Αφιέρωμα: Τα τριηχητικά μαχητικά της Σοβιετικής Ένωσης

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο Τεύχος 137 – Ιούλιος 1996 και σας το παρουσιάζουμε με αφορμή τη  συμπλήρωση 44 χρόνων από τη πρώτη πτήση του σοβιετικού MiG-31.
996
ME 3 MACH ΣΤΑ 80.000 ΠΟΔΙΑ – ΤA TAXYTEPA JET ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
του Βασίλη Σιταρά
MiG-25/31: TPIHXHTIKO JET ΜΑΖΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
Αν εξαιρέσει κανείς τα μετρημένα στα δάκτυλα του ενός χεριού SR-71 που εξακολουθούν να πετάνε, τότε τα ταχύτερα σύγχρονα επανδρωμένα αεροσκάφη είναι τα μέλη της οικογένειας MiG-25/31, oι 1.700 μονάδες της οποίας την καθιστούν το μοναδικό τριηχητικό τύπο που τέθηκε σε μαζική παραγωγή (για την ακρίβεια, αντιπροσωπεύει το 96% όλων των jet υψηλών επιδόσεων που κατασκευάστηκαν!). H εξαιρετική απλότητα του «Foxbat», δηλαδή η χρησιμοποίηση συμβατικής τεχνολογίας στα όριά της (φιλοσοφία κοινή σε όλα τα σοβιετικά αεροπλάνα των 3 Mach με εξαίρεση το T-4), επέτρεψε τη διατήρηση του κόστους σε ανεκτά επίπεδα και έδωσε τη δυνατότητα στην ΕΣΣΔ (αλλά και σε χώρες του Τρίτου Κόσμου!) να αποκτήσει σε επαρκείς ποσότητες ένα πολύ αξιόλογο αναχαιτιστικό/αναγνωριστικό σύστημα, με επιδόσεις απλησίαστες από τα αντίστοιχα δυτικά. Από την άποψη αυτή, δηλαδή του
συνδυασμού μαζικής παραγωγής και πολύ υψηλών επιδόσεων, η οικογένεια ΜiG-25/31 του OKB Mikoyan-Gurevich είναι μοναδική σε αξία για την αεροναυτική. Επομένως, δεν έχει καν νόημα να την συγκρίνουμε -όπως κάνουν μερικοί- με τα αμερικάνικα Blackbirds, το απαγορευτικό κόστος των οποίων είχε ως αποτέλεσμα την κατασκευή λίγων μόνο δεκάδων.

Το πρόγραμμα E155, «απάντηση» στο A-12 και το B-70 (πριν το τελευταίο μείνει οριστικά XB-70), ξεκίνησε το 1960 και ανατέθηκε στο σχεδιαστικό γραφείο MiG, το οποίο απέκτησε πολύτιμη εμπειρία από τις πτητικές δοκιμές των E150 και E152. Το Φεβρουάριο του 1962 δόθηκε το «πράσινο φως» για την κατασκευή τριών αναγνωριστικών πρωτοτύπων (E155R) και επτά αναχαιτιστικών (E155P). Το αναχαιτιστικό θα έπρεπε να μπορεί να καταστρέψει στόχους σε ύψη 0-25.000 μέτρων (πβ YF-12). H αεροδυναμική διαμόρφωση του αεροσκάφους θύμιζε έντονα το βομβαρδιστικό A3J «Vigilante» του Αμερικανικού Ναυτικού:
Δικινητήριο, υψηλοπτέρυγο, με πτέρυγα διατάματος/οπισθόκλισης, τετράγωνη διατομή ατράκτου, εισαγωγές αέρα παραλληλόγραμμου σχήματος/μεγάλης κλίσης και, τέλος, διπλό κάθετο σταθερό (στο A3J υιοθετήθηκε την τελευταία στιγμή μονό). Βέβαια, σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να γίνει λόγος για «αντιγραφή», όπως άλλωστε μαρτυρεί το γεγονός ότι ο ένας τύπος ήταν βομβαρδιστικό των 2 Mach και ο άλλος αναγνωριστικό/αναχαιτιστικό των 3 Mach. H χαρακτηριστική πτέρυγα του Foxbat έχει επιφάνεια 61,40 τ.μ., οπισθόκλιση 40 μοίρες στο χείλος προσβολής (το χείλος εκφυγής είναι ελάχιστα οπισθοκλινές, με αποτέλεσμα ορισμένοι να μιλούν για τραπεζοειδή πτέρυγα αντί για οπισθοκλινή), λόγο πάχους: χορδής 4,4% και λόγο διατάματος 3,3:1. Το εκπέτασμα στα αναγνωριστικά μοντέλα είναι 60 εκατοστά μικρότερο από ό,τι στα μαχητικά, τα οποία διαθέτουν τέσσερις μεγάλους πυλώνες μεταφοράς βλημάτων. Και τα δύο πάντως έχουν μικρούς αεροφράκτες και λεπτά ατρακτίδια στα ακροπτερύγια (τα πρωτότυπα του αναγνωριστικού αντί των τελευταίων,διέθεταν εξωτερικές δεξαμενές καυσίμου).

H άτρακτος είναι κατασκευασμένη ως επί το πλείστον από συγκολλημένο χάλυβα, με το τιτάνιο να αποτελεί μόλις το 8% του κενού βάρους. Αλουμίνιο έχει χρησιμοποιηθεί στο χείλος εκφυγής και συγκεκριμένα στα πτερύγια κλίσης και καμπυλότητας. Το όριο της δομικής
αντοχής στις επιταχύνσεις είναι μόνο 5g, σαφώς κατώτερο από εκείνο των περισσοτέρων μαχητικών, αλλά υψηλότερο από των A-12/YF-12/SR-71. Το εξαιρετικά μικρό κόκπιτ και η αντίστοιχη αεροδυναμική καλύπτρα παραπέμπουν απευθείας στην οικογένεια E150/152, αν και εδώ εισήχθη αλεξίσφαιρο αλεξηνέμιο. H καλύπτρα βρίσκεται στο εμπρόσθιο τμήμα ενός μακρόστενου εξογκώματος που προεκτείνεται ανάμεσα από τους κινητήρες καθ’ όλο το μήκος της ατράκτου, καταλήγοντας σ’ ένα χαρακτηριστικό κώνο στην ουρά. H συνολική
χωρητικότητα καυσίμου (17.660 λίτρα) είναι εντυπωσιακή για αεροσκάφος του μεγέθους του Foxbat, με αποτέλεσμα ο λόγος καυσίμου (fuel fraction) να ανέρχεται στο εντυπωσιακό 41%, αριθμό-ρεκόρ για επιχειρησιακό μαχητικό της εποχής.

Το προωστικό σύστημα είναι το γνωστό R-15, το οποίο στη μορφή R-15BF-300 αποδίδει 11.200 κιλά ώσης από 2.590 κιλά ξηρού βάρους. Όπως και ο J58 των Blackbirds, χαρακτηρίζεται σαν turboramjet γιατί στις υψηλές ταχύτητες λειτουργεί περισσότερο σαν αυλωθητής, με την εισαγωγή και την εξαγωγή να διαδραματίζουν σημαντικότερο ρόλο στην απόδοση από τον κυρίως κινητήρα. Τα τεράστια ακροφύσια, διαμέτρου 150 εκατοστών, είναι πραγματικά εντυπωσιακά και δεν υπάρχουν σε κανένα άλλο επιχειρησιακό μαχητικό.  Τα υποσυστήματα του Foxbat είναι σήμερα ξεπερασμένα, όμως στις αρχές του ’60 αποτελούσαν σημαντικό επίτευγμα, ιδιαίτερα για τα σοβιετικά δεδομένα της εποχής (τυχόν σύγκριση με εκείνα των YF-12/SR-71 τα αδικεί, αφού δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το κόστος).

Το αναχαιτιστικό MiG-25P «Foxbat Α», που πέταξε στις 9/9/1964 και κατέστη επιχειρησιακό πολύ αργότερα (1973), διέθετε ραντάρ Smerch-A χωρίς δυνατότητες κατόπτευσης, ισχύος 600KW, βάρους 500 κιλών και εμβέλειας 90 χιλιομέτρων. Το βελτιωμένο «Foxbat Ε» (1978), που θα παραμείνει επιχειρησιακό μέχρι τον 21ο αιώνα, διαθέτει το παλμικό Ντόπλερ Sapfir-25 με περιορισμένες ικανότητες κατόπτευσης και πιθανόν μεγαλύτερη εμβέλεια. Ειδικά για τις εκδόσεις αυτές σχεδιάστηκε ο τεράστιος πύραυλος αέρος-αέρος K-40R «Αcrid», με ενεργό καθοδήγηση, βάρους 685 κιλών και εμβέλειας 90 χιλιομέτρων.

H εξωτερική μεταφορά τεσσάρων τέτοιων βλημάτων περιορίζει την ταχύτητα των αναχαιτιστικών εκδόσεων στα 3.050 χλμ./ώρα (2,87 Mach), ενώ η οροφή ανέρχεται σε 80.000 πόδια. Οι επιδόσεις αυτές είναι με διαφορά οι κορυφαίες όλων των εποχών για επιχειρησιακό μαχητικό αεροπλάνο. Το αναγνωριστικό MiG-25R «Foxbat Β», που απογειώθηκε από τον Fedotov στις 6/3/1964 και τέθηκε σε υπηρεσία το 1969, διέθετε σύστημα αεροναυτιλίας Peleng και φωτομηχανές, ενώ υπήρχε και η δυνατότητα μεταφοράς έξι βομβών των 500 κιλών (η οποία πάντως ουδέποτε αξιοποιήθηκε επιχειρησιακά). H έκδοση αυτή εξήχθη στην Αλγερία, Βουλγαρία, Ινδία, Ιράκ, Λιβύη και Συρία. Το βελτιωμένο αναγνωριστικό «Foxbat D» αποτελεί πλήρως αναβαθμισμένη έκδοση με σημαντικότερη προσθήκη ραντάρ πλευρικής σάρωσης (SLAR). H έκδοση αυτή χρησιμοποιείται και για αποστολές ηλεκτρονικής κατασκοπείας (Elint), χωρίς φωτομηχανές. Οι επιδόσεις των μοντέλων B/D είναι ανώτερες από των A/E, λόγω της πιο «καθαρής» αεροδυναμικής
διαμόρφωσης (απουσιάζουν οι πύραυλοι και οι πυλώνες τους, ενώ οι πτέρυγες είναι πιο κοντές). Έτσι, η επιχειρησιακή οροφή φθάνει τις 88.500 πόδια και η μέγιστη ταχύτητα (η οποία πάντως δεν μπορεί να διατηρηθεί για πολλή ώρα, λόγω της περιορισμένης αντοχής του συγκολλημένου χάλυβα) «αγγίζει» τα 3,2 Mach ή 3.400 χλμ./ώρα! Επειδή κάποιες πηγές αμφισβητούν το τελευταίο νούμερο, θυμίζουμε ότι το 1971 ισραηλινά ραντάρ κατέγραψαν διεισδύσεις MiG-25R σε ύψος 63.000 ποδιών με ταχύτητα 3,2 Mach, οι οποίες δεν μπόρεσαν να αναχαιτισθούν από τα F-4 της Ισραηλινής Αεροπορίας. Αλλες εκδόσεις είναι το εκπαιδευτικό «Foxbat C» και το προοριζόμενο για αποστολές καταστολής αεράμυνας «Foxbat F» (οπλισμένο με βλήματα Kh-58 «Κilter»). Το τελευταίο διαθέτει κοιλιακή δεξαμενή καυσίμων των 5.800 λίτρων.

H δημόσια εμφάνιση του MiG-25, στην περίφημη επίδειξη του Domodyedovo (Ιούλιος 1967), θορύβησε τη Δύση περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στα χρονικά της σοβιετικής αεροναυτικής και οδήγησε στην ανάπτυξη των πανάκριβων F-14 (USN) και F-15 (USAF). Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 είχαμε μια θεαματική αναμέτρηση του F-15A «Steak Εagle» και του E155M (που διέθετε κινητήρες ώσης 13.500 κιλών αλλά όχι και βοηθητικό πυραυλοκινητήρα, όπως υποστήριξε η McDonnell Douglas) στον τομέα των ρεκόρ ανόδου. Τελικά, το αμερικανικό μαχητικό διατήρησε τα ρεκόρ μέχρι τις 20.000 μέτρα (τα περισσότερα από τα οποία κατέρριψε 10 χρόνια μετά το Su-27), ενώ στο Foxbat έμειναν τα ρεκόρ των 2,530 και 35 χιλιομέτρων με 164, 190 και 252 δεύτερα. Επίσης, το E155M με χειριστή το μεγάλο Fedotov έθεσε, στις 31/8/1977, ένα -ακόμη ακατάρριπτο- «απόλυτο» ρεκόρ ύψους με 37.650 μέτρα ή 123.523 πόδια, χρησιμοποιώντας την τεχνική της ανόρμησης (zoom). Το υψόμετρο αυτό είναι το μεγαλύτερο στο οποίο έχει ανέλθει ποτέ αεριωθούμενο αεροπλάνο και δεν φαίνεται ότι μπορεί να ξεπεραστεί από τους υπάρχοντες ή υπό εξέλιξη τύπους.

Όσο καλό κι αν ήταν το MiG-25, ήταν φανερό ότι τα υποσυστήματά του δεν του επέτρεπαν την εκπλήρωση της απαίτησης για την οποία σχεδιάστηκε (καταστροφή κάθε ιπτάμενου στόχου με πτέρυγες σε ύψη από 0 ως 25.000 μέτρα). Κάτι τέτοιο άλλωστε ήταν πέρα από τις δυνατότητες των Σοβιετικών για πολλά χρόνια και τελικά η απαίτηση του 1960 εκπληρώθηκε με το MiG-31 «Foxhound», που πρωτοπέταξε στις 16/9/1975 και παρήχθη σε 500 μονάδες τη δεκαετία 1979-1989 (η επιχειρησιακή ετοιμότητα επήλθε το χειμώνα 1982-’83).

Πρόκειται για ένα διθέσιο MiG-25 με νέο σύστημα προσγείωσης (λόγω του μεγαλύτερου βάρους) και LERX στις πτέρυγες. Πέραν όμως των εξωτερικών και λιγότερο σημαντικών αλλαγών, τόσο το προωστικό σύστημα όσο και τα υποσυστήματα είναι εντελώς νέα. Κινητήρες είναι οι πανίσχυροι turbofan Aviavidgatel D-30F6, που ζυγίζουν κάπως λιγότερο από τους R-15 του MiG-25 (2.415 κιλά), αλλά αποδίδουν 38% περισσότερη ώση (15.500 κιλά με μετάκαυση). H εσωτερική χωρητικότητα καυσίμου φθάνει τις 20.380 λίτρα.

Το εκπληκτικό ραντάρ Zaslon (Ασπίδα), εμβέλειας 200 χιλιομέτρων, συναγωνίζεται σε επιδόσεις το AWG-9 του F-14, έχοντας τη δυνατότητα εγκλωβισμού τεσσάρων στόχων ταυτόχρονα σε οποιοδήποτε ύψος. Το βάρος του συστήματος είναι 1.000 κιλά και η διάμετρος της κεραίας 120 εκατοστά. Αξιοσημείωτο είναι ότι η αντοχή στα ηλεκτρονικά αντίμετρα ξεπερνάει κατα 65% εκείνη του Sapfir-25 (Foxbat-E). Τα ψηφιακά συστήματα αεροναυτιλίας είναι το μεγαλύτερων αποστάσεων Marshroot και το μικρών αποστάσεων Tropik.

Οι πύραυλοι αέρος-αέρος του MiG-25 αντικαταστάθηκαν από τους κατά πολύ ανώτερους Vympel R-33 «Αmos», εμβέλειας 125 χιλιομέτρων. Στο βάρος των 490 κιλών περιλαμβάνεται η εκρηκτική κεφαλή των 65 κιλών (αρκετή για να καταστρέψει ένα B-1B). H κατεύθυνση είναι ημιερνεργής (SARH), χωρίς ενεργό τελική φάση. Τα παραπάνω συστήματα, σε συνδυασμό με ταχύτητα ταξιδιού 2,83 Mach (δεν είναι τυχαίο ότι το ποσοστό του τιτανίου επί της δομής διπλασιάστηκε σε σχέση με το Mig-25, για παρατεταμένη πτήση σε υψηλές ταχύτητες), οροφή 80.000 πόδια και εμβέλεια 3.300 χιλιόμετρα καθιστούν το MiG-31 το κορυφαίο ίσως επιχειρησιακό αναχαιτιστικό εδώ και 13 χρόνια. Για το βελτιωμένο MiG-31M λίγα πράγματα είναι γνωστά. Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 1983 και μέχρι σήμερα έχουν κατασκευαστεί οκτώ πρωτότυπα, με κινητήρες των 19.000 κιλών και νέα ηλεκτρονικά.