Το ερώτημα του τίτλου είναι προφανώς απλουστευτικά διατυπωμένο. Αλλά λέγεται έτσι ακριβώς, ή περίπου, από μέρος του ελληνικού κοινού. Το οποίο παραθέτει τα εξής σκεπτικά: «Καταστράφηκε ήδη η Ουκρανία σε μεγάλο βαθμό, ας συνθηκολογήσει πριν τα πράγματα γίνουν χειρότερα», ή «τόσοι Ουκρανοί νεκροί δεν φθάνουν;». Υπάρχει και το «αφού ο Ζελένσκι είναι μαριονέτα των Αμερικανών, τώρα ας πρόσεχε που έσυρε τη χώρα του σε πόλεμο», αλλά και το «αφού δεν μπορούν να νικήσουν την τεράστια Ρωσία, τι το παλεύουν;» όπως και το «όταν κοπεί η Ουκρανία στα δύο από τους Ρώσους, ο Ζελένσκι θα τη γλυτώσει στη Δύση, αλλά οι πολίτες του θα μείνουν με τα ερείπια». Ενώ βέβαια πρέπει να αναφέρουμε και το «οι Ουκρανοί να παραδοθούν γιατί μπορεί να προκαλέσουν την επέκταση του πολέμου σε όλο τον κόσμο, δεν θα την πληρώσουμε εμείς για αυτούς».
Υπάρχει περιεχόμενο σε αυτές τις τοποθετήσεις; Να επιχειρήσουμε μια απάντηση. Αρχικά καμία χώρα δεν αντέχει την εξοντωτική εμπειρία ενός μακρόχρονου πολέμου αν δεν υπάρχει λαϊκή συναίνεση σε αυτό. Δηλαδή ακόμη και ο Ζελένσκι, ή ο κάθε Ζελένσκι, να θέλει να παρατείνει τον πόλεμο, αν ο απλός λαός δεν εμφανιστεί να πολεμήσει, να επανδρώσει θέσεις, αν δεν το κάνει με πείσμα, με θάρρος, με αυτοθυσία, τότε μέτωπο δεν κρατιέται. Και κανένα διοικητικό ή νομικό μέτρο, απειλή ή καταδίωξη δεν μπορεί να επιβληθεί τόσο μαζικά που να επιβάλλει την πολεμική συνέχεια.
Έτσι όλοι οι πόλεμοι έχουν ένα τέλος, αλλά αυτό είναι πρώτα της αντοχής όσων πολεμούν και όχι των ηγετών τους. Οι ηγέτες πράγματι, μπορεί να ζουν σε μια προστατευμένη «φούσκα», να βγάζουν διαγγέλματα στην τηλεόραση, να μοιράζουν παράσημα, αλλά η πρώτη γραμμή στηρίζεται στο πλήθος. Το οποίο μπορεί να μάχεται, ακόμα και με αποκρουστική ηγεσία και χωρίς κανένα ιδεολογικό ή ηθικό έρεισμα, μόνο και μόνο στο όνομα της αυτοάμυνας και της απελπισίας. Πολλά τα ιστορικά παραδείγματα, λυσσαλέας άμυνας ακόμη και όταν όλοι ξέρουν πως δεν υπάρχει σωτηρία.
Στην Ουκρανία λοιπόν υπάρχει -ακόμα- θέληση της κοινωνίας για πόλεμο. Με δυσφορία προφανώς (ποιος αγαπά την καταστροφή;) αλλά με ακόμη απαντοχή. Και είναι εκατοντάδες χιλιάδες όσοι πολεμούν, εκπαιδεύονται, αλλά και εκατομμύρια όσοι εργάζονται στα μετόπισθεν στις αναγκαίες εργασίες υποστήριξης. Προφανώς και υπάρχει τεράστια προπαγάνδα εντός χώρας υπέρ της συνέχισης του πολέμου, αλλά αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο, συμβαίνει σε κάθε μια που είναι εμπόλεμη.
Το παραπάνω το διαπιστώνουμε συνεχώς –όπως και τα παρεμφερή προβλήματα. Βίντεο με Ουκρανούς να διαμαρτύρονται ότι «μας στέλνετε στη σφαγή» έχουν κυκλοφορήσει και δεν έχουμε πρόθεση να τα αμφισβητήσουμε. Αλλά ακόμη και σε αυτά τα βίντεο αντίδρασης, κρίσης, βλέπεις ότι οι διαμαρτυρόμενοι παραμένουν πειθαρχημένοι, δεν ουρλιάζουν, δεν είναι πανικόβλητοι.
Το ίδιο συμβαίνει και απέναντι. Και οι Ρώσοι αντέχουν, κι αυτοί με προβλήματα, με φόβο, με απώλειες. Αλλά και οι δύο πλευρές είναι σλαβικοί λαοί, με ιστορική παράδοση απαντοχής, σκληροτράχηλοι, εσωστρεφείς, με μεγάλους μύθους ανδρείας και αυταπάρνησης, φτιαγμένοι λες για τον πόλεμο.
Στο επιχείρημα τώρα ότι η Ουκρανία αντιμετωπίζει ένα τεράστιο συγκριτικά αντίπαλο. Σωστό, αλλά πόσες αντίστοιχες πολεμικές συγκρούσεις ξέρουμε από την ιστορία; Όπου ο «αδύναμος» και συνέχισε να πολεμά και τελικά νίκησε; Δεν είναι κανόνας, δεν είναι δεδομένο, άλλα έχει συμβεί. Η μεγάλη ΕΣΣΔ έφυγε κακήν κακώς από το Αφγανιστάν, οι μεγάλες ΗΠΑ μετά από σχεδόν 15 χρόνια στο Βιετνάμ έκαναν το ίδιο, μετά από 20 στο Αφγανιστάν επίσης. Το προηγούμενο λοιπόν επιτρέπει την «ελπίδα», όσο μακρινή και να είναι αυτή.
Στο πεδίο της μάχης τώρα: Γιατί οι Ουκρανοί να είναι ήδη τσακισμένοι; Μετά από 100 μέρες πολέμου ενάντια σε μια υπερδύναμη, γνωρίζουν την ήττα, χάνουν περίπου το 13% του εδάφους τους (άλλο ένα 7% είναι το Ντομπάς και η Κριμαία που ήταν ήδη χαμένα από το 2014). Αλλά και πάλι μετά από 100 μέρες πολέμου η Ρωσία, ο αντίπαλος τους, έχει ματώσει πολύ σοβαρά, έχει υποχωρήσει πλήρως στα βόρεια της χώρας, έχει αποτύχει να καταλάβει «σε μια νύχτα» την Ουκρανία. Είναι αυτό λοιπόν δείγμα συντριπτικής ήττας που να επιβάλλει την συνθηκολόγηση;
Στο ίδιο διάστημα, έχει εμφανιστεί μια δυτική συμμαχία η οποία τους τροφοδοτεί συνεχώς με όπλα, χρήμα, υλικά, αφειδώς, και όσο περνάνε οι μέρες, τόσο περισσότερα και ισχυρότερα οπλικά συστήματα φθάνουν στο Κίεβο.
Ας φανταστούμε λοιπόν έναν μέσο Ουκρανό. Πολεμά, μαθαίνει ότι έχει συμμάχους τεράστιες χώρες της Δύσης, χειρίζεται δυτικά όπλα ή τα βλέπει δίπλα του να αναπτύσσονται, ο εχθρός του έχει εδαφικά κέρδη μεν αλλά πολύ αργά, αιματηρά και με μεγάλη δυσκολία. Ταυτόχρονα ο ίδιος ο Ουκρανός βιώνει την κατανοητή οργή, τον θυμό, βλέποντας την χώρα του να υποφέρει. Είμαστε σίγουροι πως η πρώτη του σκέψη θα είναι ο συμβιβασμός; Εμείς τι θα κάναμε στη θέση του;
Πάμε στο επιχείρημα πως ο «Ζελένσκι είναι μαριονέτα της Δύσης, οπότε καιρός είναι να τα μαζεύει». Προς χάρη της συζήτησης ας το δεχθούμε. Ας υποθέσουμε λοιπόν πως μια Ουκρανία 40 εκατομμυρίων κατοίκων ξεγελάστηκε τελείως, ελέγχθηκε από δυτικές δυνάμεις, εξωθήθηκε στον φανατισμό, τον εθνικισμό, την πρόκληση. Αν είναι τόσοι ισχυρές λοιπόν οι «ξένες δυνάμεις», αν μπορούν να ποδηγετήσουν εκατομμύρια στην θέληση τους, γιατί πιστεύουμε ότι ξαφνικά τώρα, θα χάσουν τον έλεγχο; Και πως οι «αφελείς και παρασυρμένοι Ουκρανοί» θα δουν την επιφοίτηση και θα παραδοθούν;
Μήπως αντί για επιφοίτηση βλέπουν ένα σκληρό εισβολέα; Μήπως βλέπουν τα σπίτια τους να καίγονται, εγκλήματα πολέμου εις βάρος τους, εξωφρενικές δηλώσεις του Πούτιν, απειλές χωρίς όριο; Τα οποία εγκλήματα η Ρωσία δεν έχει κατορθώσει να πείσει πως δεν διαπράττει, όπως γίνεται σε κάθε εισβολή στην ιστορία…
Έως και 20.000 εγκλήματα πολέμου έχουν κάνει οι Ρώσοι, λένε οι Ουκρανοί
Να λοιπόν η αντιστροφή του επιχειρήματος. Αν οι Ουκρανοί είναι τόσο δέσμιοι της Δύσης, θα παραμείνουν τέτοιοι και στον πόλεμο, που εξάπτει ακόμη περισσότερο τα πάθη. Ενώ το ίδιο επιχείρημα ισχύει για τη Ρωσία. Και εκεί η Δύση λέει πως το καθεστώς Πούτιν ελέγχει τον λαό με ψέματα, με προπαγάνδα, με παραπληροφόρηση. Αλλά και εκεί οι Ρώσοι επιμένουν να πολεμούν. Γιατί είναι αδαείς; Θύματα της ψευδολογίας του Κρεμλίνου; Έστω. Μα επίσης δεν δείχνουν διάθεση υποχώρησης. Άρα έχουμε την εξίσωση, δύο λαοί συγκρούονται, πεισματικά, βίαια, παρασυρμένοι και οι δύο από προπαγάνδα, αλλά ακόμη εμμονικοί. Δεν θα «μας κάνουν τη χάρη» εύκολα τουλάχιστον, να σταματήσουν τώρα.
Αν επικεντρώσουμε τώρα την προσοχή μας στον ίδιο τον Ζελένσκι και τη δεδομένη θεατρικότητα του. Μπορεί ως Πρόεδρος της χώρας του να διατάξει συμβιβασμό άμεσα; Θεωρητικά ναι, πρακτικά πολύ δύσκολα. Πλέον είναι εγκλωβισμένος σε μια σκληρή ρητορική που ξεκίνησε από την πρώτη μέρα των μαχών, με υπερφίαλες δηλώσεις, εκκλήσεις προς τη Δύση, που τον τελευταίο καιρό έχουν γίνει έως και προσβλητικές, με έντονες και συνεχείς αναφορές στο «πατριωτικό», το «εθνικό», την «ακεραιότητα της χώρας». Αυτό απαιτεί βέβαια η εποχή και ο ρόλος του, αλλά και αυτά οριοθετούν το πλαίσιο στο οποίο μπορεί να κινηθεί.
Το ίδιο και ο Πούτιν: Δηλώνοντας επίσης μεγαλόστομα πως η Ρωσία δίνει «νέα μάχη κατά των Ναζί», επιστρατεύοντας όλο το μηχανισμό προπαγάνδας του Κρεμλίνου, παράγοντας ολοένα και σκληρότερες θέσεις και με απειλές που πλέον περιλαμβάνουν την Πολωνία, τη Σουηδία, τη Φινλανδία, με αναφορές ευθέως και σε πυρηνικό πόλεμο, πως μπορεί τώρα να συμβιβαστεί;
Ο Πούτιν συγκρίνει την πολιτική του, με τον Μεγάλο Πέτρο όταν πολεμούσε τη Σουηδία
Και οι δύο ηγεσίες λοιπόν, αν έχουν την απόλυτη ελευθερία κινήσεων (που δεν έχουν), παραμένουν σε ένα δρόμο έντασης που έχουν προδιαγράψει. Δεν αποκλείεται μια παρασκηνιακή συζήτηση -που προφανώς διεξάγεται- αλλά η στατικότητα του πολέμου, που εξελίσσεται βασανιστικά αργά και λίγα χιλιόμετρα κάθε μέρα και με οδομαχίες, δεν επιτρέπει τη διεκδίκηση ούτε «αποφασιστικής νίκης» ούτε την παραδοχή «συντριπτικής ήττας».
Στην τελική διατύπωση τώρα: «Να παραδοθούν οι Ουκρανοί, γιατί θα μας παρασύρουν όλους σε ένα παγκόσμιο πόλεμο». Το επιχείρημα αυτό είναι και το πιο παράδοξο. Ζητάμε από μια χώρα που βρίσκεται σε πόλεμο, να αναπτύξει -ακριβώς μέσω σφαιρών, βομβών, καταστροφών και θανάτων- έναν «υπερεθνικό αλτρουισμό». Να σκεφθεί ο μέσος Ουκρανός, σε κάποιο χαράκωμα, «ναι τώρα πολεμώ για την πατρίδα μου, αλλά δεν πειράζει, ας πετάξω το όπλο, ας αφήσω τους Ρώσους να μας καταλάβουν, να ζήσω υπόδουλος, γιατί πάνω από όλα σκέφτομαι το καλό των Γερμανών, των Ελλήνων, των Ιταλών, μην παρασυρθούν και αυτοί σε παγκόσμιο πόλεμο».
Ρωσία: πυρηνικά όπλα στην Βαλτική Θάλασσα αν μπουν στο ΝΑΤΟ Σουηδία και Φινλανδία
Ζητάμε δηλαδή από τους Ουκρανούς να πράξουν κάτι που κανείς δεν έχει κάνει στην παγκόσμια ιστορία: Να θυσιαστούν συνολικά ως λαός «για το παγκόσμιο καλό». Να αυτοχειριαστούν γιατί «υπάρχουν προεκτάσεις». Να κοιτάξουν πέρα από το σπίτι, την οικογένεια τους, το χωράφι τους, μια γενική ιδέα «διεθνούς ειρήνης» και να πουν «μα βέβαια, αυτό είναι το υψηλό ιδανικό, ας καταθέσω τα όπλα». Πόσο ρεαλιστικό είναι αυτό να το ζητά κανείς από έναν άλλο λαό και τι ικανότητα ψύχραιμης, υπερεθνικής, ιδεαλιστικής ανάλυσης ζητάμε από την Ουκρανία;
Τι είναι τελικά ο πόλεμος; Εκτός από κτηνώδης, απάνθρωπος, αιματηρός; Είναι το απόλυτο τεστ ανθρώπινης αντοχής, η οποία δοκιμάζεται στις πιο ακραίες συνθήκες, όπου η επιβίωση είναι ο μόνος κανόνας, η διαφύλαξη των ελάχιστων (της ζωής μου, της ζωής της οικογένειας μου, της ζωής των συμμαχητών μου) ο σκοπός.
Στην αρχή οι πόλεμοι μπορεί να ξεκινούν με ιδεολογικά προσχήματα, με φαμφάρες, με προπαγάνδα, με «μεγάλες ιδέες», με υποσχέσεις λαφύρων, δικαίωσης, ιστορικού πεπρωμένου, με παραστάσεις δόξας και αποθέωσης. Όσο περνάνε οι μέρες, όλα γίνονται ένας βούρκος αίματος, όπου ο ανθρώπινος πυρήνας δοκιμάζεται στο ένα μέτρο γης, μπρος-πίσω, στη λυσσώδη οργή, στην διάθεση εκδίκησης, στην αποκτήνωση του αντιπάλου (που πλέον δεν έχει ανθρώπινο πρόσωπο) στην αδράνεια της συνείδησης, κάποια στιγμή στον εθισμό στην βία και στην απάθεια μπροστά στη φρίκη.
Πυρομαχικά διασποράς, βόμβες φωσφόρου, νάρκες κατά προσωπικού στην Ουκρανία: Είναι νόμιμα;
Έτσι ο πολεμιστής παραμένει πολεμιστής όσο έχει ένα ελάχιστο σκοπό να πολεμά (και όχι μεγαλοστομίες) και όσο αντέχει. Και αυτό τελικά θα είναι το κριτήριο και στην Ουκρανία. Οι υπόλοιποι, που βλέπουμε τον πόλεμο από την τηλεόραση και το μόνιτορ μας, μπορούμε να ευχόμαστε είτε τη λήξη είτε την παράταση του, ανάλογα την ιδεοληψία μας. Η δική μας ευχή ή ανάγκη όμως, στη βουή των εκρήξεων στο μέτωπο δεν ακούγεται. Από κανέναν.
