RAF Museum Cosford’s Conservation Centre: «Μοντελισμός» σε φυσική κλίμακα!

Τα πολύτιμα «άφτιαχτα» μοντέλα στην συλλογή πολλών μοντελιστών μετρώνται με τις δεκάδες όμως τα αεροπλάνα που… συναρμολογούνται στο Κέντρο Αποκατάστασης του Μουσείου της RAF στο Cosford, αν και λιγότερα, είναι σε φυσική κλίμακα και, κυρίως, ανεκτίμητα. Το εξειδικευμένο προσωπικό του Μουσείου δουλεύει τώρα πάνω σε τρία ιστορικά αεροσκάφη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: το εμβληματικό Wellington, ένα εξαιρετικά σπάνιο Handley Page Hampden που φέρει ακόμη τις τρύπες από τα βλήματα γερμανικού Bf110 στην άτρακτό του κι ένα προσφάτως αφιχθέν Lysander.
Από τα 11.461 «Wimpy» που κατασκευάσθηκαν συνολικά, αυτό στο Michael Beetham Conservation Centre είναι ένα από τα δύο ολόκληρα αεροσκάφη του τύπου που σώζονται σήμερα. Δεν αποτελεί έκπληξη η σημασία που δίνουν οι άνθρωποι του Κέντρου στην αποκατάστασή του, δουλεύοντας με σχολαστική προσοχή από το 2010 για την ανάδειξη του ξεχωριστού αυτού αεροπλάνου.
 
Το πρόβλημα είναι τα σημεία διάβρωσης και φθοράς στην διάσημη γεωδαιτική κατασκευή της ατράκτου και των πτερύγων που ανατρέπουν τις αρχικές… αισιόδοξες εκτιμήσεις για ολοκλήρωση των εργασιών συντήρησης εντός πέντε-επτά ετών. Η ανακάλυψη βαθύτερων φθορών κατά την διάρκεια ενός προγράμματος αποκατάστασης σημαίνει ότι τα πάντα πηγαίνουν χρονικά πίσω, εξηγεί ο διευθυντής του Κέντρου Darren Priday.

«Δεν υπάρχει προκαθορισμένο πλάνο εργασίας όπως στα Boeing και τα Airbus που περνούν από πρόγραμμα συντήρησης κάθε έξι χρόνια… Τα φροντίζουμε ενώ εκτίθενται και τα διατηρούμε όσο πιο αυθεντικά μπορούμε για όσο μεγαλύτερο διάστημα είναι εφικτό» λέει. Η περισσότερη δουλειά στη άτρακτο του Wellington έχει ολοκληρωθεί από εθελοντές και μένει ο ουραίος πυργίσκος ο οποίος ακόμη δεν έχει τοποθετηθεί.

Ο πρόσθιος πυργίσκος είναι επίσης εκτός, εγείροντας… θέμα αυθεντικότητας. Επειδή το συγκεκριμένο «Wimpy» ήταν ένα εκπαιδευτικό Τ.10 κατασκευής 1944, ο πρόσθιος πυργίσκος κάποια στιγμή αφαιρέθηκε και αργότερα τοποθετήθηκε άλλος στην θέση του. Οι αλλαγές αυτές ήταν και ο λόγος που το αεροπλάνο επέζησε του πολέμου, εκπαιδεύοντας πληρώματα της Bomber Command. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια που πετούσε, το Wellington του Μουσείου «έπαιξε» για λίγο και στον κινηματογράφο, κάνοντας μια σύντομη εμφάνιση στην διάσημη πολεμική ταινία του 1955 «The Dambusters».

Οι προκλήσεις που προκύπτουν κατά το στάδιο της αποκατάστασης δεν είναι λίγες. Το γεωδαιτικό πλαίσιο της ατράκτου και των πτερύγων έπρεπε να καλυφθεί με ιρλανδέζικο λινό ύφασμα, όπως τα χρόνια του πολέμου, να ασταρωθεί και να βαφεί. Υπολείμματα της αυθεντικής επικάλυψης φυλάσσονται για αρχειακούς λόγους στην συλλογή του Μουσείου στην πρώην βάση της RAF στο Stafford.

«Δεν πετάμε τίποτα» λέει χαρακτηριστικά ο Priday. Και αυτό αποδίδει. Όταν έφθασε ένα μαχητικό Gladiator που του έλειπαν κάποια από τα αυθεντικά πάνελ του κόκπιτ, βρέθηκαν στην «εφεδρική» συλλογή του Stafford.

Η δουλειά πάνω σε ένα ιστορικό αεροπλάνο μπορεί να είναι μια δυνατή συναισθηματική εμπειρία. Το Wellington του Μουσείου διατηρεί την αυθεντικότητά του κατά 99% και αυτό το κάνει μοναδικό. «Όταν μπαίνεις μέσα και σκέφτεσαι ότι νεαροί στην δεύτερη δεκαετία της ζωής τους πετούσαν αυτά τα αεροπλάνα στον πόλεμο, είναι πολύ συγκινητικό…»

ΗΡ Hampden, μια αληθινή πρόκληση

Μπορεί να μην είναι ατόφιο όπως το Wellington, όμως το Handley Page Hampden (P1344) δεν είναι απλώς ιστορικό, έχει τα σημάδια της ιστορίας στο μέταλλο της ατράκτου του με την μορφή battle damage! To Hampden κατερρίφθη πάνω από την Ρωσία τον Σεπτέμβριο του 1942 από μαχητικά Bf110 με αποτέλεσμα τον θάνατο τριών μελών του πληρώματός του ενώ δύο σώθηκαν και αιχμαλωτίσθηκαν.

Ήταν ένα από τα 32 αεροσκάφη που ξεκίνησαν το επικίνδυνο ταξίδι για την δημιουργία μιας νέας βάσης στην Χερσόνησο Κόλα με σκοπό την προστασία των συμμαχικών νηοπομπών της Αρκτικής αλλά οι Γερμανοί κατέρριψαν εννέα από αυτά. Το Ρ1344 παρέμεινε επί 49 χρόνια χαμένο στα δένδρα και τον πάγο μέχρι την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, όταν aviation enthusiasts από ολόκληρο τον κόσμο άρχισαν να ταξιδεύουν στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και στις αρχές της επόμενης στην Σοβιετική Ένωση ψάχνοντας για σημεία συντριβής αεροσκαφών από την εποχή του πολέμου.

Το αεροσκάφος ή ακριβέστερα, τα κομμάτια που είχαν μείνει από αυτό, ανελκύσθηκε από το σημείο συντριβής του στο Αρκτικό Κύκλο και ως εκ τούτου θα απαιτήσει πολύ περισσότερη δουλειά και φροντίδα. Ένας από τους τεχνικούς του Μουσείου πρότεινε την κατασκευή του πρόσθιου τμήματος της ατράκτου από το μηδέν, βάσει των αυθεντικών σχεδίων. Δύο χρόνια αργότερα, το Hampden διαθέτει πρόσθια άτρακτο που περιμένει να ενωθεί με την υπόλοιπη –αφού προηγήθηκαν ορισμένες δοκιμές επισκευές. Άλλωστε πρόκειται για ένα αεροσκάφος που συνετρίβη.
Κάποια αυθεντικά τμήματα σώζονται ακόμη, έτσι, όταν ολοκληρωθούν οι εργασίες εντός του 2018 (συμπεριλαμβανομένης της τοποθέτησης νέων διαφανών τμημάτων Perspex) το Μουσείο θα έχει ένα από τα δύο βομβαρδιστικά Hampden που υπάρχουν σήμερα από ένα σύνολο 1.430 αεροπλάνων. Μπορεί να δείχνει απίστευτα ξεπερασμένο, όμως σε αυτά τα ξεχασμένα βομβαρδιστικά κερδήθηκαν οι δύο πρώτοι Σταυροί της Βικτωρίας που απονεμήθηκαν σε πληρώματα της Bomber Command, θυμίζει ο διευθυντής του Beetham Conservation Centre.
Εδώ τίποτα δεν είναι τυχαίο, ούτε αφήνεται στην τύχη ή στο… περίπου. Βάφοντας τα διασωζόμενα τμήματα του Hampden με την παραλλαγή που έφερε στον πόλεμο, η σχολαστική έρευνα που προηγείται και συχνά «τρέχει» παράλληλα με ένα πρόγραμμα αποκατάστασης αποκάλυψε ότι το χαρακτηριστικό γράμμα «Κ» στην άτρακτο ήταν κόκκινο, αλλά τί κόκκινο; Μέχρι να βεβαιωθούν για την ακριβή απόχρωση, το «Κ» θα παραμείνει βαμμένο στο βασικό υπόστρωμα χρώματος (το κόκκινο βαφόταν από πάνω) και δη με πινέλο, όχι με πιστόλι βαφής.
Το εσωτερικό απαιτεί την ίδια αμέριστη φροντίδα, όπως και το εξωτερικό. «Δεν κάνουμε απλώς εξωτερικές επισκευές, επειδή φτιάχνουμε αεροπλάνα κάνουμε πολύ περισσότερα» επισημαίνει ο D. Priday. Αν και το πρόσθιο τμήμα του Hampden είναι κατασκευασμένο εκ νέου, τα όργανα είναι της εποχής του Β΄ ΠΠ, τα καθίσματα προέρχονται από ένα άλλο αεροπλάνο του τύπου που συνετρίβη ενώ πολλά αυθεντικά τμήματα έχουν βρεθεί στον Καναδά όπου κατασκευάζοντο Hampdens κατόπιν αδείας.
Lysander, το «ταξί των κατασκόπων»

Το Lysander Μk.III που βρίσκεται για συντήρηση στο Κέντρο είναι το μόνο σωζόμενο της έκδοσης Special Duties, το αεροπλάνο των «άσσων του φεγγαριού» που πετούσαν νύχτα στην κατεχόμενη Ευρώπη μεταφέροντας πράκτορες των Συμμάχων. Παραμένει άγνωστο σε πόσες μυστικές επιχειρήσεις έλαβε μέρος το συγκεκριμένο Lysander αλλά αφού πετούσε με την κάλυψη του σκότους θα έπρεπε να ήταν βαμμένο μαύρο.

Με την άφιξή του στο Κέντρο, οι συντηρητές αφαιρούν όλα τα πάνελ για τον καθαρισμό του αεροπλάνου από συσσωρευμένη σκόνη και βρωμιά χρόνων. «Όπως συμβαίνει και με άλλα αεροπλάνα της εποχής, το μέταλλο είναι σε πολύ καλή κατάσταση, το ξύλο τείνει να είναι λίγο ξηρό γι’ αυτό και κοιτάμε να το ενυδατώσουμε, όμως η υφασμάτινη επικάλυψη είναι σκισμένη σε διάφορα σημεία» λέει ο Priday.
Με τις πτέρυγες εκτός, το αεροπλάνο αποκαλύπτει… τρία διαφορετικά στρώματα βαφής. Τα ίχνη του κίτρινου μαρτυρούν προϋπηρεσία ως εκπαιδευτικό ή ρυμουλκό στόχων, ωστόσο οι συντηρητές θα πρέπει να ψάξουν να βρουν πριν αρχίσουν να αφαιρούν το ύφασμα τί είναι αυθεντικό, αν μπορεί το χρώμα να χρονολογηθεί και αν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία ή πληροφορίες.

Εφόσον το χρώμα αποδειχθεί πως είναι της δεκαετίας του ’40, το Κέντρο ενημερώνει το Μουσείο της RAF και ζητά οδηγίες για το πώς θα συνεχίσει. Όπως συμβαίνει με πολλά προγράμματα αποκατάστασης, οι συντηρητές συχνά γίνονται ντετέκτιβ πριν αρχίσουν να αντικαθιστούν πράγματα σε ένα αεροπλάνο ενώ εκεί που δουλεύουν έρχεται ξαφνικά μια πληροφορία που μπορεί να είναι το τελευταίο κομμάτι το οποίο συμπληρώνει το παζλ…
Μια παλιά φωτογραφία στα χέρια ενός 100χρονου πιλότου Hampden, τον οποίο είχε επισκεφτεί ο Priday για να μάθει περισσότερα για το project αποκατάστασης του βομβαρδιστικού, είχε απρόσμενο ενδιαφέρον. Το σημαντικό δεν ήταν οι εικονιζόμενοι βετεράνοι στην φωτογραφία, αλλά μια κυρία η οποία είχε πετάξει 17 αποστολές SEO με Lysander στον πόλεμο!
Αυτό ενδεχομένως σημαίνει πολύτιμες πληροφορίες για ένα πρόγραμμα αποκατάστασης ιστορικού αεροσκάφους και μάλιστα από πρώτο χέρι. Άλλωστε η αποκατάσταση της ιστορίας που φέρει ένα αεροπλάνο αντανακλά σε αυτούς που το έφτιαξαν, εκείνους που το πέταξαν και το συντήρησαν και, πάνω απ’ όλα, στους γενναίους που έγραψαν την ανεξίτηλη ιστορία του με την ίδια τους την ζωή.
 
Αλέξανδρος Θεολόγου