Μια άσκηση, ένα σκάνδαλο και μια χρήσιμη «κρίση»: Το πονηρό παιχνίδι της Άγκυρας με το ΝΑΤΟ

Όλα άρχισαν κατά την διάρκεια της πρόσφατης άσκησης «Trident Javelin» του ΝΑΤΟ στην Νορβηγία, όταν οι Τούρκοι συμμετέχοντες είδαν αναρτημένο σε ένα πόστερ με τους «εχθρούς» το όνομα του προέδρου Ερντογάν μαζί με αυτό του «Πατέρα της σύγχρονης Τουρκίας» Κεμάλ Ατατούρκ. Οι Τούρκοι έγιναν… Τούρκοι και απέσυραν διαμαρτυρόμενοι σφόδρα το συμμετέχον προσωπικό από την άσκηση.
Τίποτα δεν «τρέφει» τον πρόεδρο Ερντογάν όσο μια καλή παρεξήγηση. Διότι οι παρεξηγήσεις δημιουργούν συχνά ευκαιρίες –ευκαιρίες που η Τουρκία δεν αφήνει ποτέ ανεκμετάλλευτες. Στις εντονότατες διαμαρτυρίες της Άγκυρας, η κυβέρνηση του Όσλο αλλά και ο ίδιος ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Γιένς Στόλτενμπεργκ, έσπευσαν να ζητήσουν συγγνώμη για το λάθος. Πόσο λάθος όμως ήταν το λάθος;

Υπεύθυνος για την προσβολή στην σύμμαχο Τουρκία και τους θεσμούς της θεωρήθηκε ένα άτομο, μη στρατιωτικός, που είχε σύμβαση παροχής υποστηρικτικού έργου στην άσκηση με την νορβηγική κυβέρνηση και όχι με το ΝΑΤΟ, διευκρίνισε ο Γ.Γ. της Συμμαχίας. Το άτομο αυτό απομακρύνθηκε πάραυτα από την άσκηση και οι πράξεις του δεν εκφράζουν τις απόψεις του ΝΑΤΟ, επισημαίνετο σε γραπτή δήλωση.
Σύμφωνα με το Newsweek πάντως, η «κρίση» που προκάλεσε την ένταση ήταν κατά πάσα πιθανότητα… made in Turkey. Ο εντεταλμένος αξιωματικός που στέλνεται σε παρόμοιες ασκήσεις σε ρόλο συνδέσμου συνήθως είναι μικρού βαθμού. Η άσκηση στην Νορβηγία ήταν μια αξιοσημείωτη εξαίρεση: ο Υποναύαρχος Τζιχάτ Ιάϊτζι επέλεξε να στείλει την Πλωτάρχη Εμπρού Νιλχάν Μπόζκουρτ.

Όχι μόνο είναι σπάνιο να αναμιγνύεται ένας υψηλόβαθμος αξιωματικός σε διαδικαστικά θέματα ρουτίνας μιας συμμαχικής άσκησης, αλλά η ίδια η επιλογή της Μπόζκουρτ εγείρει πλείστα ερωτηματικά. Γνωστή στα τουρκικά ΜΜΕ ως «Πριγκίπισσα του Περιντζέκ» –αναφορά στον αντι-Νατοϊκό ηγέτη του αριστερού Πατριωτικού Κόμματος, Ντογκού Περιντζέκ– η Πλωτάρχης Μπόζκουρτ είχε καταδικαστεί σε φυλάκιση 5-10 ετών για εκβίαση και κατασκοπία αλλά είχε εγκαταλείψει την χώρα.
Περιέργως, επέστρεψε στην Τουρκία και όπως φαίνεται έλαβε «άφεση αμαρτιών» από ολόκληρο Υποναύαρχο. Ο Υποναύαρχος Ιάϊτζι όμως δεν είναι ένας ακόμη υψηλόβαθμος αξιωματικός του τουρκικού Ναυτικού. Η σχέση του με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι ιδιαίτερα στενή . Μάλιστα κατά την διάρκεια του αποτυχημένου πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016, ο Υποναύαρχος Ιάϊτζι φέρεται να ήταν αυτός που εκτός κάμερας προέτρεψε τον πρόεδρο Ερντογάν να ανακηρύξει εαυτόν «Αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων» στην διάσημη συνέντευξή του στο Facetime η οποία έγειρε την πλάστιγγα υπέρ του.
Όπως εκτιμά το Newsweek, το να έστειλε ο Ερντογάν –ή οι έμπιστοί του– την Μπόζκουρτ στην Νορβηγία όχι ως σύνδεσμο αλλά ως… προβοκάτορα για να δημιουργηθεί θέμα, δείχνει κάτι παραπάνω από πιθανό. Αρκετά ερωτηματικά προκαλεί ήδη το πώς βρέθηκε το επίμαχο πόστερ με τους «εχθρούς» Ερντογάν και Κεμάλ Ατατούρκ στην Νατοϊκή άσκηση, όπως και η… περίεργη σύμπτωση να φιγουράρει ο Τούρκος πρόεδρος δίπλα-δίπλα με την μορφή-σύμβολο της νεωτέρας Τουρκίας.
Ο πολιτικός αριβισμός ως «εργαλείο»

Παρά το περίφημο δημοψήφισμα του καλοκαιριού, ο πρόεδρος Ερντογάν φαίνεται ότι προσπαθεί ακόμη να ισχυροποιήσει την θέση του. Το απίστευτο πογκρόμ κατά των υπόπτων για συμμετοχή στο πραξικόπημα στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων –το οποίο ειδικά στην Αεροπορία άφησε σοβαρά κενά καθώς απομακρύνθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες έμπειροι αξιωματικοί– έδειξε πως ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν διστάζει να λάβει δραστικά μέτρα για να λύσει ένα πρόβλημα.
Γενικώς ο Ερντογάν δεν διστάζει να εκμεταλλευτεί οποιαδήποτε ευκαιρία του προσφέρεται. Το 2009 έδωσε πραγματικό «σώου» στο Νταβός επιπλήττοντας τον υποψήφιο για Νομπέλ πρόεδρο του Ισραήλ Σιμόν Πέρεζ και χαρακτηρίζοντάς τον «δολοφόνο» των Παλαιστινίων πριν αποχωρήσει μεγαλοπρεπώς. Επιστρέφοντας στην Τουρκία, χιλιάδες υποστηρικτών του ήταν στο αεροδρόμιο για να τον υποδεχθούν κρατώντας παλαιστινιακές και τουρκικές σημαίες παρά το γεγονός ότι το ρολόϊ έδειχνε τις μικρές ώρες.
Καλά οι τουρκικές σημαίες, όμως πόσες χιλιάδες παλαιστινιακές σημαίες μπορούν άραγε να βρεθούν στις τρείς τα ξημερώματα; Σκεφτείτε. Και πόσο τυχαίο είναι που οι υπεύθυνοι του Μετρό της Κωνσταντινούπολης πήραν εντολή –πριν το ξέσπασμα Ερντογάν στο Νταβός– να μείνει το δίκτυο ανοικτό εκείνο το βράδυ «για την διευκόλυνση του επιβατικού κοινού»;
Η υπόθεση του τουρκικού πλοίου «Mavi Marmara» το οποίο το 2010 έπλεε προς την αποκλεισμένη από τους Ισραηλινούς Γάζα είναι ένα ακόμη παράδειγμα. Η επιχείρηση κατάληψης του πλοίου με την καταρρίχηση Ισραηλινών κομμάντος από ελικόπτερο άφησε εννέα Τούρκους νεκρούς (εκ των οποίων ένας είχε και αμερικανική υπηκοότητα) οδηγώντας τις τουρκο-ισραηλινές σχέσεις στο ναδίρ.
Το «Mavi Marmara» δεν ήταν το μόνο πλοίο που αναχαιτίσθηκε από τους Ισραηλινούς εκείνο το βράδυ. Ήταν όμως το μόνο στο οποίο χύθηκε αίμα και το μόνο που ναυλώθηκε από το κόμμα του Ερντογάν, με επιβαίνοντες άτομα μιας οργάνωσης αρωγής φίλα προσκείμενης, σύμφωνα με πληροφορίες, στην Αλ Κάϊντα… Συμπτώσεις;
Θα μπορούσε ο Ερντογάν να δημιουργήσει μια κρίση, όπως αυτή στην Νατοϊκή άσκηση, για να ωφεληθεί πολιτικώς; Ο Τούρκος πρόεδρος έχει επανειλημμένως προκαλέσει κρίσεις με απώτερο στόχο να κερδίσει κάτι από αυτές και αυτό καταδεικνύει τον τρόπο σκέψης της ηγεσίας της γείτονος. Το γεγονός ότι ΝΑΤΟ και Νορβηγοί ζήτησαν τόσο γρήγορα συγγνώμη για το «ατυχές περιστατικό» στην άσκηση «Trident Javelin» αφήνει εύλογες υπόνοιες ότι ο Ερντογάν ήξερε πώς να ποντάρει ώστε να βγει κι από πάνω, σε μια χρονική στιγμή ιδιαίτερα άβολη για την Άγκυρα και τις σχέσεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση, το ΝΑΤΟ και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Γι’ αυτό και η επίσκεψη του προέδρου της γείτονος στην Θράκη θα πρέπει να παρακολουθείται με διπλή προσοχή, ειδικά μετά τις αναφορές Ερντογάν για την ανάγκη… «εκσυγχρονισμού» της Συνθήκης της Λωζάνης. Το να είναι κανείς σε εγρήγορση και έτοιμος για όλα δεν είναι δείγμα ανησυχίας αλλά προνοητικότητας. Και όταν κάποιος προνοεί, τόσο πιο δύσκολα αιφνιδιάζεται από πονηρά «παιχνίδια».
Αλέξανδρος Θεολόγου