Μακιαβέλι – Γιατί το βασίλειο του Δαρείου, δεν εξεγέρθηκε εναντίον των διαδόχων του Αλέξανδρου;

Αν σκεφτεί κανείς τις δυσκολίες που υπάρχουν για να κρατηθεί ένα κράτος που αποκτήθηκε πρόσφατα, θα μπορούσε να εκπλαγεί με το πώς συνέβη και ο Μέγας Αλέξανδρος έγινε κύριος της Ασίας μέσα σε λίγα χρόνια και, σχεδόν μόλις την κατέλαβε, πέθανε· γι’ αυτό, θα φαινόταν λογικό να εξεγερθεί όλη αυτή η επικράτεια- ωστόσο, οι διάδοχοι του Αλέξανδρου τη διατήρησαν και για να την κρατήσουν δεν αντιμετώπισαν άλλες δυσκολίες εκτός από εκείνες που γεννήθηκαν μεταξύ τους εξαιτίας της προσωπικής τους φιλοδοξίας.
Αναδημοσίευση από antikleidi.com
Απαντώ πως οι ηγεμονίες που γνωρίζουμε κυβερνώνται με δύο διαφορετικούς τρόπους: ή από έναν ηγεμόνα, ενώ όλοι οι άλλοι είναι υποτελείς και, ως αξιωματούχοι, με την εύνοια και τη συγκατάθεσή του, τον βοηθούν στη διακυβέρνηση εκείνου του βασιλείου- ή από έναν ηγεμόνα και ευγενείς, οι οποίοι κρατούν αυτή τη θέση όχι με την εύνοια του ηγεμόνα αλλά με το δικαίωμα της καταγωγής τους. Αυτοί οι ευγενείς έχουν δικό τους κράτος και υπηκόους, που τους αναγνωρίζουν ως κυρίους τους και έχουν προς αυτούς μια φυσική αφοσίωση. Σ’ εκείνα τα κράτη που κυβερνώνται από έναν ηγεμόνα και τους υποτελείς του, ο ηγεμόνας έχει τη μεγαλύτερη εξουσία, γιατί σ’ όλη την επικράτειά του δεν υπάρχει ούτε ένας που να αναγνωρίζεται ανώτερος από αυτόν και αν υπακούουν σε κάποιον άλλο, το κάνουν επειδή είναι αξιωματούχοι και υπάλληλοί του και δεν έχουν ιδιαίτερη αφοσίωση σ’ αυτόν.
Ο Τούρκος και ο βασιλιάς της Γαλλίας, στην εποχή μας, αποτελούν παραδείγματα γι’ αυτούς τους δύο διαφορετικούς τρόπους διακυβέρνησης. Ολόκληρη η μοναρχία του Τούρκου κυβερνάται από έναν ηγεμόνα, οι άλλοι είναι υποτελείς του- έχει χωρίσει το βασίλειό του σε σαντζάκια, όπου στέλνει διαφορετικούς διοικητές, τους οποίους μετακινεί και αλλάζει όπως θέλει ο ίδιος. Αντίθετα, ο βασιλιάς της Γαλλίας βρίσκεται ανάμεσα σε ένα πλήθος παλαιών φεουδαρχών, οι οποίοι αναγνωρίζονται και εκτιμούνται από τους υπηκόους τους γι’ αυτή τους την καταγωγή· αυτοί κρατούν τα προνόμιά τους και ο βασιλιάς δεν μπορεί να τους τα αφαιρέσει χωρίς κίνδυνο. Όποιος λοιπόν εξετάσει και το ένα και το άλλο απ’ αυτά τα κράτη, θα διαπιστώσει ότι είναι δύσκολο να κατακτηθεί το κράτος του Τούρκου, αλλά, αν κατακτηθεί, είναι πολύ εύκολο να κρατηθεί. Έτσι, αντίθετα, από μια άποψη, θα αντιληφθείτε ότι είναι πιο εύκολο να κατακτηθεί το κράτος της Γαλλίας, αλλά πολύ δύσκολο να κρατηθεί.
Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει κανείς για να μπορέσει να κατακτήσει το βασίλειο του Τούρκου βρίσκονται στο ότι δεν μπορεί να προσκληθεί από τους ηγεμόνες αυτού του βασιλείου ούτε να ελπίζει ότι μπορεί να διευκολύνει την επιχείρησή του βασισμένος στην εξέγερση εκείνων που περιβάλλουν τον Τούρκο. Αυτό οφείλεται στους λόγους που προαναφέρθηκαν γιατί, καθώς όλοι είναι υποτελείς και υποχρεωμένοι σ’ αυτόν, μπορούν να εξαγοραστούν με μεγαλύτερη δυσκολία. Και αν ακόμα κατάφερνε κανείς να τους εξαγοράσει, δεν μπορεί να ελπίζει ότι θα είναι πολύ χρήσιμοι, αφού δε θα μπορούν να τραβήξουν μαζί τους το λαό, για τους λόγους που αναφέραμε. Έτσι, όποιος επιτεθεί στον Τούρκο είναι απαραίτητο να σκεφτεί ότι θα τους βρει όλους ενωμένους και τον συμφέρει να ελπίζει περισσότερο στις δικές του δυνάμεις παρά στις εξεγέρσεις των άλλων. Αλλά, αν ηττηθεί και συντρίβει σε μάχη ανοιχτού πεδίου, έτσι ώστε να μην μπορεί να ξανασυγκροτήσει στρατεύματα, δεν έχει να φοβηθεί τίποτε άλλο παρά τη γενιά του ηγεμόνα- αν αυτός αφανιστεί, δεν απομένει άλλος που να πρέπει να φοβάται ο καταχτητής, γιατί οι άλλοι δεν έχουν την εμπιστοσύνη του λαού- και, όπως ο νικητής πριν από τη νίκη δεν μπορούσε να ελπίζει σ’ αυτούς, έτσι δεν πρέπει μετά από τη νίκη να τους φοβάται.
Το αντίθετο συμβαίνει στα βασίλεια που κυβερνώνται όπως η Γαλλία- γιατί εύκολα μπορεί κανείς να εισβάλει σ’ αυτά κερδίζοντας κάποιον ευγενή του βασιλείου- γιατί πάντα βρίσκονται οι δυσαρεστημένοι και εκείνοι που επιθυμούν τις αλλαγές- αυτοί, για τους λόγους που αναφέραμε, μπορούν ν’ ανοίξουν το δρόμο για εκείνο το κράτος και να διευκολύνουν την νίκη- αν όμως θέλει να διατηρήσει τη χώρα, θα αντιμετωπίσει άπειρες δυσκολίες, τόσο μ’ εκείνους που τον βοήθησαν όσο και μ’ εκείνους που υποδουλώθηκαν- ούτε αρκεί να αφανίσει τη γενιά του ηγεμόνα, γιατί παραμένουν εκείνοι οι ευγενείς που θα γίνουν αρχηγοί των νέων αναταραχών- και, μην μπορώντας ούτε να τους ικανοποιήσει ούτε να τους αφανίσει, θα χάσει εκείνο το κράτος με την πρώτη ευκαιρία.

Η Οικογένεια του Δαρείου ενώπιον του Αλεξάνδρου (Βερονέζε) 1570

Τώρα, αν εξετάσετε ποια μορφή διακυβέρνησης είχε το κράτος του Δαρείου, θα δείτε ότι είναι παρόμοια μ’ εκείνη του κράτους του Τούρκου- και όμως, ο Αλέξανδρος χρειάστηκε πρώτα να κατατροπώσει το Δαρείο και να του αφαιρέσει τη δυνατότητα να πολεμήσει σε ανοιχτή μάχη. Μετά απ’ αυτή τη νίκη και το θάνατο του Δαρείου, εκείνο το κράτος κρατήθηκε χωρίς προβλήματα απ’ τον Αλέξανδρο για τους λόγους που αναφέραμε παραπάνω. Οι διάδοχοί του, αν έμεναν ενωμένοι, θα μπορούσαν να το χαρούν ανενόχλητοι- σ’ εκείνη την αυτοκρατορία δε γεννήθηκαν άλλες αναταραχές παρά μόνο εκείνες που προκάλεσαν οι ίδιοι. Ωστόσο είναι αδύνατο να κατέχει κανείς τα κράτη που είναι οργανωμένα σαν τη Γαλλία με μεγάλη ησυχία. Και οι συχνές εξεγέρσεις της Ισπανίας, της Γαλατίας και της Ελλάδας εναντίον των Ρωμαίων οφείλονται στο γεγονός ότι εκείνα τα κράτη ήταν διαιρεμένα σε πολυάριθμες ηγεμονίες- και, όσο διαρκούσε η ανάμνησή τους, οι Ρωμαίοι δεν ήταν σίγουροι ότι μπορούσαν να διατηρήσουν τις κατακτήσεις τους- όταν όμως έσβησε η ανάμνησή τους, έγιναν σίγουροι κατακτητές χάρη στην ισχύ και τη συνέχεια της εξουσίας τους. Ακόμα και οι Ρωμαίοι, όταν αργότερα πολέμησαν μεταξύ τους, μπόρεσαν να πάρουν ο καθένας μέρος από εκείνες τις επαρχίες, ανάλογα με το κύρος που είχαν αποκτήσει σ’ αυτές- κι εκείνες, καθώς είχε χαθεί η γενιά των παλαιών αρχόντων τους, δεν αναγνώριζαν άλλον άρχοντα παρά τους Ρωμαίους. Αν εξετάσει λοιπόν κανείς όλ’ αυτά τα πράγματα, δε θα εκπλαγεί με την ευκολία με την οποία ο Αλέξανδρος διατήρησε το κράτος της Ασίας και τη δυσκολία που συνάντησαν οι άλλοι, όπως ο Πύρρος και άλλοι, να διατηρήσουν ό,τι είχαν κατακτήσει. Και τούτο δεν οφείλεται στη μεγάλη ή μικρή ικανότητα του νικητή αλλά στην ανομοιογένεια της κατακτημένης χώρας.