Οι παραβάσεις Κανόνων Εναέριας Κυκλοφορίας (αυτό που συνήθως αποκαλούμε παραβιάσεις του FIR Αθηνών) και οι παραβιάσεις Εθνικού Εναέριου Χώρου (ΕΕΧ) στο Αιγαίο από την Τουρκική Αεροπορία είναι ένα φαινόμενο δεκαετιών, το οποίο ποικίλει ανά περιόδους σε ένταση και σε είδος. Πότε δηλαδή έχουμε πυκνότητα οπλισμένων σχηματισμών, πότε περισσότερες υπερπτήσεις κ.ο.κ. Με άλλες φορές μια αύξηση των συμβάντων να απεικονίζει μια τρέχουσα ελληνοτουρκικη ένταση, αλλά και άλλες να “προειδοποιεί” για μια επερχόμενη. Δεν μπορούμε όμως να μην επισημάνουμε πως η τουρκική πρακτική έχει αποκτήσει σε μεγάλο βαθμό και αυτόνομη δυναμική, ως ένα σχεδόν σταθερό πεδίο ελέγχου των δικών μας πολιτικών και στρατιωτικών αντοχών, αλλά και ως ένα πεδίο τεσταρίσματος των ελληνικών αντανακλαστικών και της ταχύτητας κινητοποίησης.
Αιγαίο σήμερα: 98 παραβιάσεις με εμπλοκές, 12 παραβάσεις και δυο υπερπτήσεις!
Είναι όμως πολύ ενδιαφέρον να δούμε την συμπυκνωμένη εικόνα της τελευταίας οκταετίας 2015-2022, όπου αποτυπώνεται σαφώς ένα αριθμητικό και ποιοτικό «άλμα» από το 2017 και μετά, με την Τουρκική Αεροπορία να δείχνει υπερένταση στην επιθετικότητα της. Με μια εξαίρεση στην τάση αυτή: το έτος 2021, όπου έχουμε σαφή υποχώρηση των αριθμών. H οποία κατά την εκτίμηση μας μπορεί να ερμηνευθεί λόγω πανδημίας κορωνοϊού, που τότε έπληξε ιδιαίτερα την Τουρκία, με σχεδόν όλη τη χρονιά να είναι κορύφωσης μολύνσεων και θανάτων. Κάτι που υποβάθμισε και την ικανότητα της Τουρκικής Αεροπορίας να δρα.
Επιστρέφοντας όμως στη γενική εικόνα, ενώ το 2015 και 2016 οι παραβιάσεις του εθνικού χώρου ήταν κάτω από 2.000 το έτος, από το 2017 και μετά έχουμε απότομη πύκνωση που ξεπερνά και το 100%, με πάνω από 4.000 το 2019 και το 2020 και εκρηκτικά το 2022, με πάνω από 11.000!
Αντίστοιχη εικόνα έχουμε και στις παραβάσεις Κανόνων Εναέριας Κυκλοφορίας (FIR Aθηνών), όπου τα κάτω των 1.000 συμβάντων του 2015-16, έχουν αντικατασταθεί με σταθερά τετραψήφια νούμερα.
Ακόμη, έχουμε κάπου διπλασιασμό σε εμφάνιση οπλισμένων σχηματισμών, κάτι που υποδηλώνει πρόθεση για εμπλοκή -και αυτές επίσης πολλαπλασιάζονται- αλλά και για ανταλλαγή πυρών, αν ένα επεισόδιο κλιμακωθεί.
Και βέβαια έχουμε κορυφώσεις υπερπτήσεων σε ελληνική ξηρά, κάτι που ξεπερνά την αμφισβήτηση στα όρια του εναέριου εθνικού χώρου (να πούμε εδώ την ελληνική ιδιορρυθμία να ορίζουμε ως τέτοιο τα 10 μίλια και ως εθνικό θαλάσσιο χώρο τα 6 μίλια).
Το χρονικό ορόσημο του 2016, μετά από το οποίο η τουρκική ένταση στο Αιγαίο ανεβαίνει, δεν είναι τυχαίο. Έχει συμβεί το καλοκαίρι της χρονιάς αυτής το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία, όπου στην αντίληψη Ερντογάν ερμηνεύεται ως ιστορική καμπή, καθώς θεωρεί πως υπήρξε επιχείρηση ανατροπής του, κατευθυνόμενη από τις ΗΠΑ. Αντίληψη που δεν έχει διστάσει ο ίδιος και οι κύκλοι του να κυκλοφορήσουν ευρύτατα, προβάλλοντας αντιθετικά την πρόθεση τους να «οδηγήσουν την Τουρκία σε ένα μεγαλειώδες μέλλον επέκτασης, τόσο γεωγραφικά όσο και κύρους και πολεμικής ισχύος».
Τα ακόλουθα αυτής της αντίληψης τα έχουμε δει: Προσέγγιση με την Ρωσία, ακόμη μεγαλύτερη σύσφιξη σχέσεων με τις τουρκογενείς χώρες, όπου η Τουρκία διεκδικεί ρόλο πάτρωνα και καθοδηγητή, όξυνση προφανώς της αντιπαράθεσης με την Ελλάδα που περιγράφεται πως «με τις παράλογες απαιτήσεις της στο Αιγαίο, σε εθνικό χώρο και ΑΟΖ ληστεύει την Τουρκία από τον πλούτο και τα κυριαρχικά της δικαιώματα», κα βέβαια στοχοποίηση των ΗΠΑ ως «σκοτεινής δύναμης που απεργάζεται τον έλεγχο της Άγκυρας».
Στον παραπάνω πίνακα βλέπουμε επίσης και ένα ακόμη φαινόμενο: Πως παρά την κρίση που έπληξε την Τουρκική Αεροπορία με το πραξικόπημα, δηλαδή την αποστράτευση εκατοντάδων πιλότων ως ύποπτων «γκιουλενιστών» και την φυλάκιση κάποιων για συμμετοχή στο πραξικόπημα, η μεγάλη ένταση και οι συνεχείς παραβιάσεις και παραβάσεις συνεχώς αυξάνουν! Έστω και με μειωμένο ιπτάμενο προσωπικό ή με χρήση «δανείων» από την δεξαμενή των πιλότων του Πακιστάν, με εμπειρία σε F-16. Ενώ το ρεκόρ σε αριθμό τουρκικών αεροσκαφών που κάνουν την σχετική δράση, σημειώνεται το 2022, με 2.758.
Τουρκική Αεροπορία: Ωράριο “Δημοσίου” – τα UAV συνεχές
Η μεγάλη αλλαγή όμως που πρέπει να τονίσουμε σε επίπεδο αεροπορικών μέσων είναι η εμφάνιση των μη επανδρωμένων στο Αιγαίο. Τα οποία καταγράφονται να κάνουν παραβάσεις-παραβιάσεις περίπου από τα μέσα του 2020, αλλά από τα μέσα της επόμενης χρονιάς (2021) γίνονται ολοένα και περισσότερα, σε βαθμό που να υποκαθιστούν τα τουρκικά μαχητικά. Με μάλιστα συνεχείς πτήσεις, μεγάλης διάρκειας όπου το ίδιο μη επανδρωμένο (συνήθως Bayraktar TB2 αλλά και ΑΝΚΑ) θα κάνει πολλαπλές παραβιάσεις σε μια μέρα. Το τελευταίο εξηγεί σε μεγάλο βαθμό και την αριθμητικη “έκρηξη” σε συμβάντα το 2022.
Κάτι άλλο που κάνει εντύπωση είναι η «περιοδικότητα» στην τουρκική δράση που έχει εδώ και μερικά χρόνια παγιωθεί πάνω από το Αιγαίο, με την Τουρκική Αεροπορία να ακολουθεί ένα «ωράριο δημοσίου υπαλλήλου». Έτσι, μαχητικά και γενικότερα επανδρωμένα αεροσκάφη προκαλούν σχεδόν αυστηρά Δευτέρα-Παρασκευή, με το Σαββατοκύριακο να… αργούν και να πετούν αυτές τις μέρες είτε μόνο UAV (ενίοτε και κάποιο αεροσκάφος ναυτικής συνεργασίας) είτε και να μην έχουμε κανένα συμβάν!
Ενδεικτικά και μόνο παραθέτουμε τη λίστα του τελευταίου εξαμήνου, σύμφωνα με τα στοιχεία της Πολεμικής μας Αεροπορίας. Βλέπουμε πως τα Σαββατοκύριακα είναι σχεδόν «νεκρά» από μαχητικά, ενώ κυριαρχεί η δράση των UAV και ενίοτε εμφανίζονται και αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας, ATR-72 και CN-235. Η τακτική αυτή είναι ενδιαφέρουσα, καθώς η Τουρκική Αεροπορία κάνει σημαντική «οικονομία» χρήσης των μαχητικών της, χωρίς όμως να σταματά την πίεση προς εμάς, που την αναλαμβάνουν τα πολύ πιο φθηνά σε λειτουργία μη επανδρωμένα και τα ναυτικής συνεργασίας (κάποια με εξοπλισμό ηλεκτρονικής παρακολούθησης).
Ο σεισμός και η μεγάλη αλλαγή συμπεριφοράς
Η καταστροφική σεισμική δόνηση της 6ης Φεβρουαρίου 2023 είχε σαφές αποτύπωμα και στην δράση της Τουρκικής Αεροπορίας. Έτσι παραμονές του σεισμού, το Σαββατοκύριακο 4-5 του μήνα, είχαμε μηδενική δραστηριότητα σε παραβιάσεις-παραβάσεις. Στη συνέχεια, από τις 6 έως τις 18 του μήνα δεν έχουμε συμβάντα από μαχητικά αεροσκάφη (ολοκληρωτική η απουσία τους), ενώ υπάρχει μικρή εμφάνιση από UAV ή ένα αεροσκάφος ναυτικής συνεργασίας CN-235. Παρόλα αυτά στο διάστημα 6 με 18 του μήνα, δηλαδή 12 μέρες μετά το σεισμό, καταγράφονται 104 παραβιάσεις εθνικού εναέριου χώρου, από τα μη επανδρωμένα, με το γνωστό μοτίβο κίνησης τους.
Ερντογάν: «Να λογοδοτήσει η Ελλάδα για τις παραβιάσεις του τουρκικού εναερίου χώρου»
Διαχρονική απειλή αλλά και ξεκάθαρη μετεξέλιξη
Από τα παραπάνω στοιχεία βλέπουμε το διαχρονικό της τουρκικής τακτικής να αμφισβητεί τις ελληνικές θέσεις στο Αιγαίο, είτε αυτές είναι τα όρια διοικητικής ευθύνης και ελέγχου της εναέριας κυκλοφορίας, είτε τα κυριαρχικά των 10 μιλίων εναερίου χώρου, τα οποία η Τουρκία δεν τα δέχεται και αναγνωρίζει μόνο τα 6 από αυτά, ώστε να υπάρχει ταύτιση με τα αντίστοιχα 6 θαλάσσιας κυριαρχίας. Το διαχρονικό όμως της ένοπλης-στρατιωτικής αμφισβήτησης, πλέον έχει οξυνθεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, πολύ πέρα και πάνω από το οριακά στατιστικά διακριτό. Πλέον η Τουρκία “κεντά” καθημερινά σε όλο το μήκος της γραμμής αντιπαράθεσης στο Αιγαίο, με όλα τα αεροπορικά της μέσα, μαχητικά, μη επανδρωμένα, αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας και με έμφαση κιόλας στις υπερπτήσεις νησιών, δηλαδή σε πολύ πιο “αιχμηρή” διεκδίκηση.
Να πούμε εδώ πως η χρήση μη επανδρωμένων, έστω και αν θεωρείται κάπως ηπιότερη -τουλάχιστον στη διεθνή ματιά- από ότι ενός μαχητικού, πόσο μάλλον και ενός οπλισμένου, όταν γίνεται σε τέτοιο ρυθμό και πυκνότητα χάνει την όποια “χαλαρότητα” της. Δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί πως οι χιλιάδες ώρες πτήσης τους γίνονται για “ασκήσεις”, πως υπάρχει “περιθώριο λάθους στην πλοήγηση”, ή πως γίνονται για λόγους επιτήρησης μεταναστευτικών ροών και πιθανά ενεργοποίησης των μηχανισμών έρευνας-διάσωσης.
Έτσι τα τουρκικά μη επανδρωμένα είναι σαφώς πια εργαλείο εξωτερικής πολιτικής και αμυντικής πίεσης, εμφανίζονται και οπλισμένα σε κάποιες περιπτώσεις, πετούν αδιάκοπα μέσα στη μέρα και έχουν ιδιαίτερα “πρότυπα” κίνησης, διαφορετικά από των τουρκικών μαχητικών, προσανατολισμένα σε ανίχνευση, χαρτογράφηση, εντοπισμό ελληνικών θέσεων και δυνάμεων.
Σελτσούκ Μπαϊρακτάρ: Η Τουρκία διαθέτει 150 Bayraktar TB2 και 12 Akinci
Πως μπορεί να αντιπαρατεθεί η Ελλάδα σε αυτή την όξυνση; Προς το παρόν διατηρούμε την δική μας αντίδραση, με κινητοποίηση μαχητικών μας, αναγνωρίσεις, ακόμη και εμπλοκές. Κάτι που σαφώς εμπεριέχει κινδύνους, μεγάλη φθορά των δικών μας μέσων, με κέρδος όμως την απόλυτα ρεαλιστική εκπαίδευση των πιλότων μας, και γεωπολιτικό όφελος τη σταθερή μας “δήλωση” για προάσπιση συγκεκριμένου εθνικού εναέριου χώρου και περιοχής ευθύνης.
Υπάρχουν εναλλακτικές; Συζήτηση γίνεται για όξυνση από πλευράς μας, π.χ. με την κατάρριψη κάποιου μη επανδρωμένου (εύκολο καθώς πετούν αργά και χωρίς ελιγμούς), που θεωρητικά, μιας και δεν θα περιλαμβάνει κίνδυνο για Τούρκους πιλότους, θα σηματοδοτήσει ένα αυστηρό αλλά όχι αιματηρό μήνυμα προς την Άγκυρα. Αν και αυτό μπορεί να γίνει οποτεδήποτε, θα είναι λάθος αν δεν έχει σχεδιαστεί μαζί με ένα σύνολο «απαντήσεων» σε κάθε πιθανή αντίδραση της Άγκυρας. Εδώ είναι και το χρόνιο ελάττωμα τέτοιων απόψεων, που προτείνουν μια «στιγμιαία» δράση, χωρίς όμως μελέτη του «μετά». Αυτό όμως δεν υφίσταται στην διμερή δυναμική, ξέρουμε καλά πως οποιαδήποτε δράση προξενεί -ή μπορεί να προξενήσει- ένα ντόμινο (φράση κλισέ αλλά ακριβής), για το οποίο οφείλεις να είσαι προετοιμασμένος. Και στην ένταση που υπάρχει καθημερινά στο Αιγαίο περιθώρια για πειραματισμούς δεν υπάρχουν.
Διαπιστώνουμε όμως και τον ελληνικό εγκλωβισμό στην Τουρκική επιθετικότητα. Εκατοντάδες παραβάσεις τη μέρα, ελληνική αντίδραση και επανάληψη την επομένη χωρίς κάποιο τέλος. Η «χορογραφία» περιλαμβάνει όλα τα συναφή, καταγγελία σε δημόσια φόρα, π.χ. στο ΝΑΤΟ, με ελάχιστες ή και μηδενικές αντιδράσεις από τον συμμαχικό χώρο. Που έτσι κι αλλιώς βλέπει και αυτό το ίδιο σκηνικό εδώ και δεκαετίες και δεν έχει λόγο, εφόσον αυτό είναι «σταθερό», να εκφέρει γνώμη. Έπρεπε η Τουρκία να θίξει πολύ σημαντικότερα ζητήματα δυτικής στρατηγικής για να επανέλθει στην διεθνή προσοχή η τακτική της στο Αιγαίο και να επιχειρήσουν Αμερικανοί πολιτικοί (όπως οι γερουσιαστές Μενέντεζ και Βαν Χόλεν), να συνδέσουν την πώληση νέων όπλων στην Τουρκία με την υποχώρηση της στις προκλήσεις στο Αιγαίο.
Καταληκτικά λοιπόν διαπιστώνουμε το εξής σημαίνον: Η πάγια τουρκική παραβατικότητα και προκλητικότητα στο Αιγαίο και συνεχίζεται και οξύνεται δυσθεώρητα τα τελευταία χρόνια. «Οδηγώντας» έτσι, σε μια νέα κρίση που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τον ακριβή χρόνο εκδήλωσης, αλλά που τη θεωρούμε δεδομένη. Καθώς δεν γίνεται μια χώρα να δέχεται 11.000 παραβιάσεις εθνικού εναερίου χώρου σε ένα έτος (!) χωρίς να πυροδοτηθεί κάποια στιγμή μια ένταση, είτε μελετημένη, είτε βεβιασμένη, είτε παρορμητική, είτε αντανακλαστική σε κάποια τουρκική υπερέκταση. Ιστορικά τέτοιες κρίσεις έχουν ξανασυμβεί, όπως ο θάνατος του πιλότου μας Κωνσταντίνου Ηλιάκη το 2006, η οποία εκτονώθηκε με διμερή συναίνεση. Αλλά σαφώς ένας τέτοιος «κύκλος» δράσης-αντίδρασης είναι απαράδεκτο να επαναληφθεί.
Τι μας μένει; Μια αλλαγή σκηνικού π.χ. με προμήθεια ισχυρών παρεμβολέων που θα εξουδετερώνουν τουρκικά μη επανδρωμένα, «κλείνοντας» τους την πόρτα στο Αιγαίο; Μια αναβάθμιση της τοπικής αεράμυνας με σύγχρονα συστήματα που θα «κλειδώνουν» συνεχώς τουρκικά μαχητικά; Σε πολιτικό επίπεδο, με πληρέστερη διεθνή ενημέρωση, με χάρτες, βίντεο, εικόνα ραντάρ, που με προεργασία να πάρει πολύ μεγάλη δημοσιότητα; Κάτι που δεν έχουμε κάνει, π.χ. με καταχωρήσεις στον διεθνή Τύπο, ή με πρόσκληση ξένων δημοσιογράφων ώστε να το «βιώσουν» από κοντά; Μήπως με επέκταση των ορίων κυριαρχίας μας βηματικά, ξεκινώντας από την Νότια Κρήτη, δηλώνοντας πως αυτό είναι η απάντηση μας στην τουρκική πρόκληση;
Η εκτίμηση μας είναι πως πλέον «κάτι» πρέπει να πράξουμε: ξεκινώντας από την διεθνή ενημέρωση, μετά πιέζοντας για διεθνή αντίδραση, μετά με κινήσεις κυριαρχίας δικές μας, με συμπλήρωση εξοπλισμών. Αλλιώς δεν έχει και καμία λογική ή γεωπολιτική προοπτική να συζητάμε πέρυσι για 11.000 παραβιάσεις από 2.758 αεροσκάφη και φέτος, ή του χρόνου, για ακόμη περισσότερα.
