H «ρωσική απειλή» γυρίζει την Σουηδία στον Ψυχρό Πόλεμο;  

Στον Ψυχρό Πόλεμο η σοβιετική απειλή ήταν ο λόγος που η ουδέτερη Σουηδία διατηρούσε ικανές ένοπλες δυνάμεις, άριστα εκπαιδευμένες και έτοιμες για όλα. Τώρα είναι η «ρωσική απειλή» που γυρίζει τους Σουηδούς σε ένα νέο ψυχροπολεμικό κλίμα.
Οι πτήσεις ρωσικών στρατιωτικών αεροσκαφών πολύ κοντά στον σουηδικό εναέριο χώρο έχουν αυξηθεί ανησυχητικά μετά την διπλωματική κρίση μεταξύ των δύο χωρών το 2014, η Ρωσία ενισχύει συνεχώς τις δυνάμεις της στον θύλακα του Καλίνινγκραντ στην περιοχή της Βαλτικής ενώ η αρμόδια Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας της Σουηδίας έχει ζητήσει από τις τοπικές αρχές να βελτιώσουν τα σενάρια εκτάκτου ανάγκης και να αναβαθμίσουν τα υπόγεια καταφύγια για ενδεχόμενη χρήση τους ως έκτακτες βάσεις επιχειρήσεων. Και, το πιο χαρακτηριστικό, από φέτος η στρατιωτική θητεία είναι και πάλι υποχρεωτική για νέους και νέες.

Η υποχρεωτική στράτευση καταργήθηκε το 2010 –με μόλις τρείς ψήφους υπέρ– και οι σουηδικές Ένοπλες Δυνάμεις έγιναν ένας σχετικά μικρός, ικανός, επαγγελματικός στρατός, ανοικτός δια νόμου σε όλους, ασχέτως φύλου ή σεξουαλικών προτιμήσεων. Όμως στην πορεία απεδείχθη ότι… παραήταν μικρός.
Το 2016, κυβερνητική έκθεση για τις αμυντικές προτεραιότητες της χώρας την περίοδο 2016-2020 επεσήμαινε ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις χρειάζονταν ακόμη 1.000 μόνιμα στελέχη, στρατιώτες και ναύτες, συν 7.000 εφέδρους. Οι λόγοι για την «προβληματική», όπως χαρακτηριζόταν, στρατολόγηση, ήταν η δραματική συρρίκνωση του Στρατού την μεταψυχροπολεμική περίοδο (την δεκαετία του ’80 περίπου 180.000 Σουηδοί βρίσκονταν υπό τα όπλα) οι χαμηλές αποδοχές των στρατιωτικών που καθιστούσαν την καριέρα στον Στρατό λιγότερο ελκυστική σε σύγκριση με αντίστοιχες στον πολιτικό τομέα και η κατάργηση της υποχρεωτικής στράτευσης.

Οκτώ χρόνια μετά την κατάργηση της θητείας (värnplikt) ως μη ικανοποιητικού τρόπου για την κάλυψη των αναγκών ενός σύγχρονου στρατού, οι νέοι και νέες της χώρας καλούνται με το που τελειώνουν το σχολείο να υπηρετήσουν για δώδεκα μήνες –πριν την κατάργηση του θεσμού ο χρόνος υπηρεσίας είχε μειωθεί στους δέκα μήνες. Η αλλαγή του περιβάλλοντος ασφαλείας στην περιοχή της Βαλτικής και οι αριθμοί που δεν «βγαίνουν» έπαιξαν κύριο ρόλο γι’ αυτό.
Η επαναφορά της θητείας υποτίθεται πως θα καλύψει τα κενά επάνδρωσης. Το μέτρο αφορά όσους και όσες έχουν γεννηθεί το 1999 και μετά, με 13.000 να έχουν κληθεί ήδη να παρουσιασθούν. Εξ αυτών, 4.000 θα επιλεγούν για βασική στρατιωτική εκπαίδευση φέτος και τον επόμενο χρόνο, με προοπτική ο αριθμός να ανέλθει σε 5.000 το 2020. Για την περίοδο 2021-2025 το υπουργείο Άμυνας εκτιμά τις ετήσιες ανάγκες σε προσωπικό σε 6.000 άτομα για το 2021 και 8.000 ανά έτος από το 2022 έως το 2025.
Το «σουηδικό μοντέλο»

Στόχος είναι να βρίσκονται υπό τα όπλα 6.600 μόνιμοι και 10.000 έφεδροι. Δεδομένου του αριθμού των Σουηδών πολιτών σε ηλικία στράτευσης (περίπου 100.000) σχεδόν το 4% θα φορέσει στολή και θα πάρει όπλο ενώ οι αντιρρησίες συνείδησης θα έχουν επιλογή εναλλακτικής θητείας (vapenfri tjänst) πριν περάσουν στην πολιτική εφεδρεία. Την εποχή του Ψυχρού Πολέμου το 85% των ανδρών κατατάσσονταν στον Στρατό, το δε σύστημα διασποράς των αεροσκαφών της Flygvapnet ήταν –και είναι– παράδειγμα προς μίμηση.
Σημειωτέον η Σουηδία βασίζεται και σε περίπου 22.000 Εθνοφύλακες, όλοι τους εθελοντές. Σύμφωνα με την σουηδική κυβέρνηση «η μοντέρνα στράτευση δεν κάνει διακρίσεις φύλου και αφορά άνδρες και γυναίκες». Άλλωστε οι γυναίκες αποτελούν σήμερα το 16% των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας.

Η σουηδική κοινή γνώμη δεν δείχνει να διαφωνεί, κάθε άλλο μάλιστα. Αν και η χώρα έχει να εμπλακεί επισήμως σε πόλεμο από το 1814, η πλειονότητα των Σουηδών είχε ταχθεί υπέρ της επαναφοράς της θητείας: δημοσκοπική έρευνα της Ipsos έδειξε ότι το 72% της κοινής γνώμης υποστηρίζει το μέτρο και μόλις το 16% θεωρεί ότι είναι κακή ιδέα.
Σε ανήσυχες εποχές, η ενίσχυση του στρατεύματος θεωρείται από τους ψηφοφόρους ως κάτι θετικό και όχι ως ρίσκο. Επίσης, εκπαιδευτές υποστηρίζουν πως η θητεία θα ωφελήσει τους στρατεύσιμους, μαθαίνοντάς τους χρήσιμα πράγματα και αλλάζοντας την σημερινή ατομιστική νοοτροπία τους σε ομαδική.
Υπό το πρίσμα των προκλήσεων ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή, η επαναφορά της υποχρεωτικής στράτευσης ήταν μια έξυπνη κίνηση καθώς το σύστημα της εθελοντικής κατάταξης απεδείχθη αναποτελεσματικό τόσο ως προς την επάνδρωση, όσο και ως προς την ποιότητα του προσωπικού που απαιτείτο, επισημαίνει ο Johan Osterberg, ερευνητής στην Σχολή Ανωτέρων Αμυντικών Σπουδών.

Παρόλο που η Σουηδία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ, στις αρχές της δεκαετίας του ’90 δαπανούσε σχεδόν το 2,5% του ΑΕΠ της για την άμυνα. Μέχρι το 2015, ο σχετικός προϋπολογισμός είχε μειωθεί στο 1,1%. Όπως φαίνεται, η ένταση –εντός ή εκτός εισαγωγικών– στην περιοχή της Βαλτικής λόγω της «ρωσικής απειλής» ίσως αλλάξει πολλά. Ήδη οι Σουηδοί κατασκευάζουν νέα καταφύγια.
 
Αλέξανδρος Θεολόγου