Αφορμή για αυτό το άρθρο είναι η σημαντική ομιλία που έκανε ο Ρώσος Προέδρος Βλαντιμίρ Πούτιν στις 21 Δεκεμβρίου στο συμβούλιο της ηγεσίας του υπουργείου Άμυνας, με ανασκόπηση ουσιαστικά όλης της χρονιάς. Σε αυτή την ομιλία παρουσίασε και την στρατηγική θεώρηση της Ρωσίας σε ότι αφορά την «περικύκλωση» του, όπως την αισθάνεται, από το ΝΑΤΟ, το οποίο κατηγόρησε, με έμφαση βέβαια προς τις ΗΠΑ ότι δρα επιθετικά, ότι δεν σέβεται τις διεθνείς συνθήκες και υποχρεώσεις, και πως αυτό οδηγεί ουσιαστικά στην εκτράχυνση των μεταξύ τους σχέσεων. Ας δούμε τι είπε:
«Η πολιτικοστρατιωτική κατάσταση στον κόσμο παραμένει δύσκολη- η πιθανότητα συγκρούσεων έχει αυξηθεί σε πολλές περιοχές και έχουν αναδυθεί νέες εστίες έντασης. Για παράδειγμα, η αύξηση των στρατιωτικών δυνάμεων των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ ακριβώς κοντά στα σύνορα της Ρωσίας, καθώς και οι ασκήσεις μεγάλης κλίμακας, συμπεριλαμβανομένων και των μη προγραμματισμένων, προκαλούν σοβαρή ανησυχία.
Ανησυχούμε έντονα για το γεγονός ότι τμήματα του παγκόσμιου αντιπυραυλικού συστήματος των ΗΠΑ αναπτύσσονται κοντά στη Ρωσία. Οι εκτοξευτές Mk 41 που βρίσκονται στη Ρουμανία και σχεδιάζεται να αναπτυχθούν στην Πολωνία είναι προσαρμοσμένοι στα συστήματα κρούσης Τομαχώκ (Tomahawk). Εάν αυτή η υποδομή προχωρήσει, εάν τα πυραυλικά συστήματα των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ εμφανιστούν στην Ουκρανία, ο χρόνος πτήσης τους προς τη Μόσχα θα μειωθεί σε επτά έως δέκα λεπτά, και εάν αναπτυχθούν υπερηχητικά όπλα, σε πέντε λεπτά. Πρόκειται για μια σοβαρή πρόκληση για εμάς – μια πρόκληση για την ασφάλειά μας. το πλαίσιο αυτό, όπως γνωρίζετε, προτάθηκε στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών να αρχίσουν διαπραγματεύσεις για την εξεύρεση συγκεκριμένων συμφωνιών. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της συζήτησης ο ίδιος πρότεινε να καθοριστούν υπεύθυνοι ειδικοί στον τομέα αυτό.
Πολωνία και Ουκρανία καλούν το ΝΑΤΟ να ενισχύσει τα σύνορα τους έναντι της ρωσικής απειλής
Ανταποκριθήκαμε στην πρότασή του, υποβάλλοντας τα σχέδιά μας που θα απέκλειαν την περαιτέρω επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς και την ανάπτυξη επιθετικών οπλικών συστημάτων στις γειτονικές προς εμάς χώρες. Όπως γνωρίζετε, τα σχετικά σχέδια συνθηκών έχουν διαβιβαστεί στους Αμερικανούς συναδέλφους μας και στην ηγεσία του ΝΑΤΟ.
Χρειαζόμαστε μακροπρόθεσμες, νομικά δεσμευτικές εγγυήσεις. Λοιπόν, εσείς και εγώ τους γνωρίζουμε καλά: δεν πρόκειται για ζητήματα εμπιστοσύνης, όταν δεν υπάρχουν νομικές εγγυήσεις, επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες αποσύρονται εύκολα από όλες τις διεθνείς συνθήκες που για τον ένα ή τον άλλο λόγο δεν αποτελούν αντικείμενο του ενδιαφέροντός τους – έτσι εύκολα, δίνοντας κάποια ή καμία εξήγηση, όπως συνέβη με τη Συνθήκη για την Αντιβαλλιστική Πυραυλική Προστασία (Anti-Ballistic Missile Treaty), [τη Συνθήκη] για τον Ανοικτό Ουρανό (Open Skies Treaty) – αρκεί ένα απλό όχι, και αυτό είναι όλο.
Ωστόσο, θα πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον αυτό, τουλάχιστον κάτι, θα πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον νομικά δεσμευτικές συμφωνίες, όχι προφορικές διαβεβαιώσεις. Είναι γνωστό σε εμάς το τίμημα αυτών των προφορικών διαβεβαιώσεων, λόγων και υποσχέσεων. Στο σημείο αυτό μπορούμε να αναφερθούμε στην πρόσφατη ιστορία, στα γεγονότα στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν μας είπαν ότι είναι αβάσιμες, όπως μας είπαν, οι ανησυχίες σας για πιθανή επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά. Και στη συνέχεια ακολούθησαν πέντε κύματα επέκτασης του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά. Και αυτό συνέβαινε επίσης, θυμάστε πώς; Όλοι όσοι κάθονται εδώ είναι ενήλικες. Αυτό συνέβαινε σε μια εποχή που υπήρχε μια αγαστή σχέση μεταξύ της Ρωσίας και των ΗΠΑ, της Ρωσίας και όλων των μεγάλων χωρών του ΝΑΤΟ, μόλις και μετά βίας μια συμμαχία.
Το έχω ήδη πει δημοσίως – επιτρέψτε μου να σας το υπενθυμίσω ξανά: υπήρχαν Αμερικανοί ειδικοί που είχαν εγκατασταθεί στο συγκρότημα πυρηνικών όπλων της Ρωσικής Ομοσπονδίας σε μόνιμη βάση. Πήγαιναν για δουλειά εκεί κάθε μέρα, υπήρχαν γραφεία εργαζομένων και μια σημαία των ΗΠΑ. Πόσα περισσότερα να υπάρξουν; Τι άλλο χρειάζεται; Υπήρχαν Αμερικανοί σύμβουλοι που εργάζονταν στη ρωσική κυβέρνηση, προσωπικό της CIA που συμβούλευε. Τι άλλο ακόμη; Γιατί να υποστηριχθεί ο αυτονομισμός στον Βόρειο Καύκασο, ακόμη και με τη βοήθεια του ISIS ; Καλά, όχι του ISIS, υπήρχαν και άλλες τρομοκρατικές οργανώσεις; Ήταν ξεκάθαρο ότι υποστήριζαν τρομοκράτες. Γιατί; Γιατί ήταν αναγκαία η επέκταση του ΝΑΤΟ; Η αποχώρηση από τις συνθήκες της Αντιβαλλιστικής Πυραυλικής Προστασίας;
Αμερικανικά Reaper στη Ρουμανία, κυκλωτική κίνηση για τη ρωσική αρκούδα
Αυτό που συμβαίνει τώρα, οι εντάσεις που αναδύονται στην Ευρώπη, είναι δικό τους λάθος. Σε κάθε βήμα η Ρωσία ήταν αναγκασμένη να αντιδράσει με κάποιο τρόπο, σε κάθε βήμα η κατάσταση συνεχώς επιδεινωνόταν, επιδεινωνόταν, επιδεινωνόταν – υποβαθμιζόταν και υποβαθμιζόταν. Σήμερα βρισκόμαστε σε αυτή την κατάσταση, όταν είμαστε αναγκασμένοι να αποφασίσουμε κάτι: όπως είπα, δεν μπορούμε να αφήσουμε την κατάσταση να εξελίσσεται. Μήπως δεν είναι ξεκάθαρο σε κανέναν; Θα πρέπει να είναι κατανοητό. Μερικές φορές αναρωτιέται κανείς, γιατί τα έκαναν όλα αυτά υπό αυτές τις συνθήκες; Δεν είναι σαφές.
Νομίζω ότι αυτό συνέβη λόγω της ευφορίας της νίκης τους στον λεγόμενο Ψυχρό Πόλεμο ή της λεγόμενης νίκης στον Ψυχρό Πόλεμο και λόγω μιας λανθασμένης εκτίμησης των περιστάσεων εκείνη τη στιγμή – μιας αστοιχείωτης, λανθασμένης ανάλυσης των πιθανών εξελίξεων της κατάστασης – εξαιτίας αυτού. Απλώς, δεν υπάρχουν άλλοι λόγοι. Θα ήθελα να τονίσω για άλλη μια φορά: δεν απαιτούμε ειδικές, αποκλειστικές συνθήκες για τον εαυτό μας. Η Ρωσία υποστηρίζει την ισότιμη και ενιαία ασφάλεια σε ολόκληρο τον ευρασιατικό χώρο. Φυσικά, όπως έχω ήδη πει, εάν οι δυτικοί συνάδελφοί μας συνεχίσουν την σαφώς επιθετική τους γραμμή, τότε θα εισπράξουν τις κατάλληλες στρατιωτικές και τεχνικές απαντήσεις και θα αντιδράσουμε σε μη φιλικά βήματα με σκληρό τρόπο.
Θα ήθελα να τονίσω ότι έχουμε κάθε δικαίωμα να το κάνουμε αυτό, έχουμε κάθε δικαίωμα να ενεργήσουμε με τέτοιο τρόπο, ώστε να διασφαλίσουμε την ασφάλεια και την κυριαρχία της Ρωσίας. Επιχειρούν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την εθνική τους επικράτεια, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, με διάφορες προφάσεις, μεταξύ άλλων για να διαφυλάξουν την ασφάλειά τους. Και όταν το διεθνές δίκαιο και ο Χάρτης του ΟΗΕ τους εμποδίζουν, τα κηρύσσουν όλα παρωχημένα και περιττά, αλλά όταν κάτι εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους, επικαλούνται αμέσως τους κανόνες του διεθνούς δικαίου, τον Χάρτη του ΟΗΕ, το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο κ.ο.κ. Αυτοί οι χειρισμοί έχουν καταντήσει κουραστικοί.»
ΝΑΤΟ: τεράστιες συνέπειες για τη Ρωσία αν συνεχίσει την επιθετικότητα κατά της Ουκρανίας
Είναι φανερό από τα παραπάνω το πόσο απέχει η ρωσική αντίληψη από εκείνη των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ που μιλούν ακριβώς για το ανάποδο. Όταν δηλαδή προσάπτουν στη Ρωσία επιθετικότητα με την παράνομη προσάρτηση της Ρωσίας, τη συγκέντρωση στρατευμάτων στα σύνορα με την Ουκρανία και την υποστήριξη των εκεί αποσχιστικών δυνάμεων. Το ίδιο συμβαίνει και με την ρωσική επέμβαση στην Συρία, όπου και αυτή καταδικάζεται ως «υπερέκταση» της Ρωσίας, την ίδια στιγμή που την περιοχή βομβαρδίζουν ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία, και δρουν οι δυνάμεις τους στο έδαφος.
Η ρωσική σκέψη όμως, όπως την περιγράφει ο Πούτιν, θυμίζει έντονα την αντίστοιχη σχολή θεωρητικής ανάλυσης επί Ψυχρού Πολέμου, αλλά ακόμη και παλαιότερα, επί ρωσοιαπωνικού πολέμου και Πρώτου Παγκοσμίου. Όταν δηλαδή η τότε Ρωσία και μετέπειτα ΕΣΣΔ, ως οπαδός της παραδοσιακής γεωστρατηγικής σκέψης και της κλασσικής θεωρίας περί “Heartland” (του «γεωγραφικού κέντρου του κόσμου» στην Ευρώπη που περιβάλλεται από τον εχθρικό περίγυρο) έβλεπε τον εαυτό της υπό περικύκλωση, σε Ανατολή και Δύση. Η θεωρία αυτή όπως φαίνεται συνεχίζει να διατηρεί το κύρος της στην Ρωσική ανάλυση, που στην Ανατολή βρίσκει πλέον σύμμαχο την Κίνα, αλλά όχι βέβαια πλήρους εμπιστοσύνης, ενώ στη Δύση βλέπει την επέκταση του ΝΑΤΟ να έχει φθάσει στα συνόρα της. Και να έχει εξαφανίσει την ενδιάμεση buffer zone, δηλαδή το «μαξιλάρι»-ανάχωμα που είχε κάποτε δημιουργήσει το Σύμφωνο της Βαρσοβίας γύρω από την «μητέρα-ΕΣΣΔ».
Έτσι έχουμε το εξής παράδοξο διεθνών σχέσεων: Τόσο ΗΠΑ όσο και Ρωσία να δρουν επιθετικά γιατί νιώθουν απειλούμενες ο ένας από τον άλλο! Σε μια πλήρη διάσταση αντιλήψεων, όπου ο καθένας επιλέγει συγκεκριμένα γεγονότα και αφηγήσεις για να επιβεβαιώσει τη σκέψη του, χωρίς να μπορεί να διαπιστώσει το πως ακριβώς σκέπτεται ο αντίπαλος του. Μια ιδανική δηλαδή για την πολεμική σύρραξη συνθήκη, που η σύγκρουση μπορεί να ξεσπάσει οποτεδήποτε όχι λόγω ουσιαστικών επιθετικων κινήσεων αλλά λόγω παρερμηνείας της σημασίας τους.
ΗΠΑ σε Ρωσία: Δεν έχουμε επιθετικές βλέψεις, εσείς κινείστε κατά της Ουκρανίας
Ο Πούτιν βέβαια έχει ένα σημαντικό επιχείρημα: Το ότι πράγματι οι ΗΠΑ από το 1991 και μετά και τις τότε θεωρίες περί «λήξεως ιστορίας» και «ολοκληρωτικής νίκης του καπιταλισμού», έχουν ασκηθεί σε μια υπερφιλόδοξη θεωρητικολογία περί σχεδόν «θεϊκής» αποστολής τους, στο να φέρουν τη δημοκρατία στον κόσμο, χωρίς αντίπαλο. Με τον αμερικανικό εξαιρετισμό (την αντίληψη ότι οι ΗΠΑ είναι μια ειδική χώρα, υψηλών ηθικών και γεωστρατηγικών αξιών, διάφορη από κάθε τι άλλο) να εξειδικεύεται συνεχώς και να παρεμβαίνει παντού, στρατιωτικά και πολιτικά χωρίς κανένα αυτοέλεγχο.
Και μετά να ακολουθεί -μετά από δεκαετίες- κύκλος εσωστρέφειας και ελάχιστης περισυλλογής που όμως εκτονώνεται γρήγορα με νέο επεμβατισμό. Έτσι στην αμερικανική λογική όλα δικαιώνονται. Καλώς «μπήκαν» στο Αφγανιστάν, καλώς «βγήκαν», αφήνοντας πίσω συντρίμμια. Η επέμβαση τους σε Λιβύη, Συρία, Ιράκ, Μεσανατολικό, Αφρική, είναι επίσης επιτυχημένη και απαραίτητη, ακόμη και αν αφήνει πίσω μαζική καταστροφή και κατάρρευση. Η πίεση στη Ρωσία δικαιολογημένη, ακόμη και αν ρισκάρει πυρηνικό πόλεμο κ.ο.κ. ενώ σειρά τώρα έχει πάρει η Κίνα η οποία «πρέπει να περιοριστεί», χωρίς κανείς να εξηγεί το γιατί και κυρίως γιατί αυτό πρέπει να γίνει στρατιωτικά.
Τι πρότεινε πάντως ο Πούτιν στην συνέχεια της ομιλίας του για να αντιμετωπιστεί η «περικύκλωση»; Το περιγράφει ο ίδιος σε 5 βήματα:
«Πρώτον: Πρέπει να συνεχίσουμε τον προγραμματισμένο, ισορροπημένο εξοπλισμό των στρατευμάτων μας, με σύγχρονα όπλα και εξοπλισμό και να δώσουμε ιδιαίτερη βαρύτητα στην προμήθεια συστημάτων υψηλής ακρίβειας και των τελευταίων συστημάτων πληροφοριών, πλοήγησης, επικοινωνίας και ελέγχου.
S-550, νέο αντιαεροπορικό σύστημα από τη Ρωσία, ίσως πιο επίφοβο από το S-500
Δεύτερον: Τα πρωταρχικά καθήκοντα όσον αφορά την πολεμική και επιχειρησιακή εκπαίδευση θα πρέπει να είναι η αφομοίωση από τα στρατεύματά μας, των σύγχρονων όπλων και των νέων μορφών και μεθόδων δράσης. Από την άποψη αυτή, θα πρέπει να γίνουν προσαρμογές στα προγράμματα πολεμικής εκπαίδευσης, ώστε να ληφθούν υπόψη το επόμενο έτος κατά τη διεξαγωγή ασκήσεων, συμπεριλαμβανομένης της στρατηγικής άσκησης διοίκησης και επιτελείου «Βοστόκ- 2022».
Τρίτον: Στη σημερινή εποχή, η επιτυχία από πολλές απόψεις και σε πολλούς τομείς εξαρτάται άμεσα από την ακρίβεια και την ταχύτητα λήψης αποφάσεων, και στον στρατιωτικό τομέα, κατά τη διεξαγωγή πολεμικών επιχειρήσεων, η ταχύτητα αυτή μετριέται σε λεπτά, αν όχι σε δευτερόλεπτα. Ως εκ τούτου, πρέπει να αναπτύξουμε συστήματα υποστήριξης αποφάσεων για τους διοικητές σε όλα τα επίπεδα, ιδίως σε τακτικό επίπεδο, και να εισάγουμε τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης σε αυτά τα συστήματα.
Μόσχα: Ενδεχόμενη ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ θα είναι κόκκινη γραμμή για τη Ρωσία
Τέταρτον: Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρέπει να υπάρχουν αποτελεσματικοί αλγόριθμοι δράσης σε όλα τα επίπεδα, προηγμένη αυτοματοποίηση, ταυτόχρονα όμως βλέπουμε ότι οι σύγχρονες στρατιωτικές συγκρούσεις δεν ακολουθούν ένα μοτίβο. Σε αυτές, όπως και στο παρελθόν, ο βασικός ρόλος ανήκει στον διοικητή. Πολλά εξαρτώνται από τις γνώσεις, την εμπειρία και τις προσωπικές του αρετές, και κερδίζει αυτός που λαμβάνει πραγματικά αντισυμβατικές αποφάσεις. Ως εκ τούτου, η επιχειρησιακή και πολεμική εκπαίδευση πρέπει να προετοιμάζει διοικητές που είναι ευέλικτοι σε όλες τις παραμέτρους. Θα πρέπει να βρίσκονται στη δεξαμενή των στρατιωτικών ηγετών, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη φροντίδα, θα πρέπει να τους δίνεται από τώρα η ευκαιρία για περαιτέρω εξέλιξη της σταδιοδρομίας τους.
Και τέλος, πέμπτο. Δεδομένης της δύσκολης διεθνούς κατάστασης, είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί η στρατιωτική και στρατιωτικοτεχνική συνεργασία με τα κράτη μέλη του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organisation – SCO) και του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας (Collective Security Treaty Organization – CSTO) και να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων του ενωσιακού κράτους της Ρωσίας και της Λευκορωσίας.»
Στα πέντε βήματα αυτά που περιγράφει ο Πούτιν -ο οποίος εξήγγειλε και αυξήσεις για τους μισθούς και τις παροχές των Ρώσων στρατιωτικών- δεν προσφέρει κάτι πρωτότυπο, καθώς οι εξελίξεις-στοχεύσεις που περιγράφει είναι αυτονόητες για την εποχή και τις στρατιωτικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Το μόνο ίσως ενδιαφέρον είναι το πέμπτο σημείο, εκεί δηλαδή που τονίζει την ανάγκη ενίσχυσης και επέκτασης των συμμαχιών σε ανατολή και δύση.
Συμπερασματικά, από την ομιλία Πούτιν, διαπιστώνουμε, με ανησυχία, πως και οι δύο υπερδυνάμεις αδυνατούν να επικοινωνήσουν αποδοτικά και να κατανοήσουν τους προβληματισμούς τους. Για τις ΗΠΑ η Ρωσία παραμένει η «αρκούδα» που πρέπει να εγκλωβιστεί με κάθε τρόπο (αφελής προσέγγιση καθώς η Ρωσική κοινωνία έχει δυτικοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό και μεγάλο μέρος της αναζητά πολύ διαφορετικές προοπτικές από την «αυτοκρατορική» αντίληψη Πούτιν). Ενώ εξίσου απλοϊκά, η Ρωσία βλέπει τη Νατοϊκή περίσφιξη ως «απέχουμε λίγα λεπτά από την πυρηνική μας εξαύλωση», αντιδρώντας με μεγάλη ένταση και βιαιότητα, αδυνατώντας δηλαδή να εργαστεί πάνω σε σύγχρονες προσεγγίσεις διεθνών σχέσεων, που είναι μια διαρκής άσκηση πολιτικής ισορροπίας και συνεργασίας με επαφές σε υπερεθνικά πεδία και στοχεύσεις.
