γαιών στην χώρα που προγραμματίζεται να τεθεί σε λειτουργία από τα τέλη του 2022.
Οι κινήσεις πάντως κρίνονται καθυστερημένες, κυρίως λόγω του ότι η Κίνα εφαρμόζει ένα μακροχρόνιο πρόγραμμα με αφετηρία το 2000, με αποτέλεσμα από το 20% έως 60% της παγκόσμιας παραγωγής σε στρατηγικά ορυκτά να φθάσει μετά από δύο δεκαετίες να καλύπτει από το 50% έως 95% της παγκόσμιας παραγωγής. Αν και η παραγωγική δραστηριότητα αναμένεται να ενταθεί εκτός Κίνας και μάλιστα σχεδόν άμεσα τα μεγέθη δεν αποτελούν προς το παρόν σημαντική απειλή για την Κίνα. Παράλληλα η κινεζική οικονομία αποτελεί την μοναδική μεγάλου μεγέθους που αναπτύσσεται θετικά κατά 2,3% παρά τα πλήγματα της πανδημίας COVID 19, ενώ στην ίδια περίοδο αναδεικνύεται στην χώρα που προσελκύει τις περισσότερες διεθνείς επενδύσεις, υποσκελίζοντας για πρώτη φορά τις ΗΠΑ.
Η τελευταία απόφαση της κυβέρνησης Trump αφορά την παύση της διαπραγμάτευσης στα αμερικανικά χρηματιστήρια μετοχών της γιγαντιαίας China National Offshore Oil Corporation (CNOOC) και των κινεζικών τηλεπικοινωνιακών ομίλων CHINA UNICOM, CHINA MOBILE, CHINA TELECOM, με καταληκτική ημερομηνία την 21η Νοεμβρίου του 2021. Αυτό συνεπάγεται πως οι Αμερικανοί κυρίως μέτοχοι οφείλουν έως τότε να ρευστοποιήσουν τις μετοχές τους.
Οι Κινέζοι φυσικά έχουν λάβει τα μέτρα τους και απορροφούν τις πωλήσεις μέσω επενδυτικών κεφαλαίων του Χονγκ-Κόνγκ, αν και μία πρώτη ένδειξη της πολιτικής του νέου ενοίκου του Λευκού Οίκου προς την Κίνα θα προκύψει από το εάν και κατά πόσον προτίθεται να ακυρώσει το διάταγμα του προκατόχου του.
(Γράφημα κεφαλίδας Columbia Business School Publications)
