Η ουκρανική αντεπίθεση στα ανατολικά του Χαρκόβου, στο βόρειο τμήμα της χώρας που εξελίσσεται τις τελευταίες μέρες, προς το παρόν δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια κορυφαία επιθετική ενέργεια που θα ανατρέψει τον πόλεμο. Αυτή τη στιγμή φαίνεται ως μια αντεπίθεση που βρήκε μικρή έως ελάχιστη αντίσταση μπροστά της, πετυχαίνοντας προώθηση σε βάθος περίπου 80 χιλιομέτρων, φθάνοντας στη σημαντική πόλη Κουπιάνσκ πάνω στον ποταμό Οσκίλ (είναι περιφερειακό κέντρο), κάνοντας και κυκλωτική κίνηση προς την πόλη Ιζούμ πιο νότια, όπου είναι συγκεντρωμένες αρκετές ρωσικές μονάδες.
Τα 80 χιλιόμετρα μπορεί να φαίνονται πολλά, αλλά είναι σημαντικό να τα εκτιμήσουμε μπροστά στο αχανές της ουκρανικής πεδιάδας, που επιτρέπει τέτοιες επιθετικές «εξωστρέφειες», εφόσον ο αντίπαλος είναι διασκορπισμένος και εξ’ ορισμού αδύναμος να δημιουργήσει μια συνεχή και ισχυρή γραμμή άμυνας.
Ουκρανία: Οι ρωσικές δυνάμεις αποσύρονται από το Ιζιούμ και τη Μπαλακλίγια
Για την ιστορία, από την εποχή των συγκρούσεων Πολωνίας και Ρωσίας μέχρι τη ναζιστική εισβολή, αυτό ακριβώς είναι το χαρακτηριστικό των επιχειρήσεων στην περιοχή. Είναι τόσο μεγάλη, κυρίως επίπεδη, διακοπτόμενη από μεγάλα ποτάμια που κανείς, είτε επιτιθέμενος είτε αμυνόμενος, δεν μπορεί να διαχειριστεί. Και όλοι αναζητούν είτε σε μεγάλες επιθετικές φάλαγγες είτε σε οχυρωμένα σημεία να δημιουργήσουν ζώνες ελέγχου των γύρω εκτάσεων, γνωρίζοντας πως αυτός ο έλεγχος είναι μερικός. Είναι χαρακτηριστικό πως ο στρατάρχης Έριχ φον Μάνσταϊν, από τους κορυφαίους της Ναζιστικής Γερμανίας ως επιτελής και διοικητής μετώπων, γράφει στα απομνημονεύματα του πως όταν πολεμούσε στην Ουκρανία (κατέλαβε την Κριμαία και τη Σεβαστούπολη σε σειρά μαχών το 1941-42, ενώ το 1943 έκανε αντεπιθέσεις ακριβώς στο Χάρκοβο που και σήμερα είναι στο επίκεντρο), ενώ τα στρατεύματα του προωθούνταν ραγδαία, είχε στα μετόπισθεν του μεγάλα ανεξέλεγκτα κενά, καθώς δεν διέθετε αρκετές μονάδες για τα καλύψει.
Υποτιμούμε λοιπόν τις ουκρανικές επιτυχίες των τελευταίων ημερών; Το αντίθετο καθώς καταγράφουμε εκεί 3 άλλου τύπου νίκες και μάλλον μεγαλύτερης σημασίας από το όποιο γεωγραφικό κέρδος. Ας τις δούμε αναλυτικά.
Α. Αιφνιδιασμός στο βορρά
Πρώτον οι Ουκρανοί πετυχαίνουν τον στρατηγικό αιφνιδιασμό, καταφέρνοντας να συγκεντρώσουν μια σχετική αξιόλογη δύναμη στην περιοχή, που εκτιμάται σε μέγεθος ενισχυμένης Μεραρχίας (μεγάλη δηλαδή αλλά όχι και συγκλονιστική) χωρίς οι Ρώσοι να αντιληφθούν πως επίκειται αντεπίθεση. Κι αυτό, πάντα θυμίζουμε στο «ανοιχτό» πεδίο της Ουκρανίας που δύσκολα προσφέρει απόκρυψη. Η επιτυχία αυτή δείχνει το ρωσικό έλλειμμα πληροφορίας αρχικά σε τακτικό επίπεδο, π.χ. σε αναγνωριστικές πτήσεις, σε χρήση μη επανδρωμένων σε τέτοιες περιπολίες, στην συλλογή ηλεκτρονικής πληροφορίας και αξιολόγησης της, στη αξιοποίηση τοπικών πηγών και συνεργατών από τον πληθυσμό, που θα είχαν αντιληφθεί τις ουκρανικές κινήσεις.
Ακόμη περισσότερο, μιας και θεωρούμε πως «κάτι θα είχε φανεί» σε τακτικό επίπεδο (δεν είναι και η Ουκρανική στρατιωτική οργάνωση κάτι ιδανικό), ο αιφνιδιασμός δείχνει έλλειμμα ρωσικής σύνθεσης και αξιολόγησης στην πληροφορία, σε μέσο-ανώτερο επιχειρησιακό επίπεδο. Είναι αυτό ίσως «φόβος» να μεταδοθούν τα επικείμενα κακά νέα προς τα «πάνω», προς μια ήδη πιεσμένη στρατιωτική ηγεσία; Είναι γραφειοκρατία; Είναι αποσάθρωση διοικητική λόγω απωλειών, μετακινήσεων στελεχών, πολλαπλών «ψευδών» συναγερμών; Είναι η κόπωση του πολέμου; Είναι δομικό πρόβλημα που μέχρι τώρα δεν είχαμε αντιληφθεί; Είναι ίσως μια αντανάκλαση σε στρατιωτικό επίπεδο της αποτυχίας και των άλλων ρωσικών υπηρεσιών πληροφοριών, που ενημέρωναν το Κρεμλίνο πως η εισβολή στην Ουκρανία θα ήταν «υπόθεση λίγων ημερών, γιατί η χώρα θα κατέρρεε από τον φόβο»; Δεν το γνωρίζουμε. Αλλά σαφώς η ουκρανική πλευρά πετυχαίνει εδώ κάτι που δεν αναμενόταν, να ανακτήσει την πρωτοβουλία σε ένα τοπικό μέτωπο χωρίς να γίνει αντιληπτή.
Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία: Θύμα “θαυματουργών” όπλων ή κακών τακτικών;
Β. Ρωσικό έλλειμμα εφεδρειών
Δεύτερη ουκρανική νίκη είναι η απόδειξη του «πεπερασμένου» των ρωσικών δυνάμεων στην Ουκρανική εισβολή. Αυτή κρατά εδώ και 7 μήνες, οι Ρώσοι ξέρουν πλέον πολύ καλά και το αχανές της περιοχής, και το πως δύσκολα αυτό ελέγχεται, και το πως έχουν 3 ανοιχτά μέτωπα σε μια γραμμή αντιπαράθεσης που ξεπερνά τα 1.000 χιλιόμετρα: το πιο μεγάλο στο Ντονμπάς όπου οι ίδιοι επιτίθενται εδώ και 3 μήνες, το μικρότερο στο Νότο, κοντά στη Χερσώνα όπου δέχονται αντεπιθέσεις μικρής έντασης αλλά καίριες σε χτυπήματα, αλλά και το βόρειο, το σημερινό του Χαρκόβου, όπου παρά τον εφησυχασμό είχαν διαρκώς αψιμαχίες. Κι όμως, γνωρίζοντας καλά την κατάσταση, έχοντας ήδη σημαντικές απώλειες ανδρών και υλικού, ξέροντας ότι η κύρια επίθεση τους στο Ντονμπάς προχωρά, αλλά βασανιστικά αργά (λίγες δεκάδες χιλιόμετρα έχουν πετύχει προώθηση σε όλο το μήκος της γραμμής εδώ και πολλές εβδομάδες) αδυνατούν να στείλουν σε όλα τα μέτωπα εφεδρείες. Όπως φαίνεται δεν διαθέτουν καν βασικό σχηματισμό εφεδρείας, μια από τις κυριότερες αρχές της πολεμικής σύγκρουσης. Και έτσι, όταν οι Ουκρανοί κατάφεραν να τους παραπλανήσουν, ότι η κύρια αντεπίθεση θα γινόταν στο Νότο, στη Χερσώνα, ενώ τελικά έγινε στο Βορρά, η Ρωσική πλευρά μετακινούσε στρατεύματα προς το Νότο από τα άλλα μέτωπα, αδυνατίζοντας τα.
Το θέμα της ρωσικής «λειψανδρίας» το έχουμε ξαναγράψει και δεν είναι μόνο στρατιωτικό αλλά κυρίως πολιτικό. Η Ρωσία φαίνεται απρόθυμη να κινητοποιήσει το τεράστιο ανθρώπινο δυναμικό της, των εκατομμυρίων ανδρών σε στρατεύσιμη ηλικία, για να το στείλει στην Ουκρανία. Οι λόγοι πολλοί. Ο πιο προφανής είναι πως αυτό θα αναδείξει -μέσω μιας επιστράτευσης- πως ο πόλεμος είναι πολύ πιο σοβαρός και επικίνδυνος από μια «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» όπως προβάλλεται τώρα στο εσωτερικό της Ρωσίας. Η σχετική υπερβολή και υπόσχεση για σύντομη νίκη έχει ήδη διαψευσθεί πολλές φορές, οπότε μια επιστράτευση θα προκαλέσει -υποθέτουμε- ένα κοινωνικό σεισμό που κανείς δεν θέλει να αντιμετωπίσει.
Στη συνέχεια υπάρχει πρακτικό πρόβλημα. Αν επιστρατευθούν 40-50 ή ακόμη και 100.000 άνδρες, πότε αυτοί θα είναι έτοιμοι να προσφέρουν στο μέτωπο; Η προοπτική να εξοπλιστούν και με μια εκπαίδευση λίγων ημερών να φθάσουν στην Ουκρανία είναι συνταγή καταστροφής. Καθώς σε ένα ήδη παγιωμένο πόλεμο, με αντίπαλο ματωμένο αλλά σκληροτράχηλο που αμύνεται, το να αντιπαρατάξεις στρατεύματα χωρίς εμπειρία, χωρίς εικόνα των μαχών, χωρίς ίσως καν σύγχρονο εξοπλισμό (αν και οι ρωσικές αποθήκες έχουν τεράστιο στοκ της δεκαετίας του 60 και του 70), και να περιμένεις ότι θα προσφέρουν είναι ματαιοπονία.
Ρωσικές και ουκρανικές απώλειες: Προπαγάνδα, πραγματικότητα και το μέλλον του πολέμου
Να λοιπόν η δεύτερη Ουκρανική νίκη, που αποδεικνύει -εκ νέου- πως ο Ρωσικός Στρατός έχει τεράστια ισχύ συνολικά, αλλά όχι σε κάθε όπλο/κλάδο, κάτι που περιορίζει βασανιστικά τις επιλογές του. Ναι, τεράστια η πυρηνική δύναμη, αλλά εδώ δεν έχει εφαρμογή. Πανίσχυρο το πυροβολικό, αλλά σε τόσο ανοικτό μέτωπο δεν μπορεί να συγκεντρώσει ισχύ πυρός. Ισχυρές οι ειδικές δυνάμεις, αλλά δεν επαρκούν για τακτική μάχη μεγάλης έκτασης. Ισχυρό το Ναυτικό αλλά… γνωρίζουμε την εξέλιξη. Τελικά οι ταχυκίνητες μονάδες μηχανοκίνητου πεζικού που ήταν και ο πυρήνας της σοβιετικής επέλασης -με τα άρματα μάχης να ανοίγουν το δρόμο- φαίνεται πως είχαν και τη μεγαλύτερη φθορά. Και πως η προ δεκαετίας ανασυγκρότηση τους σε αυτοδύναμα Τάγματα, μικτών όπλων, αυξημένης επάνδρωσης και ετοιμότητας (Battalion Tactical Group, BTG) μάλλον δεν ολοκληρώθηκε και δεν απέδωσε τα αναμενόμενα, τουλάχιστον σε αριθμούς.
Έτσι η Ρωσία προτιμά, προς το παρόν, να ανακυκλώνει τις πιο έμπειρες μονάδες της, αναπληρώντας τις απώλειες τους από άλλες μονάδες του εσωτερικού (ακόμη και από την εθνοφρουρά που παραδοσιακά ασκεί καθήκοντα φύλαξης και όχι πρώτης γραμμής). Να τονίσουμε εδώ πως η ουκρανική προώθηση στο Χάρκοβο γίνεται και με αισθητή απουσία της Ρωσικής Αεροπορίας, που θεωρητικά θα έχει αφθονία στόχων στην περιοχή. Κι όμως, δεν υπάρχουν αναφορές για μαζικές ρωσικές εξόδους, κάτι που δείχνει πως η Ουκρανική αεράμυνα, τουλάχιστον τοπικά παραμένει επίφοβη.
Γ. Η ενίσχυση του ηθικού
Τρίτη ουκρανική νίκη; Είναι σε επίπεδο εντυπώσεων, εσωτερικών και διεθνώς. Μην ξεχνάμε εδώ πως η Ουκρανία, στο ανατολικό της τουλάχιστον μέρος είναι τόπος καταστροφής. Καλές οι δημόσιες σχέσεις στα κοινωνικά δίκτυα, καλές οι ανακοινώσεις και η διάχυση βίντεο με συνεχείς καταστροφές ρωσικών αρμάτων, καλές οι διεθνείς δηλώσεις, αλλά το Κίεβο αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα. Η οικονομία της χώρας έχει γονατίσει, μεγάλο μέρος της έχει στραφεί προς την πολεμική προσπάθεια (κάτι όμως που στερεί τη χώρα από παραγωγή, έσοδα, εξαγωγές, πρώτες ύλες, μηχανήματα κ.λπ.), οι απώλειες εδαφών και προσωπικού είναι σημαντικές. Ο ουκρανικός λαός βέβαια δείχνει απαντοχή -όπως και ο ρωσικός που μοιράζονται την ίδια σλαβική σκληροτράχηλη και στωική κουλτούρα- αλλά ένας στατικός πόλεμος, όπως έχει εξελιχθεί τους τελευταίους μήνες χωρίς εικόνα «λήξης», πόσο μάλλον «νίκης» είναι αποκαρδιωτικός. Έτσι οι δηλώσεις Ζελένσκι περί «απελευθέρωσης της Κριμαίας», στο μαξιμαλισμό τους δείχνουν και την ανάγκη να δημιουργηθεί ένα στρατηγικό όραμα, ένα ορόσημο της πολεμικής προσπάθειας στο οποίο η κοινωνία να επικεντρωθεί και να επιχειρήσει να το κατακτήσει.
Η αντεπίθεση στο Βορρά λοιπόν δίνει στην Ουκρανία αυτή την κρίσιμη ανάσα ελπίδας. Η εικόνα της προέλασης, η ανάρτηση της ουκρανικής σημαίας στα «απελευθερωμένα κατεχόμενα», οι πόζες μπροστά από τις οδικές πινακίδες στην είσοδο των πόλεων, τα βίντεο με τα δεκάδες άρματα και τεθωρακισμένα που παράτησαν οι Ρώσοι στην οπισθοχώρηση τους, είναι απαραίτητες και κρίσιμες για τον πάσχοντα λαό. Αλλά και εξίσου απαραίτητες και κρίσιμες στη Δύση, όπου και εκεί έχει εμφανιστεί αιτιολογημένη κοινωνική κόπωση από τον πόλεμο, στον οποίον «μετέχουμε δια κυρώσεων που μας θίγουν εξίσου». Ευρώπη και ΗΠΑ πληρώνουν εξωφρενικές τιμές ενέργειας, βλέπουν καλπάζοντα πληθωρισμό, σημάδια ύφεσης, φοβούνται και δικαιολογημένα μια διάχυση του πολέμου στην Ουκρανία. Βλέπουν ακόμη τις μεγάλες ροές όπλων προς το Κίεβο, και αναρωτιούνται «αξίζουν όλα αυτά; Ή μήπως αυτός ο πόλεμος θα κρατήσει χρόνια, με την δική μου ζωή να υποβαθμίζεται συνέχεια, στις οικονομικές αψιμαχίες και κυρώσεις με τον Πούτιν;». Και εδώ λοιπόν η ουκρανική προώθηση δίνει μια απάντηση και ένα διάλλειμα από τα ζοφερά νέα. Ενώ προσφέρει μια σημαντική δικαίωση στις δυτικές κυβερνήσεις να συνεχίσουν την έμμεση εμπλοκή τους στον πόλεμο.
Προς παρόν λοιπόν η ουκρανική αντεπίθεση αν και εντυπωσιακή δεν είναι «μεγάλων μεγεθών». Ούτε για την έκταση των κατεχομένων από τους Ρώσους, ούτε σε επίπεδο μονάδων που μετέχουν και από τις δύο πλευρές. Προς το παρόν επαναλαμβάνουμε. Μπορεί και να εξελιχθεί σε κάτι μεγαλύτερο αν οι Ουκρανοί έχουν τη δυναμική, ίσως και με κύκλωση σημαντικών ρωσικών μονάδων, μπορεί να φρενάρει σύντομα, κανείς δεν ξέρει.
Αλλά οι τρεις «ειδικές» νίκες που περιγράψαμε παραπάνω, η τακτική του αιφνιδιασμού, η αποκαλυπτική των ρωσικών ορίων και η ηθική-δημόσιας εικόνας και αναπτέρωσης ηθικού, ίσως προσφέρουν πολύ περισσότερα στο Κίεβο. Και μετά από 7 μήνες πολέμου μπορεί να βαρύνει στην συνέχιση του, από πλευράς Ουκρανίας -έχοντας δηλαδή μια ένδειξη ότι «μπορεί να υπάρξει, έστω και τοπικά, νίκη».
Αλλά μπορεί και να προβληματίσει τη Ρωσία ισχυρά, για το μέλλον των επιχειρήσεων της. Ήδη έχει καταλάβει ένα σημαντικό μέρος της Ουκρανίας -λίγο όμως συγκριτικά με την πλήρη έκταση της. Ήδη μετρά σημαντικές απώλειες, τουλάχιστον για την εποχή που ζούμε, που καμία κοινωνία δεν αντέχει εκατόμβες όπως έχουν γίνει στα ίδια πεδία μαχών π.χ. τον 2ο Παγκόσμιο. Ήδη η στρατιωτική ηγεσία της Ρωσίας είναι σε αναταραχή και σε μεγάλη πίεση, τόσο από πάνω, δηλαδή από την εξουσία του Πούτιν, που ακόμη και το παγωμένο προσωπείο του δεν μπορεί να κρύψει την απογοήτευση του, αλλά και από «κάτω». Δηλαδή από τα στρατεύματα που ζουν την καθημερινότητα ενός σκληρού πολέμου, χωρίς εμπνευσμένη διοίκηση, σαφή στόχο (εκτός της εξουδετέρωση των απέναντι) και εξαντλημένα. Από ρωσικής λοιπόν πλευράς, τέτοια φαινόμενα όπως η ουκρανική αντεπίθεση, μπορεί να είναι εκείνα που θα οδηγήσουν, ίσως και υποχρεώσουν, στην ανακήρυξη μιας «λήξης» των επιχειρήσεων, όπου υποτίθεται κάποιο είδος νίκης, προφανώς γεωγραφικής, θα έχει επιτευχθεί.
