Η δεύτερη αραβική πολιορκία της Κωνσταντινούπολης – Μια από τις σημαντικότερες μάχες της ιστορίας

Η πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες διαδραματίστηκε το 674 και διήρκησε ως το 678. Ο Άραβες δεν προχώρησαν σε στενή πολιορκία της πόλης, αλλά προτίμησαν να διατηρούν ένα χαλαρό αποκλεισμό, σε συνδυασμό με περιοδικές επιθέσεις κατά των τειχών. Οι Βυζαντινοί όμως απέκρουαν τις επιθέσεις, ενώ με τη χρήση του υγρού πυρός διατηρούσαν τις θαλάσσιες οδούς ανεφοδιασμού ανοιχτές. Η Δεύτερη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες το 717-718 υπήρξε κορυφαίο γεγονός των αραβοβυζαντινών πολέμων, καθώς ήταν η δεύτερη και τελευταία απόπειρα του Χαλιφάτου των Ομεϋαδών να καταλάβει την βυζαντινή πρωτεύουσα και να καταλύσει το βυζαντινό κράτος. Η νικηφόρα έκβαση της δεύτερης πολιορκίας για τους Βυζαντινούς, είχε σημαντικό αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή ιστορία.
H πρώτη πολιορκία
Το 669 τα αραβικά στρατεύματα έφτασαν μέχρι την Χαλκηδόνα της Κωνσταντινούπολης, ενώ το 670 αραβικός στόλος διαχείμασε στη χερσόνησο της Κυζίκου. Αυτές οι επιτυχίες ενθάρρυναν τον χαλίφη Μωαβία Α’ να καταστρώσει σχέδιο για να κυριεύσει την Πόλη. Το 672 τρεις αραβικοί στόλοι επέδραμαν στα παράλια της Μικράς Ασίας και κατέλαβαν την Σμύρνη, ενώ την επόμενη χρονιά καταλήφθηκε η Ρόδος, όπου εγκαταστάθηκε ισχυρή φρουρά, και η Ταρσός στην Κιλικία. Επι πενταετίας επαναλάμβαναν επιθέσεις εναντίον της Πόλης χωρίς επιτυχία, μέχρι που το 678 έλυσαν την πολιορκία και αποχώρησαν. Μεγάλο μέρος του στόλου των Σαρακηνών κατά την επιστροφή του έπεσε θύμα των φθινοπωρινών καταιγίδων και καταστράφηκε μπροστά στις ακτές της Παμφυλίας.
Η Δεύτερη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες το 717-718, αποτέλεσε το αποκορύφωμα είκοσι χρόνων επιτυχών αραβικών επιδρομών κατά βυζαντινών εδαφών, βοηθούμενων και από την περίοδο αναρχίας στο Βυζάντιο μεταξύ 695 και 717.
Ήταν γνωστό ότι οι Άραβες ετοιμάζονταν για χρόνια για να επιτεθούν στη Κωνσταντινούπολη. Ο αυτοκράτορας Λέων Γ’ είχε καταλάβει το θρόνο από τον Αναστάσιο Β ‘στις 25 Μαρτίου 717. Ο τελευταίος ήταν πρόθυμος να παραιτηθεί, εν μέρει επειδή γνώριζε ότι δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει αυτήν την εξαιρετικά σοβαρή απειλή των μουσουλμάνων.
Ένας στρατός 80.000 ανδρών, με επικεφαλής τον Μασλαμά, διέσχισε τον Βόσπορο από την Ανατολία για να πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη δια ξηράς, ενώ ένας μεγάλος αραβικός στόλος 1.800 πλοίων, ανέλαβε να πολιορκήσει τη πόλη από τη μεριά της θάλασσας του Μαρμαρά.
Η πολιορκία ξεκίνησε τον Ιούλιο του 717. Ο χειμώνας του 717-718 ήταν ένας από τους πιο ψυχρούς χειμώνες. Η Κωνσταντινούπολη, παρά τον αποκλεισμό, εξακολουθούσε να λαμβάνει προμήθειες μέσω Μαύρης Θάλασσας. Αντιθέτως, οι άραβες πολιορκητές αντιμετώπισαν μεγάλες δυσκολίες λόγω ασθενειών και έλλειψης εφοδίων, σε σημείο που αναγκάστηκαν να φάνε τα άλογα και τις καμήλες τους. Οι χρονικογράφοι μιλούν ακόμη και για κανιβαλισμό των νεκρών.
Από την αρχή της εκστρατείας τους, οι Άραβες είχαν προετοιμαστεί για μια μεγάλης κλίμακας επιχείρηση. Το συριακό Χρονικό του Ζουκνίν (ύστερος 8ος αιώνας) αναφέρει ότι οι δυνάμεις τους ήταν «αμέτρητες», ενώ ο Μιχαήλ ο Σύριος (12ος αιώνας) τις λογαριάζει σε 200.000 άντρες και 5.000 πλοία, αριθμοί προφανώς υπερβολικοί. Ο άραβας γεωγράφος και ιστορικός του 10ου αιώνα αλ-Μασούντι δίνει 120.000 άντρες, και το χρονικό του Θεοφάνη του Ομολογητή, κάνουν λόγο για 1.800 πλοία. Οι Άραβες συγκέντρωσαν εφόδια για αρκετά χρόνια, και μετέφεραν μαζί τους πολιορκητικές μηχανές και εμπρηστικά υλικά (νάφθα). Η εφοδιοπομπή του αραβικού στρατού μόνο λέγεται ότι περιλάμβανε 12.000 άντρες, 6.000 καμήλες και 6.000 όνους, καθώς και 30.000 εθελοντές («μουτάουα») που είχαν έρθει για να λάβουν μέρος στον Ιερό Πόλεμο («τζιχάντ») κατά των απίστων. Όποιοι κι αν ήταν οι πραγματικοί αριθμοί τους, οι Άραβες υπερτερούσαν κατά πολύ των αμυνομένων.
Ένας αιγυπτιακός στόλος 400 πλοίων και ένας αφρικανικός 360 πλοίων έφθασε την άνοιξη με νέες ενισχύσεις, αλλά οι διαδοχικές επιθέσεις στην πόλη δεν μπόρεσαν να παραβιάσουν τα τείχη της. Επιπλέον, πολλοί από τους ναυτικούς του μουσουλμανικού στόλου ήταν χριστιανοί και με τη πρώτη ευκαιρία, εγκατέλειψαν τις θέσεις τους. Αλλά και στην ξηρά, οι Βυζαντινοί σημείωσαν μια σημαντική επιτυχία, όταν τα στρατεύματά τους αιφνιδίασαν και κατέστρεψαν τον αραβικό στρατό του Μαρδασάν σε μια ενέδρα στους λόφους μεταξύ Νίκαιας και Νικομήδειας.
Από το φθινόπωρο του 717 οι Βούλγαροι είχαν αρχίσει τις επιθέσεις εναντίον των Αράβων στη δυτική πλευρά του Βοσπόρου. Οι Άραβες έμειναν έκπληκτοι από τον νέο εχθρό του οποίου η επίθεση στο στρατόπεδό τους, ακολουθήθηκε από μια τρομερή σφαγή. Ενθαρρυμένοι από αυτό, οι Βυζαντινοί άνοιξαν τις πύλες και προσπάθησαν να σπάσουν την πολιορκία, αλλά σταμάτησαν στις αραβικές αμυντικές τάφρους και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Αυτή η σκηνή επαναλήφθηκε αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της πολιορκίας με την ίδια κακή επιτυχία και για τις δύο πλευρές. Οι συνεχείς βουλγαρικές επιθέσεις στα μετόπισθεν των Αράβων τους ανάγκασαν να χτίσουν τάφρους και εναντίον των Βουλγάρων. Με τον τρόπο αυτό, ωστόσο, οι Άραβες βρέθηκαν σε μια λεπτή γραμμή ανάμεσα σε δύο οχυρώσεις, οι οποίες υποβλήθηκαν σε επίθεση και από τις δύο πλευρές.
Μετά από έναν ασυνήθιστα σκληρό χειμώνα, κουρασμένοι από τις συνεχείς μάχες και τις ασθένειες, οι Άραβες προσπάθησαν να υποχωρήσουν στα πλοία τους τον Ιούλιο, αλλά εξολοθρεύτηκαν από μια βουλγαρική επίθεση. Χρονογράφοι της εποχής αναφέρουν ότι τουλάχιστον 22.000-32.000 Άραβες έχασαν τη ζωή τους σε εκείνη τη βουλγαρική επίθεση. Μετά από αυτές τις εξελίξεις, οι Άραβες κατάλαβαν πως δεν ήταν σε θέση να συνεχίσουν τη πολιορκία και τον Αύγουστο του 718, αποχώρησαν. Καθώς η ημερομηνία συνέπιπτε με την Κοίμηση της Θεοτόκου, οι Βυζαντινοί απέδωσαν σε αυτήν τη νίκη τους. Μέρος του στρατού αποχώρησε μέσω της Μικράς Ασίας και οι υπόλοιποι με τα εναπομείναντα πλοία. Μια καταστροφική καταιγίδα όμως, κατέστρεψε τον αραβικό στόλο στην πορεία του, με μόνο 5 γαλέρες να διασώζονται.
Η αποτυχία της επιχείρησης οφειλόταν πρωτίστως στην απόσταση των Αράβων από τις βάσεις εξόρμησής τους στη Συρία, που δεν επέτρεπε τον επαρκή εφοδιασμό τους. Επιπρόσθετα, η υπεροχή του βυζαντινού ναυτικού, το υγρό πυρ, η ισχύς των Θεοδοσιανών Τειχών, καθώς και η ικανότητα του Λέοντα Γ’ στην εξαπάτηση και τις διαπραγματεύσεις έπαιξαν σημαντικό ρόλο.
Η σημασία της μάχης
Η αραβική αποτυχία αποτέλεσε βαρύ πλήγμα για το Χαλιφάτο, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Οι περισσότερες αραβικές φρουρές αποσύρθηκαν από τα βυζαντινά οχυρά της μεθορίου. Η αποτυχία της πολιορκίας είχε μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στη φύση της αραβοβυζαντινής αναμέτρησης. Ο αρχικός ισλαμικός στόχος της κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης ουσιαστικά εγκαταλείφθηκε, και το σύνορο μεταξύ των δυο κρατών σταθεροποιήθηκε στη γραμμή των οροσειρών του Ταύρου και του Αντίταυρου.
Η πολιορκία είχε επίσης σημαντική μακροϊστορική σημασία. Η επιβίωση της βυζαντινής πρωτεύουσας σήμαινε ότι η Αυτοκρατορία θα συνέχιζε να παίζει το ρόλο του προπυργίου έναντι της ισλαμικής επέκτασης στην Ευρώπη μέχρι τον 15ο αιώνα, οπότε και έπεσε στους Οθωμανούς. Μαζί με τη Μάχη του Πουατιέ, η επιτυχής άμυνα της Κωνσταντινούπολης ανέκοψε την ισλαμική επέκταση στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τον Βρετανό ιστορικό Πωλ Ντέιβις, «Αποκρούοντας την μουσουλμανική εισβολή, η Ευρώπη έμεινε σε χριστιανικά χέρια, και δεν απειλήθηκε ξανά σοβαρά από τους Μουσουλμάνους έως τον 15ο αιώνα. Η νίκη αυτή, μαζί με την νίκη των Φράγκων στο Πουατιέ (732), περιόρισε τη δυτική εξάπλωση του Ισλάμ στον κόσμο της νότιας Μεσογείου.
Αν ο στρατός του Μασλαμά καταλάμβανε την Πόλη, ο δρόμος προς την ανατολική και κεντρική Ευρώπη θα ήταν ανοιχτός. Η Κωνσταντινούπολη, η έδρα της πολιτικής, θρησκευτικής και οικονομικής εξουσίας στη χριστιανική Ανατολή, πιθανότατα θα είχε γίνει η πρωτεύουσα του Ισλάμ. Η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία μπορεί να έχει εξαφανιστεί, με άγνωστες συνέπειες στην Ανατολική Ευρώπη και τη Ρωσία. Οι μουσουλμάνοι θα γίνονταν η κύρια ναυτική δύναμη της Ευρώπης, δεδομένου πως κανένας άλλος δεν διέθετε αξιόλογο στόλο.
Η βυζαντινή νίκη προστάτευσε την Ευρώπη από το Ισλάμ, αλλά και από άλλες εξωτερικές επιρροές. Οι σύγχρονοι ιστορικοί συμφωνούν πως η νίκη των Βυζαντινών είχε την ίδια αξία με την νίκη των Φράγκων στο Πουατιέ.
Πρώτη δημοσίευση 26/11/17
Πηγές
http://www.byzantium.xronikon.com/battle.php?byzbat=b8_02
Second Arab Siege of Constantinople in 717–718
https://el.wikipedia.org/wiki/Πολιορκία_της_Κωνσταντινούπολης_(674-678)
https://el.wikipedia.org/wiki/Πολιορκία_της_Κωνσταντινούπολης_(717-18)