Από την εποχή που η Κύπρος απέκτησε την ανεξαρτησία της από τους Βρετανούς, το 1960, υπήρξε πεδίο δράσης έντονης διπλωματικής δραστηριότητας. Η Κύπρος αποκαλούταν »το αβύθιστο αεροπλανοφόρο της Αν. Μεσογείου» λόγω της στρατηγικής της θέσης. Για αυτό το λόγο η ΕΣΣΔ δεν ήθελε σε καμία περίπτωση ο έλεγχος του νησιού να περάσει εξ’ ολοκλήρου στο ΝΑΤΟ.
Το 1964 η Τουρκία είχε αποφασίσει να εισβάλει στη Κύπρο για να αποκαταστήσει τη τάξη και να προστατέψει το τουρκικό στοιχείο, ως εγγυήτρια δύναμη. Η επέμβαση του τότε Αμερικανού προέδρου Λύντον Τζόνσον , ματαίωσε αυτά τα σχέδια. Επιπλέον, μόλις ένα χρόνο νωρίτερα, οι ΗΠΑ απέσυραν από τη Τουρκία τους βαλλιστικούς πυρηνικούς πυραύλους Jupiter, πράξη που δυσαρέστησε τους Τούρκους που θεώρησαν ότι η χώρα τους έμενε απροστάτευτη σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου ΝΑΤΟ-ΕΣΣΔ. Από εκείνη τη στιγμή και έπειτα, η Τουρκία άρχισε να κοιτάζει προς τα ανατολικά. Αν και παρέμενε ισχυρά προσδεδεμένη στη άρμα της Δύσης, θεώρησε ότι μια προσέγγιση με τους Σοβιετικούς θα έκανε τους Αμερικάνους να αναθεωρήσουν τη στάση τους απέναντι στο Κυπριακό. Οι Ρώσοι φυσικά εκμεταλλεύτηκαν αυτή την ευκαιρία και μάλιστα στο έπακρο.
1964: Σχέδιο Άτσεσον
Το σχέδιο του Αμερικανού ΥΠΕΞ Ντιν Άτσεσον, προτάθηκε το 1964, στον τότε πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου και είχε την σθεναρή υποστήριξη του προέδρου Λίντον Τζόνσον. Προέβλεπε την ένωση Ελλάδας-Κύπρου με αντάλλαγμα τη παραχώρηση μιας βάσης στη Τουρκία στη χερσόνησο της Καρπασίας. Από τις 7 κυπριακές επαρχίες, οι δύο θα είχα τουρκοκύπριο επικεφαλής, διορισμένο από την Ελληνική Κυβέρνηση. Η βάση θα έμενε σε Τουρκικά χέρια για 50 χρόνια (έως το 2014) για να εξασφαλιστεί ότι η Κύπρος δε θα χρησιμοποιούταν ως βάση για ενδεχόμενη Ελληνική εισβολή στη Τουρκία. Το σχέδιο απορρίφθηκε κατηγορηματικά από τον τότε πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου και τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο…
Το πρόσχημα
Ποιος ήταν ο τελικός σκοπός των Σοβιετικών; Σε καμία περίπτωση δεν ήθελαν η Κύπρος να προσαρτηθεί από την Ελλάδα. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάσταση νατοϊκών βάσεων ακόμη πλησιέστερα στην ΕΣΣΔ και τις χώρες δορυφόρους της στην Αν. Ευρώπη και κυρίως στη Μ. Ανατολή. Από την άλλη γνώριζαν ότι τυχόν Τουρκική εισβολή (που εξ’ ορισμού θα ήταν παράνομη) θα δημιουργούσε χάσμα στην Ν/Α πλευρά του ΝΑΤΟ, κάτι που τελικά συνέβη. Η ανατροπή Μακάριου και η τοποθέτηση του Ν. Σαμψών από τη Χούντα των Αθηνών, έδωσε το πρόσχημα που χρειαζόταν η Τουρκία για να εισβάλει. Εξάλλου το σχέδιο του Σαμψων και της ΕΟΚΑ Β’ ήταν η de facto ανακήρυξη της ένωσης Ελλάδας- Κύπρου. Το όλο εγχείρημα της ανατροπής του Μακαρίου, είχε την ενθάρρυνση της CIA και του State Department υπό τον Χένρυ Κίσινγκερ. Η ΕΣΣΔ όπως είπαμε, δεν επρόκειτο να δεχθεί μια »νατοϊκή» Κύπρο. Για αυτό το λόγο, ενθάρρυναν σιωπηλά την τουρκική εισβολή.
Επιπτώσεις
Εκτός από τη κατάληψη 1/3 του νησιού από τις δυνάμεις του Αττίλα, υπήρξαν και κάποιες (σημαντικές) επιπτώσεις στους κόλπους του ΝΑΤΟ που ευνοούσαν τα Σοβιετικά σχέδια. Η Ελλάδα και η Τουρκία (χώρες του ΝΑΤΟ) βρέθηκαν πολύ κοντά στη σύρραξη και από τότε οι σχέσεις είναι τεταμένες. Μετά την εισβολή, η Ελλάδα αποσύρθηκε από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ με απόφαση Καραμανλη, δημιουργώντας κενό στα πλευρά του Συμμαχίας, το Αμερικανικό Κογκρέσο επέβαλε εμπάργκο στις πωλήσεις όπλων στην (σύμμαχη) Τουρκία και η Τουρκία απάντησε με το κλείσιμο όλων των Νατοϊκών σταθμών παρακολούθησης που υπήρχαν στο έδαφός της, με αποτέλεσμα να »τυφλωθεί» ένα μεγάλο κομμάτι της Αμερικανικής αντικατασκοπείας. Τέλος ο Καραμανλής στρατικοποίησε τα νησιά του Αν. Αιγαίου και διακηρύξε ότι η πρωταρχική απειλή για την Ελλάδα δε προέρχεται πλέον από τις κομμουνιστικές χώρες του βορρά, αλλά από ανατολάς.Το κέρδος για τους Σοβιετικούς ήταν πολλαπλό και ίσως ως ένα βαθμό αναπάντεχο. Με την ευνοϊκή τους διπλωματική στάση και πιθανότατα ενθάρρυνση απέναντι στους Τούρκους στα γεγονότα του 1974, ουσιαστικά κατέστρεψαν το Ν/Α άκρο του ΝΑΤΟ.
Η Σοβιετική διπλωματία
Πως κατάφεραν οι Σοβιετικοί να μπουν σφήνα στο Νατοϊκό σχεδιασμό; Όπως αναφέραμε παραπάνω, η Αμερικανική στάση στο θέμα του Κυπριακού, δυσαρέστησε τους Τούρκους. Σε εκείνο το σημείο ξεκινά η προσέγγιση της ΕΣΣΔ: από τις αρχές τις δεκαετίας του ’70 επιδίωξαν και πέτυχαν να ενδυναμώσουν τις εμπορικές σχέσεις των 2 χωρών. Το εμπορικό ισοζύγιο τετραπλασιάστηκε και σύντομα άνοιξε σοβιετική τράπεζα στην Άγκυρα για να εξυπηρετεί τις συναλλαγές. Παράλληλα, δε δίστασαν να προσφέρουν στη Τουρκία οικονομική βοήθεια που έφτανε το $1 δις ετησίως και που κατευθυνόταν στη κατασκευή βαριάς βιομηχανίας, φραγμάτων, ηδροηλεκτρικών εργοστασίων κτλ.
Τα ανωτέρω επιβεβαιώνονται από τηλεγράφημα του State Department από το 1974 που σε ένα σημείο αναφέρει: »Έχοντας μεγάλο χρέος στη Ρωσία για τη συναίνεσή της στην εισβολή της Κύπρου τον περασμένο Ιούλιο, η Τουρκία ενδέχεται να μην μπορέσει να αρνηθεί τα αιτήματα των Σοβιετικών για προνόμια στις υπερπτήσεις που θα απαιτηθούν σε μελλοντικό πόλεμο στη Μ. Ανατολή. Ειδικά τώρα που τα συναισθήματα στο Κογκρέσο είναι ιδιαιτέρως αντι-τουρκικά». (Αγγ. Κείμενο:WITH AN OUTSTANDING IOU DEBT TO RUSSIA FOR ITS ACQUIESCENCE IN THE INVASION OF CYPRUS LAST JULY, TURKEY MAY FIND IT HARDER THAN BEFORE TO DENY ANY SOVIET REQUEST FOR OVERFLIGHT PRIVILEGES IN A FUTURE MIDDLE EASTERN WAR, PARTICULARLY WITH THE U.S. CONGRESS SO VIRULENTLY ANTI- TURKEY). (Cable: 1974STATE223755_b).
Είναι προφανές ότι όταν πρόκειται για γεωπολιτικά ζητήματα, επικρατεί πάντα η λογική του συμφέροντος και όχι των συναισθημάτων. Η ευφυής Σοβιετική διπλωματία εκείνης της εποχής, πέτυχε να εξουδετερώσει (έστω προσωρινά) το Ν/Α σκέλος του ΝΑΤΟ και να προκαλέσει κρίση στις σχέσεις των χωρών-μελών του.
Πηγές-Βιβλιογραφία:
1. Andreas Stergiou-SOVIET POLICY TOWARD CYPRUS
2. John SAKKAS and Nataliya ZHUKOVA- The Soviet Union, Turkey and the Cyprus Problem, 1967-1974
3. Makarios Drousiotis – Soviet duplicity in the Cyprus crisis
4. Wikileaks Cable: 1974STATE223755_b
