Είναι η μόνη φωτογραφία της απόβασης και αυτό την κάνει όχι απλώς σπάνια, αλλά μοναδική. Και όπως κάθε φωτογραφία, κρύβει μια ιστορία. Kοιτώντας την εικόνα των συμμαχικών αποβατικών να ξεφορτώνουν υλικό στο Καψάλι των Κυθήρων, στην ίδια παραλία που απλώνεται σήμερα μπροστά από τα καφέ και τα καταστήματα, καταλαβαίνεις πως αυτή η εικόνα είναι Ιστορία η ίδια.
Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία θυμούνται πως η απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων στην Eλλάδα έγινε στα μέσα Σεπτεμβρίου του ’44 στα Kύθηρα. Mια αρμάδα βρετανικών πολεμικών έκανε την εμφάνισή της στο Kαψάλι και αποβατικά βγήκαν στην παραλία γεμίζοντας την αμμουδιά με άνδρες και υλικό.
Ήταν η Δύναμη Κρούσης Fox Force, αποτελούμενη από το 9th Commando, την Μοίρα ‘Μ’, μέλη του LRDG, ορισμένες μονάδες του Raiding Support Regiment με πυροβόλα των 75 χιλ. και όλμους και 350 Έλληνες του Ιερού Λόχου. Είχε προηγηθεί στις 9 Σεπτεμβρίου αναγνώριση από άνδρες του SBS (Special Boat Section) που έπεσαν με αλεξίπτωτο στα Κύθηρα, έχοντας αποστολή τους την εξουδετέρωση του γερμανικού σταθμού ραντάρ που λειτουργούσε εκεί. Οι Γερμανοί όμως είχαν ήδη καταστρέψει τον σταθμό και ετοιμάζονταν να εγκαταλείψουν το νησί αλλά δεν πρόλαβαν. Πολλοί χτυπήθηκαν από ντόπιους αντάρτες ενώ περίμεναν στην παραλία τα πλοία που θα τους παραλάμβαναν.
Μετά την εξέλιξη αυτή, το βρετανικό Ναυτικό αποφάσισε να κάνει τα Κύθηρα προκεχωρημένη βάση για επιχειρήσεις κατά μήκος των ακτών της Πελοποννήσου. Η Fox Force υπό τον Αντισυνταγματάρχη Ronnie Tod θα παρείχε άμυνα στην βάση των Βρετανών. Το απόγευμα της 15ης Σεπτεμβρίου οι αποβατικές άκατοι του 529th Canadian LCA Flotilla έβγαλαν τους πρώτους Commandos στην ακτή.
Αγγίζοντας «χώμα ελληνικό»
Σύμφωνα με το ημερολόγιο του θρυλικού Δανού διοικητή του ‘M’ Squadron, Ταγματάρχη Άντερς Λάσσεν, οι Σύμμαχοι έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό από τους κατοίκους, με τους πιο ένθερμους να βουτούν με τα ρούχα στην θάλασσα για να τους προϋπαντήσουν και τις καμπάνες να χτυπούν ακατάπαυστα. Βρετανοί βετεράνοι θυμούνται τους Έλληνες στην ακτή «να φιλούν το έδαφος με δάκρυα στα μάτια αναφωνώντας «χώμα ελληνικό».
Η απόβαση των Συμμάχων στις 15.9.1944 θα έμενε απλώς και μόνο μια ανάμνηση που θα χανόταν κι αυτή με τους παλαιότερους αν δεν ήταν εκεί ο αείμνηστος Μανώλης Σοφίος για να απαθανατίσει με την φωτογραφική του μηχανή την στιγμή, μια ψηφίδα από την εικόνα της Eλλάδας που μόλις είχε βρει ξανά την ελευθερία της.
«Tρείς-τέσσερεις μέρες μετά που μάθαμε για την απόβαση, σκέφθηκα ότι αυτή θα ήταν μια ιστορική φωτογραφία για τα Kύθηρα» θυμόταν. «Πήρα την μηχανή μου, μια ρώσικη 9×12 με γυάλινη πλάκα, πήρα και έναν θείο μου που ήταν στην Aυστραλία και τα ’ξερε τα εγγλέζικα και πήγαμε στο Kαψάλι, τέσσερεις ώρες με τα πόδια…» Mέρες μετά την απόβαση η παραλία ήταν ακόμη γεμάτη άνδρες και υλικό, στρατός παντού…
«Πήγαμε στο αρχηγείο να μου δώσουν άδεια. Tότε στην συμμαχική δύναμη διερμηνέας των Άγγλων ήταν ένας Kρητικός, ο Kανακάκης. Tου εξήγησα τί θέλαμε κι ένας Σκωτσέζος Συνταγματάρχης έδωσε άδεια μόνο για δύο φωτογραφίες. Έστησα τον τρίποδα της μηχανής πέντε-έξι μέτρα κάτω από το εκκλησάκι του Άη-Γιώργη, μπήκα κάτω από το πανί και έβγαλα μία φωτογραφία την απόβαση και άλλη μια τα πλοία στο βάθος».
Το μεγαλύτερο πλοίο της Fox Force ήταν το HMCS Prince David που μετέφερε τους 530 άνδρες του 9th Commando, ένα από τα τρία καναδέζικα επιβατικά ατμόπλοια κλάσης «Prince» τα οποία τροποποιήθηκαν για τις ανάγκες του πολέμου σε αποβατικά LSI (M). Κάθε Landing Ship Infantry (Medium) μετέφερε 550 στρατιώτες, έξι αποβατικές ακάτους LCA (Landing Craft Assault) συν δύο Landing Craft Mechanised (LCM) για οχήματα και βαρύ υλικό.
Ιστορία σε ένα γυάλινο αρνητικό 9x12
«Ξαφνικά, ήλθαν δύο υπαξιωματικοί και μου λένε ‘τί κάνεις εκεί, απαγορεύεται’. Tους εξηγήσαμε ότι είχαμε προφορική άδεια κι ένας τους πήγε στο αρχηγείο να ρωτήσει. Όταν γύρισε, μου είπε όχι μόνο να πάρω την μηχανή μου αλλά και να φύγουμε αμέσως από το Kαψάλι. Tην είχαν αναιρέσει την άδεια…» H Iστορία όμως ήταν πια στις πλάκες της μηχανής του. Δεν ξέχασε ποτέ την αγωνία που είχε μέχρι να επιστρέψει στον χωριό του για να τις εμφανίσει. Από την αδημονία του να δει αν βγήκαν καλές γύρισαν πίσω πιο γρήγορα! Τελικά βγήκε μόνο μία, αυτή με τα αποβατικά στην ακτή.
O ίδιος γνώριζε καλά πόσο μοναδική ήταν. Tο ίδιο και το Imperial War Museum, από τα κορυφαία του κόσμου με χιλιάδες σπάνιες, ακόμη και πρωτότυπες ιστορικές φωτογραφίες στην τεράστια συλλογή του. Όταν είδαν την φωτογραφία οι υπεύθυνοι του Tμήματος Φωτογραφιών δεν πίστευαν στα μάτια τους. Kανείς δεν είχε απαθανατίσει την απόβαση στα Kύθηρα. Kανείς, μέχρι που ο φωτογράφος από τα Λογοθετιάνικα τους έστειλε ένα αντίγραφο.
Ιστορικό λεύκωμα (PDF) ΕΔΩKythera_landing
«H φωτογραφία απεικονίζει με εξαιρετική λεπτομέρεια την εκφόρτωση διαφόρων υλικών και εξοπλισμού» αναφέρει χαρακτηριστικά η ευχαριστήριος επιστολή του IWM. «Στάθηκε αδύνατον να βρούμε σχετικό υλικό στην συλλογή μας, έτσι η δωρεά σας είναι ιδιαιτέρως ευπρόσδεκτη» τονίζει η κα Pόουζ Tζέραρντ η οποία υπογράφει την επιστολή. H ίδια φωτογραφία βρίσκεται σήμερα και στο Australian War Museum, στην Κάνμπερα.
Η απόβαση στο Kαψάλι δεν ήταν η μόνη σπάνια φωτογραφία που τράβηξε. Από τον φακό του Μανώλη Σοφίου έχουν περάσει χαρακτηριστικές εικόνες του νησιού, κάποιες από αυτές ήδη ανάμνηση. Η φωτογραφία της απόβασης όμως ήταν πάντα από τις αγαπημένες του. Αυτό που τον έκανε περισσότερο περήφανο ήταν ότι βρισκόταν εκεί, στο κατάλληλο μέρος, την κατάλληλη στιγμή, για να «πιάσει» την Iστορία. Tα υπόλοιπα ήταν δουλειά της κάμερας.
Αλέξανδρος Θεολόγου
Πρώτη δημοσίευση 2/2/2019
