Διάλυση ΝΑ πτέρυγας του ΝΑΤΟ: Η ιστορία επαναλαμβάνεται;

Τα σενάρια για απομάκρυνση της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ δίνουν και παίρνουν το τελευταίο διάστημα, ειδικά μετά την απόφαση της κυβέρνησης Τραμπ να την εκπαραθυρώσει από το πρόγραμμα του μαχητικού F-35. Αν κάτι τέτοιο συμβεί, θα προκληθεί σοβαρό ρήγμα στην νοτιοανατολική πτέρυγα της Συμμαχίας. Όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω, δεν είναι η πρώτη φορά που αυτό συμβαίνει.
Μετά τη κατάρριψη του ρωσικού Su-24 από τουρκικά μαχητικά F-16 στη Συρία, πολλοί στην Ελλάδα έσπευσαν να μιλήσουν για “εκπλήρωση προφητειών”, διότι θεώρησαν πως το “ξανθό γένος” θα σπεύσει να εκπληρώσει τις προφητείες, επεμβαίνοντας στρατιωτικά στην Τουρκία.
Το ίδιο ακριβώς συνέβη το 2016, με τη δολοφονία του Ρώσου πρέσβη Αντρέι Καρλόφ στην Άγκυρα. Ωστόσο, για μια ακόμη φορά, το “ποθούμενο” δεν εκπληρώθηκε.
Φυσικά ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν, κάθε άλλο παρά αφελής είναι, και παρά τις αρνητικές συγκυρίες του 2015 και του 2016, πέτυχε να προσεταιριστεί την Τουρκία και εν πολλοίς να την κάνει υποχείριό του.
Αποτέλεσμα; Εξαιτίας του στενού φλερτ Μόσχας-Άγκυρας και της αγοράς των S-400, σήμερα γίνεται λόγος ακόμη και για εκδίωξη της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ. Πρόκειται αναμφίβολα για μια τεράστια νίκη της ρωσικής διπλωματίας, που πέτυχε να σπείρει διχόνοια και καχυποψία μεταξύ Τουρκίας-ΗΠΑ-ΝΑΤΟ.
Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό
Κατά τις δεκαετίες του ’60 και ’70, η τότε σοβιετική διπλωματία, πέτυχε κάτι ανάλογο. Από την εποχή που η Κύπρος απέκτησε την ανεξαρτησία της από τους Βρετανούς, το 1960, υπήρξε πεδίο δράσης έντονης διπλωματικής δραστηριότητας. Η Κύπρος αποκαλούταν “το αβύθιστο αεροπλανοφόρο της Αν. Μεσογείου” λόγω της στρατηγικής της θέσης. Για αυτό το λόγο η ΕΣΣΔ δεν ήθελε σε καμία περίπτωση ο έλεγχος του νησιού να περάσει εξ’ ολοκλήρου στο ΝΑΤΟ.
Το 1964 η Τουρκία είχε αποφασίσει να εισβάλει στη Κύπρο για να “αποκαταστήσει τη τάξη και να προστατέψει το τουρκικό στοιχείο”, ως εγγυήτρια δύναμη. Η επέμβαση του τότε Αμερικανού προέδρου Λίντον Τζόνσον, ματαίωσε αυτά τα σχέδια. Ένα χρόνο νωρίτερα, οι ΗΠΑ απέσυραν από τη Τουρκία τους βαλλιστικούς πυρηνικούς πυραύλους Jupiter, πράξη που δυσαρέστησε τους Τούρκους που θεώρησαν ότι η χώρα τους έμενε απροστάτευτη σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου μεταξύ ΝΑΤΟ-ΕΣΣΔ. Από εκείνη τη στιγμή και έπειτα, η Τουρκία άρχισε να κοιτάζει προς ανατολάς. Αν και παρέμενε ισχυρά προσδεδεμένη στη άρμα της Δύσης, θεώρησε ότι μια προσέγγιση με τους Σοβιετικούς θα έκανε τους Αμερικάνους να αναθεωρήσουν τη στάση τους απέναντι στο Κυπριακό. Οι Ρώσοι φυσικά εκμεταλλεύτηκαν αυτή την ευκαιρία και μάλιστα στο έπακρο.
Οι Σοβιετικοί σε καμία περίπτωση δεν ήθελαν η Κύπρος να προσαρτηθεί από την Ελλάδα. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάσταση νατοϊκών βάσεων ακόμη πλησιέστερα στην ΕΣΣΔ και τις χώρες δορυφόρους της στην Αν. Ευρώπη και κυρίως στη Μ. Ανατολή. Από την άλλη γνώριζαν ότι τυχόν τουρκική εισβολή (που εξ’ ορισμού θα ήταν παράνομη) θα δημιουργούσε χάσμα στην νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ, κάτι που τελικά συνέβη. Η εγκληματική ανατροπή Μακάριου και η τοποθέτηση του Ν. Σαμψών από τη Χούντα των Αθηνών, έδωσε το πρόσχημα που χρειαζόταν η Τουρκία για να εισβάλει, δεδομένου πως το σχέδιο του Σαμψών και της ΕΟΚΑ Β’ ήταν η de facto ανακήρυξη της ένωσης Ελλάδας- Κύπρου.
Εκτός από τη κατάληψη 1/3 του νησιού από τις δυνάμεις του Αττίλα, υπήρξαν και κάποιες σημαντικές επιπτώσεις στους κόλπους του ΝΑΤΟ που ευνοούσαν τα σοβιετικά σχέδια. Η Ελλάδα και η Τουρκία (αμφότερες μέλη του ΝΑΤΟ) βρέθηκαν πολύ κοντά στη σύρραξη και από τότε οι σχέσεις παραμένουν τεταμένες. Μετά την εισβολή, η Ελλάδα αποσύρθηκε από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ με απόφαση Καραμανλή, δημιουργώντας κενό στα πλευρά του Συμμαχίας, το αμερικανικό Κογκρέσο επέβαλε εμπάργκο στις πωλήσεις όπλων στην (σύμμαχη) Τουρκία και η Άγκυρα απάντησε με το κλείσιμο όλων των νατοϊκών σταθμών παρακολούθησης που υπήρχαν στο έδαφός της, με αποτέλεσμα να “τυφλωθεί” ένα μεγάλο κομμάτι της αμερικανικής αντικατασκοπείας. Τέλος ο Καραμανλής στρατικοποίησε τα νησιά του Αν. Αιγαίου και διακήρυξε ότι η πρωταρχική απειλή για την Ελλάδα δε προέρχεται πλέον από τις κομμουνιστικές χώρες του βορρά, αλλά από ανατολάς.Το κέρδος για τους Σοβιετικούς ήταν πολλαπλό και ίσως ως ένα βαθμό αναπάντεχο. Με την ευνοϊκή διπλωματική τους στάση και πιθανότατα ενθάρρυνση απέναντι στους Τούρκους στα γεγονότα του 1974, ουσιαστικά διέλυσαν την νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.
Η Σοβιετική διπλωματία
Πως κατάφεραν οι Σοβιετικοί να μπουν σφήνα στο Νατοϊκό σχεδιασμό; Όπως αναφέραμε παραπάνω, η αμερικανική στάση στο θέμα του Κυπριακού και η απόσυρση των Jupiter, δυσαρέστησε τους Τούρκους. Σε εκείνο το σημείο ξεκινά η προσέγγιση της ΕΣΣΔ: από τις αρχές τις δεκαετίας του ’70 επιδίωξαν και πέτυχαν να ενδυναμώσουν τις εμπορικές σχέσεις των 2 χωρών. Το εμπορικό ισοζύγιο τετραπλασιάστηκε και σύντομα άνοιξε σοβιετική τράπεζα στην Άγκυρα για να εξυπηρετεί τις συναλλαγές. Παράλληλα, δε δίστασαν να προσφέρουν στη Τουρκία οικονομική βοήθεια που έφτανε το $1 δις ετησίως και που κατευθυνόταν στη κατασκευή βαριάς βιομηχανίας, φραγμάτων, ηδροηλεκτρικών εργοστασίων κτλ.
Αποχαρακτηρισμένο έγγραφο της CIA με ημερομηνία 12 Φεβρουαρίου 1965, αναφέρει με σαφήνεια πως η ΕΣΣΔ επιχειρεί να εκμεταλλευτεί την “εχθρότητα” μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, για να αποδυναμώσει τη Νατοϊκή Συμμαχία, έχοντας υιοθετήσει μια ιδιαιτέρως ευνοϊκή στάση υπέρ της Τουρκίας.
Επιπλέον, τηλεγράφημα του State Department με ημερομηνία 10 Οκτωβρίου 1974 αναφέρει: “Έχοντας μεγάλο χρέος στη Ρωσία για τη συναίνεσή της στην εισβολή της Κύπρου τον περασμένο Ιούλιο, η Τουρκία ενδέχεται να μην μπορέσει να αρνηθεί τα αιτήματα των Σοβιετικών για προνόμια στις υπερπτήσεις που θα απαιτηθούν σε μελλοντικό πόλεμο στη Μ. Ανατολή. Ειδικά τώρα που τα συναισθήματα στο Κογκρέσο είναι ιδιαιτέρως αντι-τουρκικά».
H ιστορία τελικά επαναλαμβάνεται
Η προσέγγιση Ρωσίας-Τουρκίας, αν και διαφέρει σε κάποιες λεπτομέρειες, ουσιαστικά ακολουθεί το σοβιετικό μοτίβο. Η ρωσική διπλωματία επιδεικνύει για μια ακόμη φορά άριστη “ευελιξία” και χωρίς ιδιαίτερο κόστος, επιχειρεί τη διάλυση της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ. Οι συγκυρίες ήταν καθόλα ευνοϊκές. Ο έλεγχος της εξουσίας από τον “υπερφίαλο” Ερντογάν, η διαφωνία ΗΠΑ-Τουρκίας στο θέμα της υποστήριξης από την Ουάσιγκτον των Κούρδων της βόρειας Συρίας (SDF/YPG) τους οποίους η Άγκυρα χαρακτηρίζει “τρομοκράτες” και βραχίονα του PKK, οι σωστές κινήσεις της ρωσικής διπλωματίας και προφανώς του ίδιου του Πούτιν, έδωσαν υπόσταση στα σενάρια που θέλουν την Τουρκία να εγκαταλείπει τους κόλπους του ΝΑΤΟ.