MiG-21 Bison: Πώς ο «Βίσωνας» πάτησε την «Οχιά» (σύμφωνα με την εκδοχή της Ινδίας)

Εθνικός ήρωας θεωρείται στην Ινδία ο επαναπατρισθείς Αντισμήναρχος Αμπίνανταν Βάρταμαν ο οποίος κατερρίφθη και συνελήφθη από Πακιστανούς στρατιώτες –αφού όμως πρώτα κατέρριψε ένα πακιστανικό F-16, όπως υποστηρίζουν ινδικές πηγές, αλλά αρνείται το Πακιστάν.
Σύμφωνα με τον ορυμαγδό συχνά αντικρουόμενων πληροφοριών που σταδιακά γίνονται γνωστές, η εμπλοκή πακιστανικών και ινδικών τζετ ξεκίνησε όταν μαχητικά επιφυλακής (δύο Μ2000H, δύο MiG-21 Bison και τέσσερα Su-30MKI) καθοδηγήθηκαν να αναχαιτίσουν ένα «πακέτο» 14 αεροσκαφών της πακιστανικής Αεροπορίας (έξι F-16, τέσσερα Mirage IIIΕ/V και τέσσερα JF-17A Thunder) τα οποία εντοπίσθηκαν να κατευθύνονται προς τον τομέα Νόσιρα του Κασμίρ πετώντας σε διαφορετικά ύψη με σκοπό να πλήξουν το αρχηγείο μιας ινδικής Ταξιαρχίας και άλλες στρατιωτικές εγκαταστάσεις.

Στην άγρια αερομαχία που ακολούθησε το ‘Bison’ του Αντισμηνάρχου Αμπίνανταν πέρασε την Γραμμή Ελέγχου (Line of Control) που αποτελεί τα σύνορα μεταξύ πακιστανικού και ινδικού Κασμίρ για να μην χάσει το μαχητικό που είχε εγκλωβίσει. Κατά τους Ινδούς, κατέρριψε το πακιστανικό F-16 (ορισμένες πηγές μιλούν για διθέσιο F-16D) με βλήμα R-73 ωστόσο μετά κατερρίφθη και ο ίδιος, με το αεροσκάφος του χτυπημένο από βλήμα αέρος-αέρος που εξαπέλυσε άλλο πακιστανικό μαχητικό. Ένα ακόμη βλήμα που εκτοξεύθηκε κατά του παραστάτη του φέρεται να αστόχησε.
«Όλα τελείωσαν σε 90 δευτερόλεπτα…»  
Υψηλόβαθμοι αξιωματικοί της ινδικής Αεροπορίας που θέλησαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους περιέγραψαν πώς έγινε η εμπλοκή της 27^ης Φεβρουαρίου. Πετώντας σε ύψος περίπου 15.000 ποδών, το MiG-21 εγκλώβισε το αντίπαλο μαχητικό ενώ εκείνο βρισκόταν στα 9.000 πόδια. Ο πιλότος του ‘Bison’ πραγματοποίησε βύθιση για να έχει καλύτερη βολή και το πακιστανικό F-16 άρχισε ελιγμούς διαφυγής εκτελώντας απότομη άνοδο ως τα 26.000 πόδια.
Το ινδικό MiG-21 τοποθετήθηκε πίσω από το F-16 με γωνία 60^ο και εξαπέλυσε έναν R-73 ο οποίος βρήκε τον στόχο του. Όμως ο παραστάτης του βληθέντος μαχητικού (άλλες πληροφορίες κάνουν λόγο για JF-17A της 16^ης Μοίρας) εξαπέλυσε έναν AIM-120C-5 AMRAAM, όπως ισχυρίζονται οι Ινδοί, χτυπώντας το ‘CU2328’ του Αντισμηνάρχου Αμπίνανταν ο οποίος μόλις πρόλαβε να εγκαταλείψει. Δεν υπήρξε σήμα από το MiG. Όλα τελείωσαν σε 90 δευτερόλεπτα.

Εφόσον η εκδοχή αυτή δεν διαψευστεί από νεότερα στοιχεία που θα προκύψουν, θα πρόκειται για την πρώτη κατάρριψη μαχητικού τρίτης γενεάς από ένα δεύτερης. Το βλήμα R-73 (κωδ. ΝΑΤΟ, AA-11 ‘Archer’) που χρησιμοποιήθηκε αποτελεί βελτίωση του προγενέστερου Vympel R-60 (AA-8 ‘Aphid’) και θεωρείται ιδανικό για αερομαχία, έχοντας ελάχιστη εμβέλεια τα 300 μέτρα. Εξοπλίζει μαχητικά MiG-29, MiG-31, Su-27/33, Su-34 και Su-35 και η βελτιωμένη έκδοση του βλήματος διαθέτει έλεγχο κατεύθυνσης ώσης (TVC, Thrust Vectoring Control) η οποία παρέχει απαράμιλλη ευελιξία κατά την διάρκεια εμπλοκής. Η ινδική Αεροπορία σχεδιάζει να εξοπλίσει με R-73 και τα μαχητικά πολλαπλού ρόλου HAL Tejas.
Ο ίδιος τύπος βλήματος είχε χρησιμοποιηθεί και παλαιότερα για την κατάρριψη ενός αεροσκάφους Br. 1150 Atlantique της 29^ης Μοίρας του πακιστανικού Ναυτικού το οποίο είχε παραβιάσει τον ινδικό εναέριο χώρο στις 10 Αυγούστου 1999, μόλις έναν μήνα πριν ξεσπάσει ο πόλεμος του Κάργκιλ. Η κατάρριψη, η οποία αύξησε ακόμη περισσότερο την ένταση μεταξύ των δύο χωρών, έγινε από ένα MiG-21FL της 45^ης Μοίρας.
Γιατί οι Ινδοί έστειλαν παλαιά MiG-21 εναντίον F-16;  
Η εμπλοκή MiG-21 με τεχνολογικώς ανώτερα F-16 προκάλεσε πολλά ερωτηματικά, εντός και εκτός Ινδίας. Κύκλοι της ινδικής Αεροπορίας ωστόσο επισημαίνουν ότι οι Μοίρες εναλλάσσονται στα καθήκοντα επιφυλακής και η 51^η Μοίρα από το Σρίναγκαρ έτυχε να πετά CAP την δεδομένη στιγμή. Άλλωστε μετά την άνοδο του επιπέδου συναγερμού στον απόηχο της τρομοκρατικής επίθεσης στην Πούλβαμα του ινδικού τμήματος του Κασμίρ και άλλες Μοίρες είχαν τεθεί σε επιφυλακή. Μάλιστα όλη την νύχτα της 26^ης Φεβρουαρίου μαχητικά Su-30MKI και MiG-29UPG βρίσκονταν στον αέρα εκτελώντας περιπολίες.
«Έχουμε ακόμα MiG-21 και θα χρησιμοποιούνται σε επιχειρήσεις» λέει αξιωματικός της IAF. «Όταν ήλθαν τα πακιστανικά τζετ τα MIG-21 ήταν στον αέρα, γι’ αυτό και αντιμετώπισαν τα F-16». Η σχέση της ινδικής Αεροπορίας με το δελταπτέρυγο MiG ανάγεται στο 1963, όταν αποκτήθηκαν τα πρώτα μαχητικά του τύπου, τα MiG-21FL (Type 77) Fishbed-D. Η σχέση αυτή όμως δεν ήταν χωρίς προβλήματα.
«Ιπτάμενα φέρετρα»  
Ο αριθμός απωλειών του τύπου υπήρξε σκανδαλώδης: από τα 840 ινδικά MiG-21 που υπηρέτησαν, περισσότερα από τα μισά χάθηκαν σε ατυχήματα. Μαζί τους χάθηκαν 170 και πλέον χειριστές συν 40 πολίτες που σκοτώθηκαν στο έδαφος από κάποια πτώση MiG-21. Μόνο κατά το διάστημα 2010-2013 συνετρίβησαν τουλάχιστον 14 αεροσκάφη.
Η απογείωση με τον κινητήρα σε μετάκαυση καθιστούσε το MiG-21 ιδιαίτερα ευαίσθητο σε οποιαδήποτε αστοχία. Εάν ο χειριστής έχανε κινητήρα στην κρίσιμη αυτή φάση από εισρόφηση πουλιού ή οποιονδήποτε άλλο λόγο, δεν είχε άλλη επιλογή από την εγκατάλειψη –αν προλάβαινε.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ένας πιλότος που μόλις και μετά βίας σώθηκε το 2005 όταν πήρε φωτιά το αεροπλάνο του αμέσως μετά την απογείωση, προσέφυγε στην Δικαιοσύνη διεκδικώντας αποζημίωση για τα τραύματα που υπέστη σε αυχένα και σπονδύλους, καθιστώντας τον ανίκανο ακόμη και για τις απλές καθημερινές του δραστηριότητες. Στην προσφυγή του ο Αντισμήναρχος Σαντζίτ Σινγκ Κέλα ανέφερε ότι το να πετάς με MiG-21 συνιστά «παραβίαση του θεμελιώδους δικαιώματος στην ζωή και στην εργασία σε ασφαλές περιβάλλον» βάσει του Άρθρου 21 του Συντάγματος.
Το δικαστήριο έκανε δεκτή την προσφυγή και ζήτησε λίστα με όλα τα περιστατικά που είχαν σημειωθεί μέχρι τότε. Όπως απεδείχθη, το ατύχημα συνέβη λόγω κατασκευαστικού ελαττώματος και κακής εργασίας από προσωπικό της Hindustan Aeronautics.
MiG-21 ‘Trishul’, οι ‘Τρίαινες’ της ινδικής Αεροπορίας  
Από την δεκαετία του ’60 περισσότερα από 800 MiG-21 φόρεσαν τα ινδικά εθνόσημα αναλαμβάνοντας ρόλους προβολής επιγείων στόχων, αναγνώρισης, κρούσης και αναχαίτισης. Σημειωτέον ότι η Ινδία πήρε από την Σοβιετική Ένωση τεχνολογία και πλήρη δικαιώματα εγχώριας κατασκευής τους –από τα 11.496 ‘Fishbed’ όλων των εκδόσεων που παρήχθησαν, τα 657 κατασκευάσθηκαν από την Hindustan Aeronautics.
Αν και δεν συμμετείχαν στον ινδο-πακιστανικό πόλεμο του 1965 λόγω του περιορισμένου αριθμού τους και της ελάχιστης ακόμα πείρας των Ινδών χειριστών σε υπερηχητικά μαχητικά, έλαβαν μέρος σε όλους τους υπόλοιπους.

Στον πόλεμο του 1971 που έληξε με την δημιουργία του κράτους του Μπανγκλαντές, τα ινδικά MiG-21 διεκδίκησαν τέσσερεις καταρρίψεις πακιστανικών F-104, δύο Shenyang F-6, ενός F-86 Sabre και ενός C-130 Hercules. Επίσης, συνοδεύοντας τα καινούργια Su-7BMK επέτρεψαν στα Fitter να προκαλέσουν βαριές απώλειες στην πακιστανική πλευρά.
Οι επιδόσεις των ινδικών ‘Fishbed’ στις επιχειρήσεις ώθησαν αρκετές χώρες –συμπεριλαμβανομένου του Ιράκ– να προσεγγίσουν την Ινδία για την εκπαίδευση χειριστών τους. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 περισσότεροι από 120 Ιρακινοί πιλότοι είχαν εκπαιδευτεί από τους Ινδούς, μαζί με ιπταμένους άλλων Αεροποριών, αναφέρει ο David Nicolle στο βιβλίο του ‘Arab MiG-19 and MiG-21 Units in Combat’.

Τα MiG-21PF/FL (αποσύρθηκαν τον Δεκέμβριο του 2013) ακολούθησαν τα πιο ικανά αεροσκάφη της έκδοσης M/MF (Type 88) τα οποία εντάχθηκαν σε υπηρεσία το 1974 διαθέτοντας δυνατότητα μεταφοράς επιπλέον οπλισμού, μεγαλύτερη ακτίνα δράσης και καλύτερο ραντάρ. Άρχισαν να αποσύρονται το 2015.
Την δεκαετία του ’80 η ινδική Αεροπορία απέκτησε περίπου 300 MiG-21bis, εφοδιασμένα με το βελτιωμένο ραντάρ RP-22 SM ‘Jay-Bird’ και εξοπλισμένα με τα τελευταία βλήματα αέρος-αέρος Vympel R-77 και R-73. Ειδικά οι πύραυλοι R-73 έδωσαν νέες δυνατότητες καθώς επέτρεπαν την εμπλοκή στόχων εκτός οπτικής επαφής. Τα αεροσκάφη της εν λόγω έκδοσης –75 κατασκευασμένα το 1977 από συλλογές και άλλα 220 μέχρι το 1984 εκ του μηδενός– απετέλεσαν την βάση για τα βελτιωμένα ‘Bison’.
Οι επικίνδυνοι «Βίσωνες» 
Οι καθυστερήσεις στο πρόγραμμα ανάπτυξης του ινδικού Ελαφρού Μαχητικού Αεροσκάφους (LCA, Light Combat Aircraft) που θα αντικαθιστούσε τον τεράστιο στόλο των MiG-21 τα οποία προβλεπόταν να αποσυρθούν το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’90, οδήγησαν στην αναβάθμιση ενός αριθμού MiG-21bis ως μεσοπρόθεσμη λύση.
Τα εκσυγχρονισμένα μαχητικά του προγράμματος MiG-21-93 (UPG/Bison) εκτός από επέκταση του ορίου ζωής τους θα εφοδιάζοντο με ηλεκτρονικά δυτικής προέλευσης, εξελιγμένο εξοπλισμό ηλεκτρονικού πολέμου, παρεμβολείς (jammers) και συστήματα αντιμέτρων ώστε να παραμείνουν αξιόμαχα τις επόμενες δύο δεκαετίες.

Η Hindustan Aeronautics αναβάθμισε συνολικά 187 αεροσκάφη τα οποία ήταν ανώτερα σε επιδόσεις των MiG-21bis. Το ραντάρ πολλαπλών διαμορφώσεων Phazotron-NfIR Kopyo (A2A/A2S) που έφεραν ήταν ικανό να ιχνηλατεί έως 10 στόχους, επιτρέποντας εμπλοκή με τους δύο πιο επικίνδυνους ταυτόχρονα μέσω βλημάτων ημιενεργής καθοδήγησης. Διέθετε την διπλάσια εμβέλεια του RP-22 ‘Jay-Bird’, τρείς λειτουργίες σε διαμόρφωση mapping (Low, Medium, High) με δυνατότητα εντοπισμού κινουμένων στόχων στο έδαφος και στην επιφάνεια της θάλασσας, «πάγωμα» εικόνας του χάρτη και διασύνδεσης με διάφορους τύπους πυραύλων.
Άλλα χαρακτηριστικά που κάνουν τα ‘Bison’ να ξεχωρίζουν είναι το σύστημα HOTAS, σκοπευτικό HMS (Helmet Mounted Sight) στην κάσκα του χειριστή, οθόνες πολλαπλών λειτουργιών MFD-55 της Sextant, σύστημα ναυτιλίας INS ΤΟΤΕΜ της ίδιας εταιρίας τροφοδοτούμενο με στοιχεία GPS, νέο βελτιωμένο HUD και σύστημα υπέρυθρης έρευνας/ιχνηλάτησης (IRST) καθώς και αυτόματο πιλότο για μείωση του φόρτου εργασίας χειριστού. Τα αναβαθμισμένα αεροσκάφη έχουν νέο αλεξήνεμο και ‘θολωτή’ καλύπτρας για καλύτερη ορατότητα σε κλειστή αερομαχία ενώ φέρουν τα ατρακτίδια ηλεκτρονικού πολέμου EL/L 8222 ASPJ της Elta Systems που εντοπίζουν, κατηγοριοποιούν και εξουδετερώνουν κατά προτεραιότητα τις απειλές. Επίσης λέγεται ότι διαθέτουν ειδική βαφή «αντι-ραντάρ».

Τα ‘Bison’ που έστειλαν οι Ινδοί το 2008 στην Άσκηση Red Flag μαζί με Su-30MKI εντυπωσίασαν τους Αμερικανούς οι οποίοι επεσήμαναν ότι χάρη στο μικρό τους ίχνος στο ραντάρ, τους παρεμβολείς και την υπερηχητική τους ταχύτητα ήταν σχεδόν αόρατα στα αμερικανικά F-16 και F-15, πετυχαίνοντας πολλαπλά πλήγματα (kills) εναντίον τους τόσο στο πεδίο ασκήσεων της Nellis όσο και κατά την διάρκεια της άσκησης Cope India. Τα αναβαθμισμένα αεροσκάφη του τύπου αναμένεται ότι θα παραμείνουν σε υπηρεσία τουλάχιστον μέχρι το 2021-2022.
Αλέξανδρος Θεολόγου