Project Have Doughnut: MiG-21 με αμερικανικά εθνόσημα στην Area 51  

Θα μπορούσε να ήταν ένα από τα ΑΤΙΑ που έχουν θεαθεί κατά καιρούς πάνω από την διαβόητη Area 51, στο Groom Lake της Νεβάδα. Ελάχιστοι και με υψηλή διαβάθμιση ασφαλείας γνώριζαν ότι το άγνωστης ταυτότητας ιπτάμενο αντικείμενο στην πραγματικότητα ήταν ένα αληθινό σοβιετικό MiG-21 που δοκίμαζε η USAF κάτω από ένα πέπλο μυστικότητας.
Το ιρακινό MiG-21F-13 Fishbed-C που έβαλαν στο χέρι με μυθιστορηματικό τρόπο οι Ισραηλινοί τον Αύγουστο του 1966, κατέληξε στις ΗΠΑ για μια σειρά εξαντλητικών πτητικών δοκιμών στο πλαίσιο του άκρως απόρρητου προγράμματος Have Doughnut. Σκοπός του προγράμματος δεν ήταν μόνο η ανάλυση των δυνατοτήτων του σοβιετικού τζετ αλλά και πώς θα μπορούσαν να το αντιμετωπίσουν οι διάφοροι τύποι αμερικανικών μαχητικών με τις δέουσες επιθετικές και αμυντικές τακτικές.

Σημειωτέον ότι η προσπάθεια για την αποκάλυψη των μυστικών του νέου MiG πιθανότατα είχε ξεκινήσει νωρίτερα από την αποσκίρτηση του Ιρακινού Σμηναγού Μουνίρ Ράντφα με το αεροσκάφος του στο Ισραήλ. Στο εξώφυλλο του μεταφρασμένου τακτικού εγχειριδίου των MiG-21F-13 και MiG-21PF που εκπόνησε η Διεύθυνση Ξένης Τεχνολογίας της Air Force Systems Command αναγράφεται η ημερομηνία 5 Νοεμβρίου 1965, κάτι που σημαίνει ότι τα αρχικά έγγραφα μάλλον αποκτήθηκαν νωρίτερα.
Κατά μια εκδοχή, παρόλο που η ιρακινή Αεροπορία ήταν η πρώτη που προμηθεύτηκε σοβιετικά αεροσκάφη παίρνοντας MiG-19, Tu-16 και MiG-21 πριν ακόμη τα παραλάβει η Αίγυπτος, μετά από ένα νέο στρατιωτικό πραξικόπημα τον Νοέμβριο του 1963 οι εκπαιδευθέντες στην Βρετανία αξιωματικοί που κυβερνούσαν στην Βαγδάτη θέλησαν να αποκαταστήσουν τις σχέσεις με το Λονδίνο και την Ουάσιγκτον. Πληροφορίες αναφέρουν ότι οι Αμερικανοί όχι μόνο είχαν την ευκαιρία να πετάξουν με μαχητικά MiG στο Ιράκ αλλά και να αποκτήσουν τεχνικά και εκπαιδευτικά εγχειρίδια.

Οι δοκιμές του YF-110, όπως χαρακτηρίσθηκε σε αμερικανική υπηρεσία το δανεικό Fishbed των Ισραηλινών, αποκάλυψαν τα αδύνατα σημεία του σοβιετικού τζετ τόσο στον κύριο ρόλο του ως αναχαιτιστικό ημέρας όσο και στον δευτερεύοντα ρόλο της προσβολής επιγείων στόχων. Με τον πόλεμο στο Βιετνάμ να μαίνεται, τα ευρήματα είχαν τεράστια σημασία για την USAF.
Αν και ο οπλισμός ήταν επαρκής για αναχαιτιστικό, το σκοπευτικό είχε πρόβλημα. Οι Αμερικανοί διεπίστωσαν ότι οι παράμετροι που προβάλλοντο στο σκοπευτικό «χάνονταν» όταν το μαχητικό ιχνηλατούσε στόχους τραβώντας πάνω από 3 g. Επίσης, σύμφωνα με αποχαρακτηρισμένη έκθεση της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (Defense Intelligence Agency) η απώλεια ταχύτητας κατά την διάρκεια ελιγμών με υψηλά g –χαρακτηριστικό των δελταπτέρυγων μαχητικών της εποχής– ήταν υπερβολική, επιβραδύνοντας την ακτίνα στροφής του MiG-21 ενώ τα g διατηρούντο και στις χαμηλότερες ταχύτητες εν σχέσει με τα αμερικανικά μαχητικά.

Η έκθεση της DIA επεσήμανε και άλλους μείζονες αεροδυναμικούς περιορισμούς του MiG-21F-13. Έντονο buffeting κάτω από τα 15.000 πόδια με ταχύτητα 685 μιλίων/ώρα ή 0,98 Mach, εξαιρετικά αργή επιτάχυνση του κινητήρα από idle σε full mil. power και φτωχή ευστάθεια σε αναταράξεις.
Η αργή ανταπόκριση στην μανέτα ήταν ένα χαρακτηριστικό της πρώτης γενιάς των κινητήρων τζετ το οποίο οι Αμερικανοί είχαν επιλύσει, όχι όμως οι Σοβιετικοί. Ο κινητήρας Tumansky R-11F-300 (8.600 λίβρες ώσης, 12.680 λίβρες με μετάκαυση) φάνηκε ότι υστερούσε τεχνολογικά σε σύγκριση με τους αμερικανικούς καθώς ήθελε 14 ολόκληρα δευτερόλεπτα για να δώσει πλήρη ισχύ από την θέση idle, με τον χειριστή να αντιμετωπίζει ανά πάσα στιγμή ενδεχόμενο απώλειας στήριξης πτερυγίων συμπιεστή (compressor stall) ή υπερθέρμανση κινητήρα. Σίγουρα όχι ότι θα ήθελε ένας πιλότος σε μια αερομαχία.
Ακόμη χειρότερα, όταν ο χειριστής άναβε ή έσβηνε τον μετακαυστήρα το αεροπλάνο άφηνε πίσω του λευκά «συννεφάκια» άκαυτου καυσίμου που πρόδιδαν την θέση του. Βεβαίως η «κάπνα» που άφηναν πίσω τους οι κινητήρες των αμερικανικών μαχητικών της εποχής μάλλον ακύρωνε το όποιο τακτικό πλεονέκτημα αφού οι πιλότοι των MiG μπορούσαν να εντοπίσουν οπτικώς τον αντίπαλο από απόσταση.

Η εντονότατη πρόνευση σε υψηλές ταχύτητες περιόριζε την ικανότητα εξόδου από βύθιση κατά την διάρκεια επίθεσης ή ελιγμών κατά την προσέγγιση και αποχώρηση στην περιοχή του στόχου. Εκτιμάται ότι αυτό αποσκοπούσε στο να αποτρέψει προβλήματα λόγω υπερβολικής φόρτισης κατά την απαγκίστρωση αλλά στον ρόλο της δίωξης/βομβαρδισμού καθιστούσε την επίτευξη υψηλού βαθμού πρόνευσης «δύσκολο έως αδύνατο να επιτευχθεί».
Η έξοδος του Fishbed από βύθιση για βομβαρδισμό, πολυβολισμό ή επίθεση με ρουκέτες αέρος-εδάφους κρίθηκε «προβληματική». Σε ύψη κάτω των 15.000 ποδών το αεροσκάφος δεν μπορούσε να πετάξει υπερηχητικά. Σε χαμηλό ύψος ο έντονος ριπισμός (buffeting) εμπόδιζε το τζετ να υπερβεί το 0,98 Mach –ένα σχεδιαστικό ελάττωμα το οποίο οι Αμερικανοί βρήκαν αξιοποιήσιμο. Στα μετέπειτα στάδια του πολέμου στο Βιετνάμ, οι πιλότοι των F-105D και των Phantom επέλεγαν να προσεγγίζουν τον στόχο τους με ταχύτητα 633 μιλίων/ώρα και κατόπιν να φεύγουν με το ταχύμετρο να δείχνει πάνω από 702 μίλια/ώρα, συχνά υπερηχητικά.

Το πεδίο ορατότητας του χειριστή ήταν ένα ακόμη θέμα. Το σκοπευτικό ASP-5NV-U1 σε συνδυασμό με το παχύ αλεξίσφαιρο τμήμα του αλεξήνεμου της καλύπτρας περιόριζε την πρόσθια ορατότητα. Αλλά και η οπίσθια ορατότητα ήταν προβληματική, εξαιτίας του προστατευτικού «ασπίδιου» στο προσκέφαλο του εκτινασσόμενου καθίσματος και την στενή διατομή της καλύπτρας.
Ως αναχαιτιστικό άμυνας σημείου το MiG-21 ήταν εξοπλισμένο με ένα πυροβόλο NR-30 των 30 χιλ. στην δεξιά πλευρά με αναχορηγία 60 βλημάτων, συν δύο πυραύλους αέρος-αέρος Vympel K-13Α (κωδ. ΝΑΤΟ, ΑΑ-2Α ‘Atoll’), αντίγραφα του αμερικανικού ΑΙΜ-9B Sidewinder. Οι Σοβιετικοί κατάφεραν να αντιγράψουν έναν πύραυλο του τύπου όταν στις 28 Σεπτεμβρίου 1958 ένα F-86F της Αεροπορίας της Ταϊβάν έστειλε έναν κατευθείαν στην «πίπα» ενός κινεζικού MiG-17, χωρίς όμως το βλήμα να εκραγεί. Το MiG επέστρεψε με έναν άθικτο αμερικανικό πύραυλο σφηνωμένο στην ουρά του και δια της αντίστροφης μηχανικής σύντομα οι K-13 έγιναν τυπικό φορτίο των σοβιετικής σχεδίασης αναχαιτιστικών και των κινεζικών αντιγράφων τους.

Σε ρόλο αέρος-εδάφους, πέραν του πυροβόλου των 30 χιλ. το Fishbed-C μπορούσε να μεταφέρει σε δύο υποπτερυγικούς φορείς ισάριθμους καλάθους ρουκετών UB-16-57 και άλλους συνδυασμούς οπλικών φορτίων. Οι δοκιμές έδειξαν ότι το πυροβόλο NR-30 ήταν φονικό εναντίον αρμάτων. Στις βολές πυροβόλου όμως το σκοπευτικό «έτρεμε» σημαντικά. Επίσης, οι αναλυτές της DIA σημειώνουν ότι η ευστάθεια του αεροσκάφους κατά την πτήση σε χαμηλό ύψος με υψηλή ταχύτητα ήταν «μη ικανοποιητική».
Η εμπειρία του Βιετνάμ κατέστησε σαφές ότι άλλο οι δοκιμές και άλλο η πραγματικότητα των επιχειρήσεων. Οι Βορειοβιετναμέζοι και οι Σοβιετικοί σύμβουλοί τους απεδείχθησαν βιρτουόζοι στην σχεδίαση αποστολών γύρω από τους περιορισμούς του αεροπλάνου: ποτέ δεν ενέπλεκαν μαχητικά αν δεν υπήρχαν επαρκείς πιθανότητες επιτυχίας και διαφυγής και πάντα ξεκινούσαν την εμπλοκή έχοντας το πλεονέκτημα. Στην συντριπτική πλειονότητα των καταρρίψεων αμερικανικών αεροσκαφών, το 80% των χειριστών ανακάλυψε πολύ αργά ότι δέχονταν επίθεση…

Συνήθως τα MiG-21 επιτίθεντο από το πίσω ημισφαίριο για μια και μόνο διέλευση με υψηλή ταχύτητα. Όταν οι Αμερικανοί βομβάρδιζαν την στρατηγικής σημασίας γέφυρα Paul Doumer βορείως του Ανόϊ, τα βορειοβιετναμικά μαχητικά κατευθύνονταν από το GCI προς τους στόχους τους μέσω κινεζικού εναερίου χώρου παίρνοντας θέση πίσω τους και περιμένοντας. Καθώς τα F-4 έπαιρναν ύψος έχοντας ρίξει τις βόμβες τους, τα MiG-21 εξαπέλυαν βλήματα υπερύθρων «Atoll» και εξαφανίζονταν με μετάκαυση αναζητώντας άσυλο στον εναέριο χώρο της Κίνας.
Σε μεγάλο ύψος το μικρό μέγεθος του Fishbed καθιστούσε πολύ δύσκολο τον οπτικό εντοπισμό του. Εξίσου δύσκολο ήταν το να προσπαθείς να το έχεις πάντα στο οπτικό σου πεδίο κατά την διάρκεια ελιγμών. Κατά μέτωπο ή από πίσω, η μικρή σιλουέττα του δυσκόλευε την πρόσκτηση στόχου στο ραντάρ. Χάρη σε έναν συνδυασμό τακτικών πλεονεκτημάτων και αμερικανικών πολιτικών περιορισμών, στα τέλη της δεκαετίας του ’60 τα MiG-21 είχαν καταφέρει να καταρρίψουν περισσότερα F-4 και F-105 απ’ όσα Fishbed είχαν καταρρίψει οι Αμερικανοί.

Οι δοκιμές του προγράμματος Have Doughnut συνέβαλλαν στην ανατροπή της κατάστασης. Παρά το αεροδυναμικό του σχήμα, οι επιδόσεις του MiG-21 σε μεγάλο ύψος υστερούσαν σε σύγκριση με αυτές των Thud και των Phantom της USAF –η μεγίστη ταχύτητα του MiG-21 ήταν 2,05 Mach έναντι των σχεδόν 2,14 Mach των F-4 και F-105D τα οποία αν και βαρύτερα, διατηρώντας υψηλή ταχύτητα και αποφεύγοντας τις παρατεταμένες κλειστές στροφές μπόρεσαν να πετύχουν καταρρίψεις.
Στην εναέρια μάχη με το Fishbed, το F-4 είχε τον έλεγχο της εμπλοκής κάτω από τα 15.000 πόδια εκμεταλλευόμενο τους περιορισμούς ταχύτητας και της απώλειας κινητικής ενέργειας λόγω της υψηλής φόρτισης g που χαρακτήριζαν το δελταπτέρυγο MiG-21. Η καλύτερη τακτική για τα Phantom ήταν να παρασύρουν τον αντίπαλο σε αερομαχία στο κατακόρυφο επίπεδο όπου η ώση των δύο J79, σε συνδυασμό με την αργή ανταπόκριση του Tumansky στις κινήσεις της μανέτας, έκαναν την ζωή δύσκολη έως επικίνδυνη για τους πιλότους των MiG.

Ανεβαίνοντας με χρήση μετάκαυσης για τα 20.000 πόδια το F-4 είχε ένα ελαφρύ πλεονέκτημα. Χρησιμοποιώντας full mil. power μέχρι τα 30.000 πόδια το αμερικανικό μαχητικό ήταν πολύ ταχύτερο ενώ εκτελώντας άνοδο με τεχνική zoom και πλήρη ισχύ, τα πράγματα σοβάρευαν πολύ για το MiG-21… Από τα 15.000 πόδια και κάτω το πλεονέκτημά του Phantom ήταν ακόμη μεγαλύτερο καθώς μπορούσε να επιταχύνει υπερβαίνοντας την μεγίστη (υπερηχητική) ταχύτητα του Fishbed.
Oι πιλότοι των F-4 και των F-105D έμαθαν να χρησιμοποιούν τις τακτικές «hit-and-run» των Βορειοβιετναμέζων χειριστών, επιτιθέμενοι με ταχύτητα από το «τυφλό» οπίσθιο ημισφαίριο του MiG-21 εφόσον είχαν το αρχικό πλεονέκτημα. Η εμπλοκή της USAF στον πόλεμο του Βιετνάμ τελείωσε στις 28 Ιανουαρίου 1973, με λόγο καταρρίψεων 2 προς 1. Γι’ αυτό το αποτέλεσμα, εκτός από τις μάχες στους ουρανούς του Βιετνάμ υπολογίστε και τις «αερομαχίες» πάνω από τις απομονωμένες εκτάσεις της Area 51.
Αλέξανδρος Θεολόγου