Πόσο κοντά έφτασαν οι Ιάπωνες στο να κατασκευάσουν τη δική τους ατομική βόμβα; (ΠΤΗΣΗ Ιουλίου 1995)

Ξημέρωμα της 12 Αυγούστου 1945. Έξω από τις κορεατικές ακτές, ένα μικρό σκάφος πλησιάζει την αμμουδιά σε ένα από τα μικρά νησάκια που είναι σπαρμένα στη Θάλασσα της Ιαπωνίας. Αν και βρίσκεται λίγες εκατοντάδες μέτρα από την παραλία δεν φαίνεται να  ανακόπτει ταχύτητα, αφού δεν υπάρχει κάποιος πάνω του για να «κόψει» τις μηχανές ή να γυρίσει το πηδάλιο. Ένας ύφαλος ανακόπτει τελικά την πορεία του και το μικρό σκάφος, γέρνει στο νερό και σταματά. Μία ομάδα από άνδρες τριάντα χιλιόμετρα μακρύτερα στην αντίπερα ακτή κοιτούν τα ρολόγια τους μέσα από μαύρα γυαλιά οξυγονοκολητού που φορούν όλοι τους. Έξαφνα το σκοτάδι σκίζεται από μία σφαίρα φωτιάς στον ορίζοντα και ένα μανιτάρι ανεβαίνει προς τον ουρανό: Η Ιαπωνία είχε δοκιμάσει με επιτυχία ένα ατομικό όπλο, τρεις μόνο ημέρες μετά τη ρίψη της δεύτερης ατομικής βόμβας στο Ναγκασάκι.
Η παραπάνω ιστορία υποστηρίχθηκε από τον Αμερικανό δημοσιογράφο Ντέιβιντ Σνέλ και δημοσιεύτηκε μάλιστα στην εφημερίδα Atlanta Constitution. Το ποσοστό της αλήθειας που περιέχει αποτελεί ακόμη και σήμερα αντικείμενο διαμάχης ανάμεσα σε ιστορικούς στις ΗΠΑ. Η πραγματικότητα όμως παραμένει μία, ότι δηλαδή η Ιαπωνία πιθανότατα έφτασε πολύ κοντά στο να προλάβει τις ΗΠΑ στο αγώνα δρόμου για την απόκτηση της ατομικής βόμβας. Παρόλες τις αντίθετες εκθέσεις των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών, η χώρα του Ανατέλλοντος είχε ένα αρκετά προχωρημένο πυρηνικό πρόγραμμα με κεντρικό άξονα τον καθηγητή Γιοσίο Νίσινα.

Ο τελευταίος μετά την αποφοίτησή του από το Πανεπιστήμιο του Τόκιο ταξίδεψε στην Ευρώπη όπου γνωρίστηκε και συνδέθηκε με τον Δανό ερευνητή και κάτοχο του βραβείου Νόμπελ Νίελς Μπορ. Ο Μπορ υπήρξε ένας από τους στενότερους συνεργάτες του Αλβέρτου Αϊνστάιν και είναι πιθανότατα ο άνθρωπος που εδραίωσε στον Νίσινα την πίστη ότι η πυρηνική σχάση ήταν δυνατή.
Μετά την επιστροφή του στην Ιαπωνία, το 1931, ο Νίσινα προΐσταται του Εθνικού Ινστιτούτου Έρευνας Φυσικής και Χημείας, περισσότερου γνωστού σαν Ινστιτούτο Ραϊκέν.  Το 1936 το Ινστιτούτο αποκτά ένα κύκλοτρο, μία συσκευή που είχε επινοήσει ο αμερικανός Έρνεστ Λόρενς στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας λίγα χρόνια νωρίτερα. Το κύκλοτρο παράγει σωματίδια υψηλής ενέργειας με τη βοήθεια μαγνητικών και ηλεκτροστατικών πεδίων που με τη σειρά τους μπορούν να προκαλέσουν μεταβολές στον πυρήνα ενός  ατόμου.
Αυτό είναι και το πρώτο βήμα της ατομικής έρευνας στην Ιαπωνία. Δεν θα είναι όμως όπως θα δούμε και το τελευταίο. Αν και η «ατομική κούρσα» δεν έχει ακόμη αρχίσει ή τουλάχιστον περιορίζεται σε επιστημονική φιλοδοξία, ο Νίσινα φροντίζει ώστε το Ραϊκέν να αποκτήσει το 1937 ένα ακόμη μεγαλύτερο κύκλοτρο διαμέτρου 1,5 μέτρων και βάρους 220 τόνων.
Στο σημείο αυτό εντοπίζεται και το ενδιαφέρον του Ιαπωνικού Στρατού για τη δυνατότητα στρατιωτικής χρήσης της σχετικής τεχνολογίας. Τα σχετικά νήματα κινούσε ο στρατηγός Τακέο Γιασούντα, διευθυντής του Ινστιτούτου Τεχνικής Έρευνας της Αεροπορίας Στρατού.  Σημαντικό ρόλο είχε επίσης και ένας άλλος νεαρός αξιωματικός, ο Τατσουσαμπούρο Σουζούκι, απόφοιτος του Πανεπιστημίου του Τόκιο από όπου είχε αποκτήσει πτυχίο Φυσικής. Ήταν ο άνθρωπος που ανέλαβε να συντάξει την σχετική έκθεση για το αν ήταν δυνατή ή όχι η κατασκευή μίας ατομικής βόμβας βασισμένης στην πυρηνική σχάση.
Η εισήγησή του ήταν όχι μόνο θετική, αλλά ενθουσιώδης και είχε αποτέλεσμα το σχετικό πρόγραμμα που ανέλαβε το Ραϊκέν να χρηματοδοτηθεί το καλοκαίρι του 1941. Το πρώτο πρόβλημα που αντιμετωπίστηκε ήταν η εξεύρεση ουρανίου και πιο συγκεκριμένα του ισοτόπου U-235 που ήταν απαραίτητο για την περαιτέρω έρευνα. Ακόμη όμως και εάν το ινστιτούτο εξασφάλιζε τις ποσότητες του υλικού που απαιτούντο, δεν υπήρχαν οι κατάλληλες εγκαταστάσεις για την επεξεργασία του. Η τελευταία απαιτούσε τη χρήση «βαρέως ύδατος» που με τη σειρά τους χρειαζόντουσαν μεγάλες ποσότητες ηλεκτρικού ρεύματος.
Ο ηλεκτρισμός όμως και οι πρώτες ύλες ήταν στοιχεία σε ανεπάρκεια στο ιαπωνικά νησιά. Αυτός άλλωστε ήταν και ο λόγος που από τις δεκαετίες που προηγήθηκαν του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε αρχίσει σταδιακά η επέκταση αρχικά προς την κορεατική χερσόνησο και την Κίνα και αργότερα προς τον Ειρηνικό.
Στην Κορέα λοιπόν βρισκόταν η λύση για την υποδομή που απαιτούσε η συνέχιση του προγράμματος. Εκεί, ήδη από χρόνια είχε μεταφερθεί μέρος της βιομηχανίας της χώρας που εκμεταλλευόταν το πλούσιο υπέδαφος και το εργατικό δυναμικό. Από τις σημαντικότερες προσπάθειες υπήρξε αυτή του Γιουν Νογκούτσι που έγινε πάμπλουτος μέσα από την παραγωγή προϊόντων όπως μπαρούτι, δυναμίτη, νιτρογλυκερίνης, σπανίων μετάλλων κ.ά. Ο βιομηχανικός κολοσσός που δημιούργησε, είχε σαν έδρα την κορεατική πόλη Κονάν.
Ο Νογκούτσι είχε φροντίσει ακόμη και για την τροφοδοσία των εργοστασίων του με τις απαιτούμενες ποσότητες ηλεκτρικού ρεύματος κατασκευάζοντας ένα υδροηλεκτρικό φράγμα στα δύο ποτάμια της περιοχής. Δεν θα μπορούσαν φυσικά να υπάρξουν καλύτερες εγκαταστάσεις για το ιαπωνικό ατομικό πρόγραμμα. Σύμφωνα μάλιστα με τις πληροφορίες, ένα από τα προϊόντα των βιομηχανιών Νογκούτσι, πριν ακόμη υπάρξει εμπλοκή με το ινστιτούτο Ραϊκέν ήταν και «βαρύ ύδωρ». Ο ίδιος ο Νογκούτσι, που γνώριζε τη σχετική έρευνα μέσω του Πανεπιστημίου του Τόκιο, του οποίου ήταν απόφοιτος, είχε επίσης φροντίσει να εντοπίσει και κοιτάσματα ουρανίου στην κορεατική χερσόνησο. Το σκηνικό δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερο, αλλά το ιαπωνικό επιτελείο και ιδιαίτερα ο Γιασούντα  ανησυχούσε για το σημείο στο οποίο βρισκόντουσαν οι ανάλογες αμερικανικές έρευνες.
Ένα δίκτυο κατασκόπων του εξασφάλιζε μια ροή πληροφοριών, ενώ θα πρέπει να τονιστεί ότι οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών γνώριζαν ελάχιστα για το ιαπωνικό πρόγραμμα. Οι πληροφορίες που αποκτούσε ο Γιασούντα του επέτρεπε να εξασφαλίζει την συνέχιση της χρηματοδότησης του ατομικού προγράμματος. Κατά ειρωνεία μάλιστα της τύχης, η βασική πληροφορία που τον είχαν εφοδιάσει οι κατάσκοποί του στις ΗΠΑ ανέφεραν για την πιθανότητα μίας αμερικανικής ατομικής δοκιμής το 1943.
Αυτό φυσικά ήταν λάθος, αφού μία τέτοια δοκιμή δεν έγινε παρά το 1945, υπήρξε όμως αρκετή για να επιταχυνθούν οι ιαπωνικές προσπάθειες. Το καλοκαίρι του 1945, το δίκτυο εξαρθώθηκε και από το σημείο αυτό και μετά η Ιαπωνία βρίσκεται στο σκοτάδι σχετικά με  την πρόοδο που έκαναν οι ΗΠΑ στον τομέα αυτόν.
Εκτός όμως από το Στρατό και το Αυτοκρατορικό Ιαπωνικό Ναυτικό ενδιαφερόταν να αποκτήσει το δικό του πρόγραμμα. Δεν ήταν δε τυχαίο ότι κατέληξαν στην ίδια λύση με τον  Στρατό, να ζητήσουν δηλαδή τη συνδρομή του βιομηχανικού συγκροτήματος Νογκούτσι. Σε μία καθοριστική σύσκεψη αξιωματικών του Ναυτικού και επιστημόνων οριοθέτησε το σχετικό πρόγραμμα τον Ιούλιο του 1942.
Στο πρόγραμμα του Στρατού, το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν οι ιαπωνικές προσπάθειες, ήταν ο τρόπος επεξεργασίας του U-235. Αποφασίστηκε να ακολουθηθεί μια διαδικασία που χρησιμοποιούσε εξαφθωριούχο ουράνιο και πιστεύετο ότι αποτελούσε τη λύση, αλλά και η παραγωγή της ένωσης αυτής αντιμετώπισε προβλήματα παρόλες τις έντονες προσπάθειες του Νογκούτσι. Μια μικρή ποσότητα παρήχθη στις αρχές του 1944 και η απαραίτητη συσκευή διαχωρισμού ήταν έτοιμη την ίδια περίοδο. Η τελευταία όμως αποδείχθηκε ιδιαίτερα κακής κατασκευής και καθυστέρησε σημαντικά το πρόγραμμα. Ήταν ίσως αυτή η εξέλιξη που καταδίκασε την Ιαπωνία στην κούρσα για την απόκτηση της βόμβας.
Χρειάστηκαν αρκετοί μήνες για τη βελτίωση του διαχωριστή και η προσπάθεια για την παραγωγή του ισοτόπου U-235 ξεκίνησε και πάλι προς το τέλος του 1944. Οι συχνοί όμως αμερικανικοί βομβαρδισμοί υπήρξαν τώρα το νέο εμπόδιο και αποφασίστηκε η μεταφορά του εξοπλισμού από το Ρεϊκέν στο πανεπιστήμιο της Οσάκα που θα επέφερε νέα καθυστέρηση στην παραγωγή αν και τώρα ήσαν έτοιμοι να λειτουργήσουν πέντε διαχωριστές. Η 12η Αυγούστου 1944 υπήρξε η μοιραία ημέρα για το πρόγραμμα όταν μία επιδρομή Β-29 κατέστρεφε τα εργαστήρια του Ρεϊκέν και όλη τη διαθέσιμη ποσότητα εξαφθωρίου. Τότε
πάρθηκε η απόφαση να μεταφερθεί το όλο πρόγραμμα στην Κορέα, κάτι που έγινε τελικά στις αρχές του 1945.
Το Ναυτικό, από τα ελάχιστα στοιχεία που είναι γνωστά συνέχισε και αυτό το δικό του  ξεχωριστό πρόγραμμα. Υπήρξε μάλιστα και σχέδιο για τη μεταφορά της βόμβας από αεροσκάφη Καμικάζε, πιθανότατα μέχρι τις ΗΠΑ. Τα σχετικά όμως αρχεία έχουν καταστραφεί και περισσότερες λεπτομέρειες δεν είναι σήμερα γνωστές.
Πόσο όμως κοντά ήλθε τελικά η Ιαπωνία στο να αποκτήσει την ατομική βόμβα. Ο δημοσιογράφος Ντέιβιντ Σνελ επιμένει ότι πραγματοποιήθηκε μία επιτυχημένη δοκιμή στις  12 Αυγούστου, αντλώντας τις πληροφορίες του από έναν ιάπωνα αξιωματικό , υπεύθυνο ασφαλείας στο Κονάν. Δεδομένου όμως ότι οι εκεί εγκαταστάσεις περιήλθαν μετά τον πόλεμο σε σοβιετικά χέρια, δεν είναι δυνατόν να επιβεβαιωθούν οι πληροφορίες. Η αμερικανική νίκη και οι διαδικασίες για την παράδοση της Ιαπωνίας δεν επέτρεψαν επίσης τις σχετικές αμερικανικές έρευνες, παρόλο που υπήρχε τμήμα των υπηρεσιών πληροφοριών που ασχολείτο αποκλειστικά με την παρακολούθηση του ιαπωνικού πυρηνικού προγράμματος.
Φ.Γ.Κ
Βιβλιογραφία: World War II, July 1995, Undercover, Al Hemingway.
To άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη Π&Δ Ιουλίου 1995, στο τεύχος 126